Opór przed kolonizacją
Mocarstwa europejskie w czasie kolonizacji Afryki napotkały liczne trudności. Wynikały one z uciążliwych warunków klimatycznych, dostępności terytoriów położonych w głębi kontynentu, jak i niespotykanych dotąd chorób. W strefie tropikalnej kolonizatorów dziesiątkowała febra - dawna nazwa malarii- choroba zakaźna przenoszona przez komary.
Największym ograniczeniem stała się postawa ludów tubylczych, opierających się działalności Europejczyków. W przypadku Dalekiego Wschodu mówimy o zorganizowanych państwach, jak Chiny czy Japonia, z którymi europejskie mocarstwa kolonialne weszły w relacje handlowe, czerpiąc z nich często jednostronne korzyści. Co zaś tyczy się Afryki - funkcjonowały tam organizacje plemienne, walczące także między sobą. Ich siła była względnie niewielka, co ułatwiało proces kolonizacji i tzw. wyścig europejskich państw o Afrykę w II poł. XIX w. To powodowało, że kolonie na Czarnym Lądzie i Dalekim Wschodzie tylko częściowo były kontrolowane przez metropolie.
Poniżej zamieszczono nagranie dotyczące stosunków kolonizatorów do ludności tubylczej. Zapoznaj się z materiałem.
Przyjrzyj się poniższym ilustracjom. Wyjaśnij, na jakie cechy cywilizacji europejskiej zwraca uwagę sztuka afrykańska przełomu XIX i XX wieku.
Na podstawie nagrania zamieszczonego powyżej przedstaw podejście Europejczyków względem ludów tubylczych.
Poziom cywilizacyjny i militarny wbrew pozorom nie pozwolił Europejczykom od razu osiągnąć zdecydowanej przewagi w czasie ekspansji w Afryce. Opór napotykano nawet w miejscach, gdzie sprawowano wcześniej kontrolę. W Południowej Afryce Brytyjczykom opierały się plemiona Zulusów, które m.in. odniosły w dniu 22 stycznia 1879 roku zwycięstwo pod Isandlwana. Na północy kontynentu, w Egipcie i Sudanie, w latach 1881‑1899 trwało powstanie Mahdiego - islamskiego przywódcy duchowego - wymierzone we władze egipskie i brytyjskie. W Afryce dotkliwą porażkę poniosły Włochy, przegrywając – ku zaskoczeniu całej Europy – 1 marca 1896 roku pod Aduą bitwę z Etiopczykami. Cesarstwo Menelika II zdołało w ten sposób zachować niezależność i powstrzymać włoską ekspansję na blisko 40 lat.
Powstanie Mahdiego stanowi jeden z elementów fabuły powieści przygodowej Henryka Sienkiewicza pt. W pustyni i w puszczy. Akcja toczy się w latach 1884‑1885, gdy powstańcy zdobywają Chartum a Mahdi zakłada stolicę swojego państwa w Omdurmanie.
Także w Azji mocarstwa europejskie zetknęły się z oporem lokalnych społeczności. W Indiach w latach 1857‑1859 wybuchło powstanie Sipajów (Sipahów) - hinduskich żołnierzy z oddziałów podporządkowanych Brytyjczykom. Doprowadziło do tego nieprzestrzeganie przepisów religijnych przez europejskich dowódców. Lokalni władcy i książęta, aby utrzymać swój status, wsparli Brytyjczyków w tłumieniu powstania. Jego skutkiem było podporządkowanie Indii od 1858 roku bezpośrednio Koronie Brytyjskiej.
Pod koniec XIX wieku społeczności hinduskie zaczęły szukać sposobów na zmianę sytuacji. W 1885 roku powstał Indyjski Kongres Narodowy — partia polityczna, której przedstawiciele chcieli zapewnić Hindusom większy wpływ na sprawy wewnętrzne Indii. Z czasem partia stała się zalążkiem ruchu niepodległościowego w kolonii.
W Chinach w latach 1899‑1901 trwało powstanie bokserów, skierowane przeciw cudzoziemcom i słabej władzy cesarskiej. Mocarstwa europejskie brutalnie je stłumiły siłami wysłanych oddziałów pacyfikacyjnych. Władze chińskie musiały zgodzić się na stacjonowanie obcych wojsk, a także zapłacić wysoką kontrybucję. W 1911 roku Cesarstwo Chin upadło, a w jego miejsce proklamowano republikę chińską. Rok później, w 1912 roku, cesarska dynastia została zdetronizowana.
Nazwa powstania została zaczerpnięta od tajnego stowarzyszenia Pięść w imię sprawiedliwości i pokoju (chin. Yihequan). Organizacja ta ćwiczyła się w sztukach walki, uprawiała także sztuki szamańskie, wprowadzając swoich członków w formę transu przed walką.
Zapoznaj się z chińską mapą prezentującą zasięg wpływów państw europejskich i Stanów Zjednoczonych ok. 1900 roku. Wyjaśnij, za pomocą jakich symboli przedstawiono mocarstwa kolonialne.
Na podstawie tekstu zamieszczonego powyżej przedstaw, w jaki sposób ludy tubylcze i państwa pozaeuropejskie reagowały na procesy kolonizacyjne.
Skutki kolonializmu
Kolonializm wywarł ogromny wpływ na XIX‑wieczną Europę. Pozyskanie surowców naturalnych przy niskich kosztach siły roboczej przyniosło materialny dobrobyt na kontynencie. Wpłynął na rozwój i rozkwit ekonomiczny metropolii.
Zazwyczaj kolonizacja oznaczała pełne podporządkowanie całych społeczeństw. Skutkiem było wymieranie wielu ludów na świecie, spowodowane przejęciem ziemi, tłumieniem powstań, mordowaniem ludności czy uzależnianiem od alkoholu i narkotyków (opium). Wykorzystując analfabetyzm i słabość do podarków, Europejczycy zawierali z lokalnymi watażkami umowy pozwalające na kolonialną eksploatację obszarów zajmowanych przez ich plemiona i czyniące z nich 'kolonialnych urzędników'. Uderzyło to m.in. w tradycyjne wspólnoty, gdyż w odpowiedzi niektóre plemiona afrykańskie wyspecjalizowały się w grabieniu i mordowaniu współplemieńców oraz polowaniach na ludzi.
Inne kontynenty w mniejszym lub większym stopniu, najczęściej pod przymusem, przejmowały europejską kulturę. W sposób najbardziej świadomy uczyniła to Japonia, w której w XIX wieku zaszły najgłębsze zmianynajgłębsze zmiany. Ze względu na nawiązanie kontaktów handlowych, przede wszystkim ze Stanami Zjednoczonymi, ówczesny cesarz Japonii MutsuhitoMutsuhito doprowadził do likwidacji szogunatu i końca izolacji Japonii od świata. Wówczas to w cesarstwie rozpoczął się proces głębokich przemian gospodarczych i społecznych, określanych mianem restauracji Meiji.
Podporządkowanie Afryki ułatwił Europejczykom brak instytucji kościelnych, które mogłyby jednoczyć lokalne społeczności w oporze przeciw dominacji białych kolonizatorów.
Jednakże obecność Europejczyków w krajach kolonizowanych prowadziła do ich modernizacji. Efektem wpływu kultury europejskiej były:
ograniczenie, a następnie likwidacja niewolnictwa w wielu krajach,
ograniczenie okrutnych praktyk religijnych i obyczajowych,
emancypacja kobiet,
częściowa ochrona niższych warstw społecznych,
modernizacja lokalnego przemysłu, w tym tworzenie linii kolejowych,
rozpowszechnienie wiedzy o świecie, początki edukacji społeczeństw w koloniach,
rozwój medycyny.
Paradoksy kolonialne, czyli ponura ceremonia z udziałem hinduskich wdów
Ceremonia sati okiem Hindusów…
…i Europejczyków.
Sporadycznie praktykowany wśród pewnych społeczności w Indiach zwyczaj palenia wdowy na stosie pogrzebowym męża (nazywany przez Hindusów sati) został zakazany przez Brytyjczyków pod koniec XVIII wieku. Zakaz ten ponawiano w XIX wieku jeszcze kilkakrotnie. Działania te przyniosły jednak skutek odwrotny do zamierzonego, gdyż pod rządami Korony Brytyjskiej praktyka ta znacząco się nasiliła. Prawdopodobnie narzucone przez najeźdźców ograniczenie władzy mężczyzn w społecznościach kolonizowanych sprawiło, że żądali oni większej władzy we własnych rodzinach i domach. Tym samym sytuacja kobiet w Indiach pogorszyła się wraz z nastaniem kolonialnych rządów.
Europeizacja ludów na innych kontynentach miała charakter powierzchowny i nie doprowadziła do ukształtowania w pełni społeczeństw wzorowanych na europejskich. Zdecydowała o tym odmienna mentalność i kultura.
Wspólnym doświadczeniem ludów kolonizowanych stało się uznanie Europy za centrum ówczesnego cywilizowanego świata i przekonanie o wyższości jej idei i kultury. Przyjęcie zachodniego systemu pojęć za powszechnie obowiązujący standard do tej pory wpływa na sposób postrzegania i rozumienia innych kultur
na całym świecie.
Granice spod linijki
Na konferencji berlińskiej w 1885 roku przedstawiciele władców i rządów europejskich ustalili podział Afryki, sięgając do starej kontynentalnej zasady równowagi sił między mocarstwami. Z tej przyczyny wykreślone na mapie granice miały bardzo uproszczony kształt, nieoddający zasięgu wpływów plemion afrykańskich.
Porównaj mapę Afryki z XIX wieku i mapę przedstawiającą proces dekolonizacji Afryki w XX wieku. Wyjaśnij, jak zmieniały się granice terytoriów państw afrykańskich.
Wyjaśnij, jakie aspekty kulturowe i społeczne wpłynęły, Twoim zdaniem, na starania ludów afrykańskich o uzyskanie niezależności. Odpowiedz, wykorzystując tekst zamieszczony powyżej.
Spróbuj uzasadnić tezę, że Afryka odczuwa do dziś konsekwencje arbitralnego podziału kontynentu. Wymień najważniejsze z nich.
Zamiast podsumowania
Obejrzyj ilustrację, przedstawiającą nadbrzeże w Szanghaju. Opisz charakterystyczne cechy architektury kolonialnej. Wyjaśnij, czy sięgano po lokalne wzorce kulturowe.
Wymień wady i zalety europeizacji azjatyckich miast.
Poszukaj w zasobach internetu przykładów architektury kolonialnej w Chinach, Indiach i Afryce.
Wskaż cechy charakterystyczne architektury kolonialnej w Chinach, Indiach i Afryce. Wykorzystaj do tego opis powyższej ilustracji. Uzupełnij swoją odpowiedź wiedzą pozyskaną z materiału.