Bliższe i dalsze konsekwencje podbojów kolonialnych
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RUY8GOlraqHAd
dr Piotr Szlanta opowiada o stosunku kolonizatorów do ludności pozaeuropejskiej Źródło: dr Piotr Szlanta opowiada o stosunku kolonizatorów do ludności pozaeuropejskiej, Contentplus.pl sp. z o.o..
Odpowiedź kolonizowanych
W afrykańskich realiach największym przeciwnikiem kolonizatorów okazały się uciążliwe warunki klimatyczne, brak połączeń komunikacyjnych i malaria dziesiątkująca białych (dopiero z czasem opanowana dzięki odkryciu chininy). Uwarunkowania te sprawiały, że po „rozdrapaniu” Afryki mocarstwa europejskie w rzeczywistości kontrolowały tylko niewielką część posiadanych oficjalnie kolonii.
Powiedz, na jakie atrybuty cywilizacji europejskiej zwraca uwagę sztuka afrykańska przełomu XIX i XX wieku.
Pomimo przewagi militarnej i cywilizacyjnej Europejczycy w trakcie ekspansji kolonialnej napotykali opór. Działo się to nawet w miejscach, w których od dłuższego czasu sprawowali kontrolę nad miejscowymi społecznościami. Przez dłuższy okres Brytyjczykom skutecznie opierały się plemiona Zulusów, zorganizowane w silne państwo. Odniosły one zwycięstwo w bitwie pod Isandlwana w 1879 roku, ale w tym samym roku zostały jednak ostatecznie pokonane. Podobne trudności imperium brytyjskie napotkało w Egipcie. Dopiero po kilkunastu latach walk, w 1898 roku, udało im się zdławić powstanie islamskiego przywódcy Mahdiego w Sudanie. W Afryce w 1896 roku dotkliwą porażkę poniosły Włochy, przegrywając – ku zaskoczeniu całej Europy – pod Aduą konflikt z Abisynią. Cesarstwo Etiopii zdołało zachować niezależność.
W latach 1857–1859 Indiami – najważniejszą brytyjską kolonią w Azji – wstrząsnęło powstanie Sipajów, czyli hinduskich żołnierzy z oddziałów Kompanii. Jego powodem było nieprzestrzeganie przepisów religijnych przez organizujących pułki wojskowe, złożone z miejscowej ludności. Ponieważ jednak lokalni władcy stanęli po stronie Brytyjczyków, bunt udało się stłumić.
Pod koniec XIX wieku zaczęto w Indiach szukać nowych sposobów na zmianę sytuacji. W 1885 roku powstał Indyjski Kongres Narodowy — partia polityczna, która początkowo stawiała sobie za cel zapewnienie Hindusom większego wpływu na sytuację polityczną kraju. Później jej żądania stały się bardziej radykalne, zaczęto nawet organizować ruch niepodległościowy. W Chinach w 1899 roku wybuchło dwuletnie powstanie taipingów (bokserów) skierowane przeciw cudzoziemcom i słabej władzy cesarskiej. Mocarstwa europejskie brutalnie je stłumiły siłami wysłanych oddziałów pacyfikacyjnych. Władze chińskie musiały zgodzić się na stacjonowanie obcych wojsk, a także zapłacić wysoką kontrybucję. W 1912 roku cesarstwo upadło, a w jego miejsce proklamowano republikę chińską.
Zapoznaj się z chińską mapą prezentującą zasięg wpływów państw europejskich i Stanów Zjednoczonych ok. 1900 roku. Za pomocą jakich symboli przedstawiono mocarstwa kolonialne?
Skutki kolonializmu
Kolonializm wywarł ogromny wpływ na europejski sposób myślenia i styl życia. Gospodarka eksploatacyjna, polegająca na pozyskiwaniu surowców naturalnych, przyniosła Europie materialny dobrobyt i przyczyniła się do zapoczątkowania okresu jej niebywałego rozwoju i rozkwitu ekonomicznego.
Inne kontynenty w mniejszym lub większym stopniu, najczęściej pod przymusem, przejmowały europejską technologię i kulturę. W sposób najbardziej świadomy uczyniła to Japonia, w której w XIX wieku zaszły najgłębsze zmianynajgłębsze zmiany. Zazwyczaj jednak europeizacja oznaczała odebranie innym ludom własnej tożsamości i szansy na pójście własną drogą. Skutkiem była degradacja (zob. ciekawostka) i wymieranie wielu ludów globu ziemskiego, zdziesiątkowanych przez nadużywanie alkoholu i narkotyków (opium). Inne wymordowano jako „dzikie”.
Podporządkowanie Afryki ułatwił Europejczykom brak instytucji kościelnych, które mogłyby jednoczyć lokalne społeczności w oporze przeciw dominacji białych kolonizatorów. Tymczasem wykorzystując analfabetyzm i słabość Afrykanów do podarków, Europejczycy zawierali z kacykami umowy pozwalające na kolonialną eksploatację obszarów zajmowanych przez ich plemiona i czyniące z nich „kolonialnych urzędników”. Uderzyło to w tradycyjne wspólnoty, gdyż w odpowiedzi na ich działania niektóre plamiona afrykańskie wyspecjalizowały się w grabieniu i mordowaniu współplemieńców oraz polowaniach na ludzi.
Jednakże obecność Europejczyków w krajach kolonizowanych prowadziła do ich modernizacji. Najwięcej uwagi szerzeniu własnej kultury poświęcali Francuzi i Portugalczycy. Niemcom i Brytyjczykom zależało przede wszystkim na ekspansji militarnej i gospodarczej, a o wiele mniej – na kulturowej. Zmiany modernizacyjne przeprowadzali oni zazwyczaj tylko w takim zakresie, aby umożliwić sprawne zarządzanie kolonią i jej możliwie najkorzystniejszą eksploatację. Niemniej efektami wpływu kultury europejskiej były likwidacja niewolnictwa w wielu krajach, ograniczenie okrutnych obyczajów (np. zabijania z powodów kultowych czy palenia wdów) i kanibalizmu. Właśnie z Europy płynęły nowe trendy - emancypacja kobiet czy ochrona praw biednych.
Paradoksy kolonialne, czyli ponura ceremonia z udziałem hinduskich wdów
Ceremonia sati okiem Hindusów…
…i Europejczyków.
Sporadycznie praktykowany wśród pewnych społeczności w Indiach zwyczaj palenia wdowy na stosie pogrzebowym męża (nazywany przez Hindusów sati) na terytoriach będących we władaniu Europejczyków został zakazany pod koniec XVIII wieku. Zakaz ten ponawiano w XIX wieku jeszcze kilkakrotnie. Działania te przyniosły jednak skutek odwrotny do zamierzonego, gdyż pod rządami Brytyjczyków praktyka ta znacząco się nasiliła. Dlaczego? Prawdopodobnie narzucone przez najeźdźców ograniczenie władzy mężczyzn w społecznościach kolonizowanych sprawiało, że żądali oni większej władzy we własnych rodzinach i domach. Tym samym sytuacja kobiet w Indiach pogorszyła się wraz z nastaniem kolonialnych rządów.
Europeizacja ludów pozaeuropejskich miała charakter powierzchowny i nie doprowadziła do ukształtowania „kolorowych Europejczyków”. Zdecydowała o tym ich odmienna duchowość. Natomiast ich wspólnym doświadczeniem stało się uznanie dominacji Europy i przyjęcie za pewnik przekonania, że jej idee i kultura materialna zasługują na miano lepszych niż inne. Przyjęcie zachodniego systemu pojęć za powszechnie obowiązujący standard przesądziło (i przesądza do dziś) o naszym sposobie widzenia i rozumienia innych kultur.
Granice spod linijki
Na konferencji berlińskiej w 1885 roku przedstawiciele władców i rządów europejskich ustalili kształt mapy Afryki, sięgając do starej kontynentalnej zasady równowagi sił między mocarstwami. Z tej przyczyny wykreślone na niej granice miały bardzo uproszczony kształt, nieoddający zasięgu wpływów plemion afrykańskich. W trakcie konferencji uznano także fakt istnienia prywatnej kolonii w Kongu.
Porównaj mapę Afryki z XIX wieku i mapę przedstawiającą proces dekolonizacji Afryki (czyli odzyskiwania niepodległości przez państwa afrykańskie) oraz zbierz niezbędne informacje dotyczące tego zjawiska. Spróbuj uzasadnić tezę, że Afryka odczuwa do dziś konsekwencje arbitralnego podziału kontynentu. Wymień najważniejsze z nich.
Zamiast podsumowania
Poszukaj w zasobach internetu przykładów architektury kolonialnej w Chinach, Indiach i Afryce. Czy sięgano po lokalne wzorce kulturowe? Opisz charakterystyczne cechy tej architektury. Wymień wady i zalety europeizacji azjatyckich miast.