Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RhXsJ8AkuqxVK1
Ilustracja przedstawia fragment witrażu. Po prawej stronie widnieje postać pochylonego biskupa, po lewej postać młodego mężczyzny z głową uniesioną do góry. Na środku znajduje się fragmentarycznie widoczna postać Madonny – widoczny jest jedynie tułów i złożone dłonie. Tytuł lekcji: Bogurodzica – zabytek muzyki polskiej.

Bogurodzica – zabytek muzyki polskiej

Źródło: online skills.

Ważne daty

VIII w. p.n.e. - V w. n.e. – Starożytność,

V - XV w. – Średniowiecze,

XV - XVI w. – Renesans,

XVI - XVII w. – Barok,

XVIII w. – Klasycyzm,

XIX w. – Romantyzm,

XX - XXI w. – Muzyka współczesna.

m3fa1c8bd902f909b_0000000000038
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

R1Z9sR0cYGL2j1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, źródło:, licencja: CC0.
m3fa1c8bd902f909b_0000000000041

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności);
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego.

m3fa1c8bd902f909b_0000000000046
Nauczysz się

rozróżniać zabytki muzyki polskiego średniowiecza;

analizować tekst Bogurodzicy;

przedstawiać historię powstania kompozycji.

m3fa1c8bd902f909b_0000000000051

Film pt. Bogurodzica

RLlY1CaiNthmv
Film edukacyjny pt.: „Bogurodzica zabytek muzyki polskiej”. W pierwszej scenie widzimy obraz przedstawiający chrzest Polski. Lektor czyta: Przyjęcie chrześcijaństwa w Polsce w 966 roku, za panowania Mieszka I, rozpoczyna rozwój państwa i jego związek z kulturą zachodu. Mając dostęp do różnych wzorców, Polska przyjmuje wiele stylów artystycznych w architekturze, poezji i muzyce. W drugiej scenie widzimy klasztor znajdujący się na wzgórzu nad rzeką, a później kościół o architekturze romańskiej. Lektor czyta: Sztuka rozwijała się, przede wszystkim w kościołach i klasztorach. Powstawały tam różnorodne formy utworów związanych z obrządkiem religijnym. Kolejna ilustracja to chór mnichów, śpiewających we wnętrzu gotyckiej świątyni. Słychać w tle chorał gregoriański: Kyrie z Missa de Angelis, lektor kontynuuje: Kościół do liturgii wprowadził śpiew jednogłosowy, zwany chorałem gregoriańskim, który swą nazwę zawdzięczał papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu. Chorały wykonywane były przez kapłanów lub mnichów bez udziału instrumentów. Następnie przedstawiony został najstarszy zapis Bogurodzicy. A lektor o nim opowiada: W notacji chorałowej, czyli dokładnie w takiej, w jakiej zapisywany był chorał gregoriański, zachowała się Bogurodzica, najwspanialszy i najstarszy zabytek polskiej pieśni. Jej autor jest nieznany. Najstarszy jej przekaz pod względem tekstu i melodii pochodzi z 1407 roku. Znajduje się on w przekazie kcyńskim, przechowywanym obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Przyjmuje się, że została napisana w II połowie XII wieku i jest uważana powszechnie za najdawniejszą polską pieśń religijną oraz arcydzieło poezji okresu średniowiecza. Zgodnie z zapisem chorałowym nie notowano w niej rytmu, lecz tylko wysokość dźwięków. W tle słychać śpiew podobny do chorałowego: śpiewają mężczyźni, a cappella, w melodii znajduje się dużo melizmatów, ale pieśń jest wykonana po polsku - to Bogurodzica. Lektor kontynuuje: Bogurodzica zawiera dwie pierwotne zwrotki. Później zwiększono ich ilość do 27. Zapewne była śpiewana podczas mszy świętej. Pieśń wyszła poza mury kościelne i zaczęła odgrywać rolę hymnu narodowego. Śpiewana była jako modlitwa lub pieśń - pobudka, przez rycerzy mających stoczyć ważne bitwy. Znany jest tylko polski tekst utworu, co może świadczyć, że nie był on tłumaczony. Melodia przypomina budową chorał gregoriański. Słowa pieśni są modlitwą o wstawiennictwo Matki Bożej i Jana Chrzciciela u Jezusa Chrystusa. Kolejna ilustracja to ikona ukazująca osoby: Chrystusa, Maryi i Jana Chrzciciela. Lektor wyjaśnia: W średniowieczu był bardzo rozwinięty kult religijny ku czci Matki Bożej oraz Jana Chrzciciela. Na początku XVI wieku zrodziła się tradycja wiążąca powstanie Bogurodzicy z osobą świętego Wojciecha, biskupa i męczennika, zmarłego w 997 roku. Do dnia dzisiejszego Bogurodzica rodzi w dalszym ciągu uczucia religijne i patriotyczne. Wykonywana jest często podczas uroczystości kościelnych, a nawet państwowych. Ze średniowiecznych kronik wiemy, że śpiewano ją pod Grunwaldem w 1410 roku. Na końcu filmu wyświetlony zostaje fragment filmu „Krzyżacy”. Polscy rycerze w strojach bojowych, kolczugach, przyłbicach śpiewają Bogurodzicę, a następnie konnica rusza do walki.
m3fa1c8bd902f909b_0000000000020
m3fa1c8bd902f909b_0000000000061

Bogurodzica

R1AVCErSXEI1R1
Źródło: AMFN, licencja: CC0.
RjVAckGzVFtq61
Na nagraniu wykonana na organach melodia „Bogurodzicy”. Muzyka nie posiada metrum. Jest spokojna, modlitewna.
R1TRKvpHxpLOK1
Źródło: AMFN.
m3fa1c8bd902f909b_0000000000063

Bogurodzica - objaśnienie tekstu

Bogurodzica = Matko Boga
Bogiem sławiena = przez Boga chwalona
Gospodzina = Pana
zwolena = wybrana z wielu
Maryja = Mario
zyszczy = pozyskaj
spuści = zjednaj, ześlij
Kyrie eleison = Panie, zmiłuj się
Twego dziela Krzciciela = ze względu na Twego Chrzciciela (Jan Chrzciciel)
bożycze = Synu Boga
napełń myśli = spełń zamiary
słysz = słuchaj
jąż nosimy = którą zanosimy
raczy = racz
jegoż = czego
zbożny = zasobny, obfity
rajski przebyt = wieczne bytowanie w raju
Kyrie eleison = Panie zmiłuj się

m3fa1c8bd902f909b_0000000000134

Zadania

Ćwiczenie 1
R1ZpI5Pv3h1Oz
Na nagraniu wykonanie „Bogurodzicy” przez jednogłosowy chór męski. Na nagraniu słychać duży pogłos, co sugeruje, że nagranie mogło zostać wykonane w kościele. Śpiew jest spokojny, modlitewny. Niektóre sylaby tekstu wykonywane są na kilku nutach.
R1GabJtYmAnxj
Odpowiedz na pytanie: Co to są melizmaty?
RbFqGz6OyYPa0
Ćwiczenie 2
Odpowiedz na pytanie: Czego dotyczy tekst Bogurodzicy?
RBb8g4Q9sQ5XZ
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Kto jest kompozytorem Bogurodzicy? Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Długosz, 2. Władysław Jagiełło, 3. Anonim, 4. Jan Kochanowski.
RM3aVMvmhb9K0
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na pytanie: W którym wieku najprawdopodobniej powstała Bogurodzica? Możliwe odpowiedzi: 1. w dziewiątym wieku, 2. w trzynastym wieku, 3. w osiemnastym wieku, 4. w dwudziestym wieku.
RkLhmtMmQireB
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytania: 1. Jakim słowem określamy nieznanego autora dzieła? 2. Jak nazywa się liturgiczny jednogłosowy śpiew w kościele rzymskokatolickim? 3. Jak nazywa się styl w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza?
Rq31v9qgzxGa4
Ćwiczenie 6
Dopasuj tytuły średniowiecznych polskich pieśni do opisów. 1. Najstarsza anonimowa polska pieśń religijna, wykonywana w języku polskim, jej melodyka oparta jest na stylistyce chorału gregoriańskiego. Możliwe odpowiedzi A. Breve regnum erigitur, B. Bogurodzica C. Gaude Mater Polonia. 2. Świecka pieśń wykonywana przez żaków krakowskich w czasie juwenaliów, tekst pieśni jest łaciński, melodia skoczna i radosna. Możliwe odpowiedzi A. Breve regnum erigitur, B. Bogurodzica C. Gaude Mater Polonia. 3. Pieśń religijna skomponowana ku czci św. Stanisława przez Wincentego z Kielczy, pieśń jest w języku łacińskim. Możliwe odpowiedzi A. Breve regnum erigitur, B. Bogurodzica C. Gaude Mater Polonia.
Rj9t63VQH5btC
Ćwiczenie 7
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Przyjęcie chrześcijaństwa w Polsce w 966 roku, za panowania Mieszka I, rozpoczyna rozwój państwa i jego związek z kulturą wschodu. 2. Chorał gregoriański nazwę swą zawdzięczał papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu. 3. Chorały wykonywane były przez kapłanów lub mnichów bez udziału instrumentów. 4. Przyjmuje się, że Bogurodzica została napisana w I połowie XIII wieku. 5. Bogurodzica zawierała pierwotnie dwie zwrotki. Później powiększono ich ilość do 26. 6. Ze średniowiecznych kronik wiemy, że śpiewano Bogurodzicę pod Grunwaldem w 1410 roku.
m3fa1c8bd902f909b_0000000000243

Słownik pojęć

Anonim
Anonim

termin oznaczający nieznanego autora dzieła, jak również samo niepodpisanie działo.

Chorał gregoriański
Chorał gregoriański

to zespół śpiewów kościoła rzymskiego związanych nierozerwalnie z liturgią i przeznaczonych na wszelkiego typu nabożeństwa całego roku kościelnego.

Chór
Chór

zespół wokalny wykonujący jedno- lub wielogłosowy utwór muzyczny

Głos
Głos

dźwięki wydawane przez człowieka, pojedyncza melodia w utworze wielogłosowym

Hymn
Hymn

uroczysty i podniosły utwór poetycki lub oparty na nim wokalny utwór muzyczny, sławiący Boga, bohaterów, wielkie idee itp.

Jednogłosowy
Jednogłosowy

śpiewany lub recytowany jednym głosem, mający tylko jedną linię melodyczną

Kompozytor
Kompozytor

twórca utworów muzycznych

Melizmat
Melizmat

melodia śpiewana na jednej sylabie, obejmująca kilka, a nawet kilkanaście dźwięków

Muzyka instrumentalna
Muzyka instrumentalna

twórczość muzyczna przeznaczona do wykonania na instrumentach

Muzyka wokalna
Muzyka wokalna

twórczość muzyczna przeznaczona do śpiewania

Muzyka wokalno‑instrumentalna
Muzyka wokalno‑instrumentalna

muzyka przeznaczona do grania i śpiewania, np. oratorium, msza

Neuma
Neuma

znak notacji muzycznej używany w średniowieczu do zapisywania śpiewów chorału gregoriańskiego

Nuta
Nuta

graficzny znak dxwięku określający jego wysokość i wartość rytmiczną

Oratorium
Oratorium

monumentalny utwór wokalno‑instrumentalny, o tematyce przeważnie religijnej

Pieśń
Pieśń

krótki utwór wokalny przeznaczony na głos solo, na głos z akompaniamentem lub na zespół wokalny

Solo
Solo

śpiew lub gra na instrumencie bez towarzyszenia innych głosów

Średniowiecze
Średniowiecze

okres w historii europejskiej od V do XV wieku

Unisono
Unisono

równoczesne wykonywanie tej samej melodii przez więcej niż jedną osobę

Wielogłosowy
Wielogłosowy

śpiewany przez kilka głosów lub grany na kilku instrumentach; śpiewający wieloma głosami

Źródła:

sjp.pwn.pl

m3fa1c8bd902f909b_0000000000259

Biblioteka muzyczna

m3fa1c8bd902f909b_0000000000262

Bibliografia

E. Ostrowska, O artyzmie polskich średniowiecznych zabytków językowych (Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, „Posłuchajcie, bracia miła”), PWN, Kraków 1967.

J. Woronczak, E. Ostrowska, H. Feicht, Liryka średniowieczna, T. 1, Bogurodzica, Ossolineum, Wrocław 1962.