Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1EXkRkv7NzAR1
Na zdjęciu hiszpańska tancerka. Kobieta ubrana jest w falbaniastą, szeroką, czarno-czerwoną spódnicę. Kobieta obraca się, a spódnica wiruje. Temat lekcji: Bolero Maurice'a Ravela - dynamika w muzyce.

Bolero M. Ravela - dynamika w muzyce

Źródło: online-skills.

1875‑1937 – lata życia Maurice'a Ravela,

1927 – powstaje Bolero Maurice'a Ravela.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

R1C6DVGSYcHue1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację).

Nauczysz się

definiować pojęcie dynamika muzyczna;

wyjaśniać pochodzenie nazwy dynamika;

określać zmiany dynamiczne na przykładzie Bolera Maurice Ravela;

wymieniać instrumenty mające wpływ na zastosowanie efektu dynamicznego.

Elementy dzieła muzycznego

Każde dzieło muzyczne składa się z wielu elementów, które współdziałając ze sobą tworzą utwór muzyczny. Należą do nich: melodyka, rytmika, harmonika, agogikaAgogikaagogika, artykulacjaArtykulacjaartykulacja, dynamikaDynamikadynamika i kolorystyka.

Melodyka dotyczy następstwa dźwięków mających różną wysokość. Rytmika odnosi się do rytmu, czyli przebiegu dzieła muzycznego w czasie. Rytm składa się z dźwięków i pauz, które połączone ze sobą w różnych układach tworzą pewne wzory i organizują przepływ muzyki.

Harmonika porządkuje współbrzmienie dźwięków w utworze.

Agogika to element muzyki, który odnosi się do jej tempa, czyli szybkości.

Artykulacja dotyczy sposobu wydobywania dźwięku. Oznaczenia artykulacyjne określają, w jaki sposób należy grać dany dźwięk, na przykład krótko i ostro (staccato) lub płynnie przechodząc od jednego dźwięku do drugiego (legato).

Dynamika reguluje głośność dźwięku, zaś kolorystyka związana jest z jego barwą.

R1OQfbiEgupE61
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj pojęcia do trzech zbiorów: rytmika, agogika, artykulacja. Pojęcia do przyporządkowania: 1. ćwierćnuta, 2. legato, 3. pizzicato, 4. presto, 5. lento, 6. allegro, 7. glissando, 8. synkopa, 9. ósemka.
Źródło: AMFN.
1
Polecenie 1
Po zapoznaniu się z opisem czwartej części symfonii Pastoralnej Beethovena odpowiedz na pytanie: W jaki sposób kompozytor może naśladować muzyką - burzę?
Po zapoznaniu się z opisem czwartej części symfonii Pastoralnej Beethovena odpowiedz na pytanie: W jaki sposób kompozytor może naśladować muzyką - burzę?
RS5mfLaJbw7Dz
Na nagraniu czwarta część szóstej Symfonii Pastoralnej Ludwiga van Beethovena. Utwór wykonuje orkiestra symfoniczna. Utwór rozpoczyna się delikatnie, cichą grą staccato smyczków, pojawia się tremolo, grane również na instrumentach smyczkowych, napięcie rośnie, kotły grają cresscendo, muzyka wybucha. Słychać nagłe akordy połączone z grą kotłów, które brzmią jak grzmoty, muzyka znów na chwilę cichnie. Po chwili pojawiają się dynamiczne pasaże coraz głośniejsze i głośniejsze, muzyka znów narasta, by wybuchnąć. W najgłośniejszych fragmentach słychać wyraźnie instrumenty dęte blaszane i kotły. Po czym znów następuje uciszenie, groźne pomruki burzy imitują wiolonczele i kontrabasy... muzyka jeszcze bardziej cichnie, na chwilę zamiera… utwór kończy się sielską, delikatną melodią.
RzKpNdaA5ZJ5A
Wykonaj zgodnie z poleceniem.

Dynamika jest elementem muzycznym, który reguluje natężenie dźwięku, jego głośność. Muzyka może być wykonywana na różnym poziomie głośności, zaś w trakcie trwania utworu głośność wielokrotnie się zmienia. Zmiany te mają wpływ na wyraz dzieła muzycznego oraz na sposób odbierania go przez słuchaczy.

Polskie i włoskie nazwy dynamiki muzycznej

Kompozytorzy i muzycy posługują się słownymi określeniami w języku włoskim, które wskazują, jak cicho lub głośno należy grać. Natężenie dźwięku można jednak też mierzyć dokładnie, posługując się skalą decybelową.

1

Prezentacja określeń włoskich i ich polskich odpowiedników:

  • fff (fortissimo possibile) możliwie najgłośniej,

  • ff (fortissimo) bardzo głośno,

  • f (forte) głośno,

  • mf (mezzo forte) średnio głośno,

  • mp (mezzo piano) średnio cicho,

  • p (piano) cicho,

  • pp (pianissimo) bardzo cicho,

  • ppp (pianissimo possibile) możliwie najciszej.

R1UrqUvUgCQME1
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij oznaczenia dynamiki: piano, pianissimo possibile, forte, fortissimo.
Źródło: AMFN.
RJv9KTelivB1e
Ćwiczenie 3
Połącz definicje z właściwymi pojęciami. Agogika. Możliwe odpowiedzi: 1. element muzyki odnoszący się do jej tempa, czyli szybkości. 2. element muzyki, regulujący natężenie dźwięku, jego głośność. 3. sposób wydobycia dźwięku. Artykulacja. Możliwe odpowiedzi: 1. element muzyki, odnoszący się do jej tempa, czyli szybkości. 2. element muzyki, regulujący natężenie dźwięku, jego głośność. 3. sposób wydobycia dźwięku. Dynamika. Możliwe odpowiedzi: 1. element muzyki, odnoszący się do jej tempa, czyli szybkości. 2. element muzyki, regulujący natężenie dźwięku, jego głośność. 3. sposób wydobycia dźwięku.

Muzyka hiszpańska

Polecenie 2
Zapoznaj się z opisem alternatywnym utworu Izaaka Albeniza „Espana op.165” i odpowiedz na pytania: 1. Jaki charakter ma muzyka? 2. Na jakim instrumencie wykonany jest ten utwór?
Zapoznaj się z opisem alternatywnym utworu Izaaka Albeniza „Espana op.165” i odpowiedz na pytania: 1. Jaki charakter ma muzyka? 2. Na jakim instrumencie wykonany jest ten utwór?
R84l61kxIsHyn1
Na nagraniu utwór Izaaka Albeniza - Espana op. 165. nr 3 Malaquena. Utwór wykonany jest na fortepianie. Ma charakter muzyki hiszpańskiej. Jest emocjonalny, ma wyrazisty rytm, zmienne tempo.

W hiszpańskim rytmie - Bolero

Film przedstawia omówienie dwóch wybranych tańców hiszpańskich - bolero oraz habanerę. Ten pierwszy to taniec stylizowany na ludowy i sięga korzeniami XVIII wieku. Habanera to taniec stylizowany oraz modny w XX wieku taniec towarzyski, wywodzący się z Kuby, ale rozpowszechniony w Hiszpanii. Do jednych z najpopularniejszych Bolero zaliczamy Bolero Maurice Ravela. Jedną z najbardziej znanych habaner jest Habanera z opery Carmen Georgesa Bizeta.

R1SuXWkgO61VB
Pokaz slajdów połączony z tekstem czytanym przez lektora i muzyką. Materiał omawia tańce hiszpańskie. Na pierwszym slajdzie widzimy kompozytora Maurice’a Ravela siedzącego przy fortepianie. Lektorka czyta: Taniec towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Odgrywał ważną rolę w kulturze. Jest on jedną z najstarszych pośród wszystkich dziedzin sztuki, mocno wpisaną w naturę człowieka. W wielu kulturach taniec traktowany był jako rodzaj rytuału np. w Afryce czy Azji. Nieco inaczej jest w kulturze europejskiej, w której uważany jest jako język ciała. Na drugim slajdzie przedstawione są różne rodzaje tańca: taniec ludowy - para w strojach łowickich, balet - primabalerina w pointach i paczce, taniec towarzyski - para w strojach do tańców standardowych, tańce latynoamerykańskie - tancerka w stroju do samby. Lektorka czyta: Dziś istnieje wiele odmian tańca, od całkowicie spontanicznego aż po swoistą sztukę, ujętą w określone ramy i zasady. Na trzecim slajdzie mapa Hiszpanii. Lektorka kontynuuje: Tańcem wyrazić można wiele uczuć i emocji do których należą nie tylko radość ale również bunt, agresję, smutek, walkę, miłość czy nienawiść. Warto przyjrzeć się muzyce i tańcom Hiszpanii bowiem mieszkańcy tego kraju uważani są za naród ognisty, tańczący z ogromną pasją. Na czwartym slajdzie: Para tańcząca taniec flamenco. Lektorka czyta: Jednymi z najbardziej charakterystycznych tańców hiszpańskich są: flamenco, pasodoble, bolero i yota. Na kolejnym slajdzie umieszczono pary w hiszpańskich ludowych strojach. Lektorka kontynuuje: Bolero to hiszpański taniec ludowy sięgający swoimi korzeniami aż osiemnastego wieku. Znany jest głównie w Kastylii i Andaluzji. Tam też jest najbardziej popularny. Bolero to wspaniały przykład hiszpańskiej muzyki ludowej, który zainspirował kompozytorów z całego świata do stworzenia arcydzieł wokalnych i instrumentalnych. Sekret popularności bolera polega na połączeniu dynamicznego rytmu, wyrazistej melodii. W dziewietnastym wieku taniec ten został zaadaptowany do muzyki operowej. Najbardziej znane bolera jako utwory muzyczne to Bolero Maurice’a Ravela . Ciekawostką jest też, że Bolero Ravela, skomponowane w 1928 roku, to prawdopodobnie najczęściej wykonywany utwór muzyki poważnej. Podobno brzmi gdzieś na świecie co około 15 minut. Na kolejnym slajdzie zdjęcie Polskiego Baletu Narodowego, wykonanie bolera w choreografii Krzysztofa Pastora. Tancerze w skromnych strojach w kolorze czerwonym. Temu obrazowi towarzyszy muzyka. Początkowy fragment Bolera Maurice’a Ravela. Muzyka rozpoczyna się grą werbla, który cichutko wykonuje rytm tańca, na tym tle flet delikatnie gra jeden z dwóch głównych tematów utworu, który będzie powtarzał się wielokrotnie w utworze. Pojawia się zdjęcie Georgesa Bizeta. Lektorka rozpoczyna kolejny temat: Kompozytorzy inspirowali się też innymi tańcami hiszpańskimi. Jednym ze znanych przykładów jest Aria "L'amour est un oiseau rebelle" z opery Carmen będąca habanerą, charakterystycznym tańcem hiszpańskim. Śpiewaczka z towarzyszeniem fortepianu śpiewa Habanerę z opery Carmen. Utwór jest namiętny, rytmiczny, porywający.
„Bolero” M. Ravela – dynamika w muzyce, online-skills, CC BY 3.0
m46ed97c597a7e3d9_0000000000027

Bolero jako taneczna forma muzyczna wykorzystywana przez kompozytorów.

BoleroBoleroBolero to nie tylko hiszpański taniec, ale również forma muzyczna powstała na bazie tańca. Hiszpańska muzyka ludowa inspirowała i inspiruje kompozytorów z całego świata, którzy tworzą arcydzieła wokalne i instrumentalne.

1
Polecenie 3
Zapoznaj się z opisem alternatywnym utworu Maurice'a Ravela „Bolero” i odpowiedz na pytania: 1. Jak zmienia się dynamika utworu? 2. Jakie instrumenty wykonują ten utwór?
Zapoznaj się z opisem alternatywnym utworu Maurice'a Ravela „Bolero” i odpowiedz na pytania: 1. Jak zmienia się dynamika utworu? 2. Jakie instrumenty wykonują ten utwór?
R1JVDQ9VWMroz
Na nagraniu Bolero Maurice’a Ravela. Utwór rozpoczyna się rytmem bolera granym na werblu, to rytmiczne ostinato będzie towarzyszyło przez cały utwór. Później spokojną, kołyszącą melodię gra flet piccolo. Następnie temat przejmują kolejne coraz głośniejsze instrumenty: 2 flety, 2 oboje, rożek angielski, klarnet Es, dwa klarnety B, klarnet basowy, 2 saksofony, 2 fagoty, kontrafagot, 4 rogi, trąbka piccolo, 3 trąbki, 3 puzony. Na końcu gra tutti cała orkiestra. Dynamika podczas całego utworu narasta.

Osiągnięcie efektu dynamicznego w Bolerze kompozytor osiągnął poprzez stopniowe dodawanie kolejnych instrumentów. Stopniowe nakładanie się partii poszczególnych instrumentów powoduje naturalne wzmacnianie natężenia dźwięku.

RrEfIGzEIFYrR1
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na pytanie: Z jakiego kraju pochodzi taniec Bolero?
Źródło: AMFN.

Wysłuchaj utworów i rozwiąż zadanie.

R4c5w5oXNxtkF1
Na nagraniu krótki fragment Bolera C-dur opus dziewiętnaste Fryderyka Chopina. Utwór jest wykonany na fortepianie. Muzyka jest szybka i dynamiczna.
R1FObz5SMcfXU1
Na nagraniu utwór „Puerta de Tierra”, autorstwa Izaaka Albeniza. Utwór wykonany jest na gitarze. Muzyka jest rytmiczna, dynamiczna.
RDSs9v7WsxgqP
Na nagraniu końcowy fragment Bolera Maurice'a Ravela. Na tle rytmu granego na werblu, gra forte cała orkiestra symfoniczna.
Ćwiczenie 5
R1KfVLwmVXEBr1
Określ obsadę wykonawczą wymienionych utworów: 1. Fryderyk Chopin - Bolero C‑dur op. 19, 2. Izaak Albeniz - Puerta de Tierra, 3. Maurice Ravel - Bolero.
Źródło: AMFN.
RAyXYzHa3552e1
Ćwiczenie 6
Wymień co najmniej 3 różne tańce hiszpańskie.
Źródło: AMFN.
RceNkm9t3evzC1
Ćwiczenie 7
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Maurice Ravel to kompozytor pochodzenia francuskiego, 2. Do tańców hiszpańskich nie należy flamenco, 3. Kastaniety są instrumentem często wykorzystywanym w muzyce hiszpańskiej, 4. Bolero można tańczyć solo lub w parach, 5. Kompozytorzy i muzycy do określania dynamiki posługują się słownymi określeniami w języku francuskim.
Źródło: online-skills.
R1W1McOXaF7cO
Ćwiczenie 8
Wskaż instrumenty, które występowały w oryginalnej wersji Bolera Maurice'a Ravela. Możliwe odpowiedzi: 1. Werbel, 2. Klarnet, 3. Waltornia, 4. Marimba, 5. Fagot, 6. Bęben wielki, 7. Klawesyn, 8. Fortepian, 9. Flet poprzeczny.

Słownik pojęć

Agogika
Agogika

element muzyki odnoszący się do jej tempa, czyli szybkości.

Allegro
Allegro

określenie wykonawcze tempa w muzyce; prędko, ruchliwie, wesoło.

Artykulacja
Artykulacja

sposób wydobycia dźwięku.

Bolero
Bolero

hiszpański taniec ludowy oraz pochodząca od niego muzyczna forma taneczna. Bolero jako taniec pochodzi z Kastylii i Andaluzji z okresu XVIII w. i wykonywany jest w tempie umiarkowany , metrum 3/4, solo lub parami, przy wtórze instrumentów perkusyjnych, takich jak kastaniety lub tamburyn, a także gitary. Od XIX w. zaadaptowany do muzyki operowej i instrumentalnej.

Crescendo
Crescendo

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; wzmacniając.

Diminuendo
Diminuendo

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; osłabiając.

Dynamika
Dynamika

element muzyki, regulujący natężenie dźwięku, jego głośność.

Forte
Forte

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; głośno.

Fortissimo
Fortissimo

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; bardzo głośno.

Fortissimo possibile
Fortissimo possibile

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; możliwie najgłośniej.

Glissando
Glissando

sposób wydobycia dźwięku; płynne przejście (dosłownie: ślizganie się) od jednego dźwięku do drugiego.

Kastaniety
Kastaniety

instrument perkusyjny składający się z połączonych ze sobą muszli drewnianych, które uderzane o siebie wydają klekoczące dźwięki.

Legato
Legato

sposób wydobycia dźwięku; wiążąc, łącząc.

Lento
Lento

określenie wykonawcze tempa w muzyce; wolno.

Mezzo forte
Mezzo forte

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; na wpół głośno.

Mezzo piano
Mezzo piano

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; na wpół cicho.

Pianissimo
Pianissimo

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; bardzo cicho.

Pianissimo possibile
Pianissimo possibile

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; możliwie najciszej.

Piano
Piano

oznaczenie siły brzmienia dźwięków; cicho.

Pizzicato
Pizzicato

sposób wydobycia dźwięku na instrumentach strunowych; szarpiąc.

Presto
Presto

określnie wykonawcze tempa w muzyce; bardzo szybko.

Synkopa
Synkopa

rytm charakterystyczny, powstający przez wydłużenie dźwięku na słabej (nieakcentowanej) części taktu, przez co zyskuje on akcent.

Wokaliza
Wokaliza

śpiew pozbawiony tekstu słownego, oparty na samogłoskach.

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

R84l61kxIsHyn1
Na nagraniu utwór Izaaka Albeniza - Espana op. 165. nr 3 Malaquena. Utwór wykonany jest na fortepianie. Ma charakter muzyki hiszpańskiej. Jest emocjonalny, ma wyrazisty rytm, zmienne tempo.
R4c5w5oXNxtkF1
Na nagraniu krótki fragment Bolera C-dur opus dziewiętnaste Fryderyka Chopina. Utwór jest wykonany na fortepianie. Muzyka jest szybka i dynamiczna.
R1FObz5SMcfXU1
Na nagraniu utwór „Puerta de Tierra”, autorstwa Izaaka Albeniza. Utwór wykonany jest na gitarze. Muzyka jest rytmiczna, dynamiczna.
RS5mfLaJbw7Dz
Na nagraniu czwarta część szóstej Symfonii Pastoralnej Ludwiga van Beethovena. Utwór wykonuje orkiestra symfoniczna. Utwór rozpoczyna się delikatnie, cichą grą staccato smyczków, pojawia się tremolo, grane również na instrumentach smyczkowych, napięcie rośnie, kotły grają cresscendo, muzyka wybucha. Słychać nagłe akordy połączone z grą kotłów, które brzmią jak grzmoty, muzyka znów na chwilę cichnie. Po chwili pojawiają się dynamiczne pasaże coraz głośniejsze i głośniejsze, muzyka znów narasta, by wybuchnąć. W najgłośniejszych fragmentach słychać wyraźnie instrumenty dęte blaszane i kotły. Po czym znów następuje uciszenie, groźne pomruki burzy imitują wiolonczele i kontrabasy... muzyka jeszcze bardziej cichnie, na chwilę zamiera… utwór kończy się sielską, delikatną melodią.
R1JVDQ9VWMroz
Na nagraniu Bolero Maurice’a Ravela. Utwór rozpoczyna się rytmem bolera granym na werblu, to rytmiczne ostinato będzie towarzyszyło przez cały utwór. Później spokojną, kołyszącą melodię gra flet piccolo. Następnie temat przejmują kolejne coraz głośniejsze instrumenty: 2 flety, 2 oboje, rożek angielski, klarnet Es, dwa klarnety B, klarnet basowy, 2 saksofony, 2 fagoty, kontrafagot, 4 rogi, trąbka piccolo, 3 trąbki, 3 puzony. Na końcu gra tutti cała orkiestra. Dynamika podczas całego utworu narasta.
RDSs9v7WsxgqP
Na nagraniu końcowy fragment Bolera Maurice'a Ravela. Na tle rytmu granego na werblu, gra forte cała orkiestra symfoniczna.

Bibliografia

Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995.