Na początku XVI wieku na wybrzeżach dzisiejszej Brazylii pojawili się żeglarze i kupcy z Portugalii. Konkurując z Hiszpanami, Francuzami i Holendrami, utrzymywali swe wpływy w tej części Ameryki Południowej i z czasem Brazylia stała się portugalską kolonią. Rozwój rolnictwa spowodował wyparcie ludności indiańskiej i potrzebę przywozu niewolników z Afryki. W 1822 roku Brazylia ogłosiła niepodległość. Nazwa państwa pochodzi od czerwonego drzewa – brasil – rosnącego w lasach równikowych, którego drewno eksportowano do Europy.

R1Rx016sxY7jc1

Na zdjęciu urozmaicony brzeg morza, wysokie skały, łagodne zalesione pagórki. W oddali małe skaliste wyspy. W rozległej dolinie gdzieniegdzie gęsta zabudowa, czerwone dachy. Bogata roślinność.

Już wiesz

• że Amerykę Południową kolonizowali Europejczycy;

• że cechy środowiska przyrodniczego zależą od współoddziaływania wszystkich jego elementów;

• jakie funkcje pełni zbiorowisko leśne i jakie jest jego znaczenie dla środowiska przyrodniczego;

• jak odczytać treść map ogólnogeograficznych i tematycznych.

Nauczysz się

• określać położenie wilgotnych lasów równikowych w Amazonii oraz opisywać ich znaczenie dla środowiska przyrodniczego w skali lokalnej, kontynentalnej i globalnej;

• omawiać główne przyczyny zmian zachodzących na obszarze wilgotnych lasów w Amazonii;

• wytłumaczyć pojęcia: zielone płuca Ziemi, wylesienie (deforestacja), bioróżnorodność, fawela;

• wyjaśniać przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia miast w Brazylii;

• opisać przyczyny wzrostu urbanizacji w Brazylii.

i03MWd4QpL_d5e208

1. Położenie geograficzne Brazylii. Wielkie regiony geograficzne

Brazylia – piąte co do wielkości państwo świata i największy kraj Ameryki Południowej – zajmuje powierzchnię 8 mln 514,3 tys. kmIndeks górny 2², co stanowi prawie połowę obszaru kontynentu. Naród brazylijski liczy 207,8 mln osób (2015 r.), co również stanowi blisko połowę ogółu mieszkańców Ameryki Południowej. Długość granic lądowych Brazylii jest imponująca i wynosi 16 tys. km. W Ameryce Południowej na stałym lądzie leży 12 państw i jedno terytorium niesamodzielne – Gujana Francuska. Brazylia nie graniczy tylko z dwoma z nich: Ekwadorem i Chile.

R8GNLi1QSp0gg1

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Ameryki Południowej. Państwa wyróżnione kolorami i opisane. Oznaczono i opisano stolice. Morza zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.

RMm6XhBDIJ0Po1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Brazylii. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Rozległe niziny wokół największych rzek. Na wschodnim wybrzeżu tereny wyżynne. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Opisano nazwy państw. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Trójkątami oznaczono wulkany i podano ich nazwy i wysokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Terytorium Brazylii rozciąga się między równoleżnikami 5°N a 34°S. Na obszarze kraju wydziela się dwa wielkie regiony – Nizinę Amazonki w części północnej i Wyżynę Brazylijską w części środkowo‑wschodniej. Na północy do Brazylii należy także południowa część Wyżyny Gujańskiej, a na środkowym wschodzie niewielka część Niziny La Platy. Nizina Amazonki jest największą niziną rzeczną na świecie zajmującą powierzchnię 3,5 mln kmIndeks górny 2² i rozciągającą się w strefie równikowej. Jest to rozległa niecka łagodnie nachylona ku wschodowi, w której równoleżnikowo płynie Amazonka uchodząca do Oceanu Atlantyckiego. Od północy Nizinę Amazonki otacza Wyżyna Gujańska, na zachodzie sięga ona podnóża Andów, a od południa zamyka ją Wyżyna Brazylijska. O wielkości niziny świadczą jej rozmiary: długość ok. 3200 km, średnia szerokość ok. 1200 km. Nizina Amazonki jest rozległą, płaską równiną, której głównym elementem rzeźby są szerokie doliny rzeczne, np. dolina rzeki Amazonki ma od kilkunastu do ponad 100 km szerokości. Głębokość czynnych koryt największych rzek sięga do 70 m.
Na Nizinie Amazonki panuje klimat równikowy wybitnie wilgotny z bardzo wysoką sumą opadu rocznego wynoszącą od 2000 mm do 2500 mm. Niemal cały obszar niziny porasta wilgotny, wiecznie zielony las równikowy nazywany selwąselwaselwą.
Wyżyna Brazylijska zajmuje środkową i południowo‑wschodnią część Brazylii. Podnosi się ona łagodnie od Niziny Amazonki ku wybrzeżom Oceanu Atlantyckiego, osiągając maksymalną wysokość 2890 m n.p.m. – szczyt Bandeira. Ogromna wyżyna o powierzchni ok. 6 mln kmIndeks górny 2² ma zróżnicowany klimat. W części północnej i środkowej występuje klimat podrównikowy, na południu wyżyny – klimat zwrotnikowy wilgotny. Obszary leżące w zasięgu oddziaływania wiatrów znad Oceanu Atlantyckiego są bardziej wilgotne. Tereny leżące we wnętrzu są bardziej suche.
Klimat wpływa na zróżnicowanie roślinności. Dominującą formacją roślinną są sawanny z lasami galeriowymi wzdłuż cieków wodnych. Zajmują one większą część Wyżyny Brazylijskiej. Obszar ten nosi lokalną nazwę cerradocerradocerrado. Ponadto wykształciły się też inne rodzaje sawanny:

• caatingacaatingacaatinga – rzadki las składający się z drzew i krzewów tracących liście w porze suchej;

• camposcamposcampos – formacja z dominacją wysokich traw, wśród których rosną niskie pojedyncze drzewa i krzewy.

Wyżyna Brazylijska jest obszarem źródłowym wielkich rzek: Parany, Paragwaju, Urugwaju, São Francisco, Tocantins, Xingu.

Ćwiczenie 1

RETLQXa7bJRRY1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

R1Rx016sxY7jc1

Na zdjęciu urozmaicony brzeg morza, wysokie skały, łagodne zalesione pagórki. W oddali małe skaliste wyspy. W rozległej dolinie gdzieniegdzie gęsta zabudowa, czerwone dachy. Bogata roślinność.

R1FToYfXtbOl21

Na zdjęciu kępy wysuszonych traw, krzewy i pojedyncze drzewa.

RKKglzdz0gwwp1

Na zdjęciu lotniczym rozległa płaska nizina porośnięta lasami, szeroka rzeka z licznymi węższymi dopływami.

R1eJFNCZ5Y9pP1

Na zdjęciu stromy, skalisty szczyt.

i03MWd4QpL_d5e275

2. Wilgotne lasy równikowe w Amazonii

Terminem Amazonia obejmuje się obszar, w którym występują elementy środowiska przyrodniczego tworzące wyjątkowy typ ekosystemu. Jest to klimat równikowy, w którym nie ma termicznych pór roku. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca w stacji Manaus wynosi 28,2°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca wynosi 26,6°C. Obie te wartości różnią się od średniej temperatury rocznej (27,2°C) zaledwie o ok. 1°C. Opad jest bardzo wysoki w ciągu każdego miesiąca, a roczna suma przekracza 2 tys. mm.
Gleba powstaje z szybko rozkładających się szczątków organicznych i wyrasta na niej wilgotny, zróżnicowany gatunkowo, wiecznie zielony las równikowy.
Geograficznie Amazonia obejmuje Nizinę Amazonki, południową część Wyżyny Gujańskiej oraz szerokie doliny rzek płynących z Wyżyny Brazylijskiej ku Amazonce.
W lesie równikowym wyraźnie zaznaczają się jego warstwy. W podłożu, w cieniu lasu rośnie gęste runo leśne oraz korzenie wyższych roślin, a na nich epifityepifityepifity. Drugą warstwę tworzą podrosty drzew wykształcających głównie pnie i minimalną ilość liści, by jak najszybciej podrosnąć i przedostać się do światła. Trzecia warstwa to właściwy okap lasu równikowego na wysokości 20–25 m. Są to drzewa o kulistych lub parasolowatych koronach, spięte lianami i rosnącymi na nich epifitami. Ponad nimi wznoszą się samotnie najwyższe drzewa sięgające 50 m wysokości. W lesie równikowym żyje ok. 3 tys. rozmaitych gatunków drzew, a wśród nich jest wiele gatunków reliktowych i endemicznych. Wpływ na ekosystem Amazonii ma także bardzo wysoka zawartość pary wodnej w powietrzu – średnia wilgotność względna sięga 80%. Cały ekosystem lasu równikowego jest niezwykle wrażliwy i naruszenie jednego z elementów lub tylko jego osłabienie może spowodować zakłócenia w funkcjonowaniu ekosystemu.
Lasy w Brazylii zajmują 60,5% powierzchni kraju, z czego zdecydowanie największym zbiorowiskiem leśnym są wilgotne lasy równikowe na Nizinie Amazonki. Spełniają one bardzo ważne funkcje w cyklach obiegu wody i dwutlenku węgla na całej Ziemi. Obszar amazońskiego lasu równikowego nazywa się zielonymi płucami Ziemi, gdyż roślinność tego obszaru wytwarza w procesie fotosyntezy od 20% do 45% światowej produkcji tlenu.
Na początku lat 60. XX wieku w Brazylii rozpoczęto intensywną eksploatację lasów równikowych w Amazonii. Roślinność wycina się lub wypala, by uzyskać tereny dla rolnictwa, głównie dla hodowli bydła i pod uprawę soi. Niekiedy wycina się cenne gatunki drzew w celu pozyskania drewna, niszcząc cały ekosystem funkcjonujący wokół nich. Do zniszczenia wielkich połaci lasów równikowych przyczyniło się także przeprowadzenie drogi transamazońskiej łączącej wybrzeże Oceanu Atlantyckiego z zachodnią częścią Niziny Amazońskiej. Obecnie największy legalny i nielegalny wyrąb lasów następuje od wschodu i południa Niziny Amazońskiej. Należy pamiętać, że w lasach Amazonii żyją Indianie – pierwotni mieszkańcy tych ziem tworzący społeczności o swoistej kulturze.
Lasy równikowe na całym świecie zajmują łączną powierzchnię 11,5 mln kmIndeks górny 2², z czego na Amerykę Południową przypada ok. 58%. Brazylia w ciągu 10 lat utraciła 165 tys. kmIndeks górny 2² lasów. Jest to największy ubytek powierzchni leśnej na świecie. Jeżeli ta tendencja nie zostanie powstrzymana w najbliższych dekadach nastąpi utrata nawet 1 mln kmIndeks górny 2² lasów równikowych.

Do następstw nadmiernego wylesiania (deforestacji) obszaru Amazonii należą:

• wzrost zawartości dwutlenku węgla (${\text{CO}}_{\text{2}}$) w atmosferze dotychczas uwięzionego w roślinności i glebie; 1 ha lasu pochłania ok. 20 razy więcej węgla z atmosfery niż roślinność na polu uprawnym;

• rozdzielenie (fragmentacja) zwartych terenów lasu równikowego przez tereny rolnicze, co prowadzi do utraty siedlisk życiowych wielu organizmów;

• utrata siedlisk powoduje zmniejszanie się bioróżnorodności gatunkowej, gdyż każdy gatunek, aby mógł się rozwijać, musi mieć określony obszar siedliskowy; w lasach równikowych występuje największa różnorodność organizmów roślinnych i zwierzęcych;

• wzrost erozji gleb i ich degradacja – wycięcie lasu i przeznaczenie uzyskanego terenu pod uprawy powoduje utratę substancji odżywczych gleby, która szybko staje się jałowa;

• zaburzenia obiegu wody w atmosferze, co może oddziaływać na klimat w skali lokalnej, a nawet regionalnej.

Ciekawostka

W równikowych lasach Amazonii rośnie kauczukowiec brazylijski – drzewo, którego sok wykazuje się wielkimi walorami elastoplastycznymi. Sok, zwany lateksem, zbiera się, nacinając korę drzewa. Po obróbce chemicznej staje się surowcem, z którego uzyskuje się gumę. W latach 1870–1910 Brazylia była monopolistą w pozyskiwaniu kauczuku i okres ten nazywa się gorączką kauczukową. Miastem, które wówczas powstało, było Manaus leżące nad Amazonką, a potężna rzeka umożliwiała docieranie do niego statków morskich. W 1875 roku H.A. Wickham wywiózł potajemnie do Anglii dużą ilość nasion kauczukowca. Po wyhodowaniu sadzonek przewieziono je do kolonii brytyjskich w Azji i tam powstały plantacje kauczukowca. Obecnie z tych krajów pochodzi ok. 98% światowej produkcji kauczuku naturalnego.

RyPWr9nFe6VhW1

Na zdjęciu lotniczym rozległa płaska nizina porośnięta lasami.

R3k6GnsKUqo8b1

Na zdjęciu bardzo gęsty, bujny las, niżej krzewy, wyżej drzewa i palmy.

RKEEgP8I0lHRS1

Na zdjęciu lotniczym okrągły piaszczysty teren w środku lasu. Dookoła ustawione jednakowe owalne chaty kryte słomą lub liśćmi. Jedna chata pośrodku. Dojazd do wioski z jednej strony.

RCiD233iF3B2i1

Na zdjęciu trzyosobowa rodzina, ciemne włosy, twarze pomalowane ciemna farbą w paski i kropki.

R1aWVYiTsA7sf1

Na zdjęciu lotniczym rozległe, zaorane pole. W środkowej części niewielka połać gęstego lasu.

R6VgwF2rke7kP1

Na zdjęciu nacięty pień drzewa, z zawieszonym wiaderkiem. Kapiąca kropla soku.

i03MWd4QpL_d5e349

3. Rozmieszczenie ludności w Brazylii, wielkie miasta

W 2015 roku w Brazylii mieszkało 207,8 mln osób. Jest to piąty co do liczebności naród na świecie, zróżnicowany rasowo i etnicznie:

• ludność biała pochodzenia europejskiego stanowi 54% ogółu ludności;

• Mulaci i Metysi – 39,1%;

• Murzyni – 6,0%;

• Azjaci – 0,5%;

• ludność indiańska – 0,4%.

Skład etniczny ludności Brazylii świadczy o tym, że historia osadnictwa była podobna do osadnictwa w innych obszarach Ameryki. W XVI wieku na wschodnie wybrzeże napłynęli osadnicy głównie z europejskich krajów romańskich. Podbijając te tereny, doprowadzili do wyniszczenia ludności indiańskiej. W okresie prawie 270 lat (od 1620 roku) trwał proceder przywozu niewolników murzyńskich z Afryki. Niewolnictwo w Brazylii zniesiono dopiero w 1888 roku. W wyniku mieszania się ludności powstały społeczności Metysów i Mulatów.

Ludność Brazylii jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie. W strefie nabrzeżnej, tzw. atlantyckiej, występuje duża koncentracja ludności, natomiast tzw. Brazylia wewnętrzna, do której zalicza się Niziny Amazonki i środkowo‑zachodnią część kraju, to obszar o bardzo niskiej gęstości zaludnienia. Czynnikami decydującymi o takim rozmieszczeniu ludności są dzieje osadnictwa oraz niekorzystne cechy środowiska przyrodniczego we wnętrzu kraju. Po prawie 500 latach kolonizacji na Nizinie Amazonki stanowiącej ok. 1/3 powierzchni Brazylii mieszka tylko 6% ogółu ludności, a gęstość zaludnienia wynosi zaledwie 0,5 osoby/kmIndeks górny 2² – średnia gęstość zaludnienia dla całego kraju to 24 osoby/kmIndeks górny 2². W pasie atlantyckiego wybrzeża występują korzystniejsze warunki klimatyczne. Tu zakładano pierwsze miasta, tu również powstały pierwsze plantacje trzciny cukrowej, z których cukier poprzez miasta portowe eksportowano do Europy.

Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku w Brazylii nastąpił okres szybkiego rozwoju miast portowych. W tym okresie wzrosło zapotrzebowanie na niektóre surowce pochodzenia roślinnego oraz uprawy, w których Brazylia zajmowała czołowe miejsca na świecie. Na lata 1870–1910 przypadła tzw. gorączka kauczukowa. Na początku XX wieku pojawiła się gorączka kawowa, a nieco później nastąpił okres wzmożonego zapotrzebowania na kakao. Brazylia jest państwem o wielkim wzroście liczby ludności miejskiej. W 1975 roku w miastach mieszkało 59,1% ogółu ludności, a w 2015 roku udział ten wzrósł do 85,7%. Jednocześnie Brazylia ma bardzo wysoki przyrost naturalny sięgający w 9‰ (na każde 1000 osób rodzi się 9 dzieci). Szczególnie szybko rozrastają się miasta leżące w pasie wybrzeża Oceanu Atlantyckiego na północnym i południowym wschodzie. Dwa z nich to megamiasta z liczbą mieszkańców przekraczającą 10 mln mieszkańców: São Paulo (21 mln) i Rio de Janeiro (12 mln) – stolica kraju do 1960 roku. Położone obok siebie tworzą Megalopolis São Paulo–Rio de Janeiro. Na całym tym obszarze mieszka ponad 35 mln ludzi, co stanowi 17% ogółu ludności Brazylii.

Obecnie w Brazylii jest 17 miast o liczbie ludności wyższej niż 1 mln. Łącznie mieszka w nich blisko 40% całej ludności kraju. Rozmieszczenie największych miast jest bardzo charakterystyczne. Jedenaście spośród 15 miast milionowych leży w pasie wybrzeża, a tylko 4 w głębi kraju. Są to: stolica państwa Brasilia oraz Goiania, Manaus nad Amazonką w głębi lasów równikowych oraz Belo Horizonte – duży ośrodek przemysłowy.

R119J4etKwz4z1

Ilustracja przedstawia mapę rozmieszczenia ludności w Brazylii. Kolorami od zielonego (w przewadze) przez żółty i pomarańczowy do czerwonego i brunatnego przedstawiono gęstość zaludnienia. Na wschodnich wybrzeżach przeważa kolor żółty (jedenaście do pięćdziesięciu osób na jeden kilometr kwadratowy). Wokół miast, które też przeważnie skupione są w tym rejonie – kolor pomarańczowy do brunatnego oznaczający dużą gęstość zaludnienia powyżej pięćdziesięciu osób na kilometr kwadratowy. Na mapie różnej wielkości sygnatury (koła) obrazujące aglomeracje miejskie wg liczby mieszkańców: São Paulo, Rio de Janeiro – powyżej dziesięciu milionów mieszkańców, Recife, Salvador, Kurytyba, Porto Alegre – od trzech do dziesięciu milionów mieszkańców. Kilkanaście mniejszych sygnatur oznaczających miasta o liczbie mieszkańców od jednego do trzech milionów mieszkańców. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.

Dysproporcje w rozmieszczeniu ludności uniemożliwiają lepsze wykorzystanie bogactw kraju. W połowie lat 50. XX wieku rząd Brazylii podjął próbę gospodarczego ożywienia wnętrza kraju, tzw. interioru (interior z łaciny – 'wewnętrzny, głębiej położony'). W 1957 roku w środkowej części kraju na Wyżynie Brazylijskiej rozpoczęto budowę nowej stolicy – Brasilii. Nowoczesne miasto zaplanowano i zbudowano w ciągu 4 lat. Centrum miasta to Plano Piloto, czyli plan samolotu, który usytuowany jest nad brzegiem sztucznego jeziora Paranoa. Miasto zachwyca architekturą, wyróżniają się budynki parlamentu, katedry i uniwersytetu. Od 21 kwietnia 1960 roku jest ono stolicą Federacyjnej Republiki Brazylii. Nową stolicę zaplanowano dla 550 tys. osób. Dzisiaj liczy ona już ponad 4 mln mieszkańców i stale poszerza się o dzielnice ubogiej ludności napływowej.

Rządy Brazylii wciąż podejmują próby przyciągania ludności do interioru. Wymienić tu trzeba rozwój linii transportowych, czego przykładem może być budowa drogi z Belem, leżącego u ujścia do Amazonki, do Brasilii czy budowa Transamazoniki (Drogi Transamazońskiej) o długości ok. 5 tys. km. W dziedzinie rolnictwa poprzez oficjalne osadnictwo rolnicze w środkowej części kraju rozwijane jest pasterstwo.

Wielki wzrost liczby ludności w miastach Brazylii powoduje duże problemy społeczne i gospodarcze. Część biednej ludności napływającej do dużych miast zamieszkuje na ich obrzeżach, gdzie powstają całe osiedla samowolnej zabudowy mieszkaniowej. Niskie dochody tej ludności powodują, że osiedla te budowane są z przypadkowych materiałów, często nietrwałych. Obszary przedmieść są przeludnione i pozbawione elementarnych wygód, bez dostępu do podstawowych usług. W ten sposób tworzą się dzielnice nędzy, które w różnych miastach Ameryki Południowej są różnie nazywane. W Brazylii najczęściej używa się określenia fawelafawelafawela, które wywodzi się z Rio de Janeiro. Szacuje się, że w największych miastach Brazylii ok. 20% ludności mieszka w fawelach.

Ciekawostka

Nazwa fawela związana jest z osadnictwem byłych niewolników brazylijskich, którzy na przełomie XIX i XX wieku osiedlili się na wzgórzach w Rio de Janeiro. Fawela to nazwa krzewu rosnącego w północno‑wschodniej Brazylii, skąd przybywali niewolnicy. Od 1920 roku termin fawela stosuje się na określenie prowizorycznej zabudowy mieszkaniowej na wzgórzach Rio de Janeiro.

Brazylia to dziś jedno z bogatszych państw świata, jeśli brać pod uwagę wartość ogólną produktu krajowego brutto: 2,35 bln USD, 7. miejsce na świecie w 2014 roku. Jednak wartość PKB na 1 mieszkańca – 11,6 tys. USD – stawia Brazylię dopiero na 60. miejscu (dla porównania Polska jest na 52. miejscu z wartością 14,4 tys. USD). W latach 70. XX wieku zapoczątkowane zostały zmiany gospodarcze, które skierowały Brazylię na drogę rozwoju ekonomicznego i do dziś jest ona uznawana za państwo rozwijające się.

Do najważniejszych zasobów naturalnych Brazylii należą:

• surowce mineralne – rudy metali (żelaza, aluminium, manganu), ropa naftowa;

• ogromny potencjał hydroenergetyczny – elektrownie wodne wytwarzają 80% całkowitej produkcji energii elektrycznej;

• ogromne powierzchnie leśne i zasoby glebowe;

• wielka różnorodność świata roślinnego i zwierzęcego.

Brazylia od dziesiątków lat jest wielkim producentem żywności. Zajmuje 1. miejsce na świecie w zbiorach trzciny cukrowej (40%) i kawy (33%), a także w hodowli bydła (14% światowego pogłowia). Jest drugim po USA producentem soi (blisko 30%). Produkty rolne są eksportowane, a Brazylia dostosowuje rodzaje swojej produkcji do światowego popytu.
Dynamiczne zmiany w gospodarce stały się możliwe dzięki zagranicznym kredytom – Brazylia to dziś najbardziej zadłużone państwo świata.

Warto wiedzieć

Brazylia jest krajem, w którym wielkie znaczenie ma sport, a zwłaszcza piłka nożna. W ostatnich latach Brazylijczykom przyznano prawo organizacji dwóch prestiżowych imprez sportowych o zasięgu światowym: Mistrzostw Świata w piłce nożnej w 2014 roku oraz letnich Igrzysk Olimpijskich w 2016 roku.

Na podstawie danych w tabeli wskaż typ struktury wieku ludności w Brazylii.

Struktura wieku ludności Brazylii w 2010 roku

Wiek	%
0‑19 lat	33,3
20‑39 lat	32,7
40‑64 lata	25,6
Powyżej 64 lat	8,4

Ćwiczenie 2.1

R1Lh2kGGvZDyn1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

• społeczeństwo młode
• społeczeństwo starzejące się
• społeczeństwo stare
• społeczeństwo o strukturze mieszanej

Ćwiczenie 3

RuUbFALHyiazs1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Wskaż zestaw, w którym umieszczono nazwy dwóch największych miast Brazylii z liczbą ludności przekraczającą 10 mln mieszkańców.

• Rio de Janeiro i São Paulo
• Brasilia i Belo Horizonte
• Manaus i Porto Alegre
• Recife i Fortaleza

R1WOitUdymKhN1

Na zdjęciu widok na miasto na brzegu morza, zabudowa wielopoziomowa, budynki tuż na plaży i powyżej.

Radg6CGfhehbe1

Na zdjęciu widok na kopulastą górę, po obu stronach zatoki morskie, na brzegu niska i wysoka zabudowa, roślinność i skały.

RsUtd0WXUY1cz1

Na zdjęciu lotniczym widok na gęsto zabudowane nowoczesne miasto. Różne typy zabudowy, wysokie wieżowce, niskie domy z czerwonymi dachami. Przez środek prowadzi szeroka ulica.

R1SoJwGzXmufN1

Na zdjęciu miasto, nowoczesne zabudowania, duże terenów zielonych.

R1HAfgWmvNTRe1

Na zdjęciu gęsta zabudowa u stóp skalistej góry. Na dachach zbiorniki na wodę.

R1IW57y7yldmv1

Na zdjęciu miasto u stóp gór, nowoczesne wysokie budynki, na pierwszym planie kompleks zabudowań sportowych z okrągłym stadionem i basenami.

Rd5vb2cH8u6SU1

Na zdjęciu widok na brzeg morza, piaszczystą plażę, w tle nowoczesne zabudowania, dalej wysokie góry.

R8vVFK8GT5HaF1

Na zdjęciu betonowa zapora na szerokiej rzece płynącej w płaskim terenie.

Rp0WZEvZKEudv1

Na zdjęciu rozległe ,jednolite, zielone obszary na pofałdowanym terenie o niewielkim nachyleniu.

i03MWd4QpL_d5e496

Podsumowanie

• Brazylia jest największym państwem w Ameryce Południowej – zajmuje prawie połowę powierzchni tego kontynentu. To też piąte co do wielkości powierzchni państwo na świecie.

• Wilgotne lasy równikowe na Nizinie Amazonki to obszar o wielkiej bioróżnorodności gatunkowej oraz ekosystemowej. Od kilkudziesięciu lat w wyniku nadmiernej eksploatacji lasów amazońskich następuje zmniejszanie się ich zasięgu, co może doprowadzić do niekorzystnych zmian klimatu, utraty bioróżnorodności oraz zniszczenia środowiska, w którym żyje pierwotna ludność tego obszaru – Indianie.

• Historia osadnictwa wpłynęła na rozmieszczenie ludności w Brazylii. Kolonizacja nastąpiła od strony wybrzeża Oceanu Atlantyckiego i tu do dzisiaj występuje duża gęstość zaludnienia. We wnętrzu kraju i na Nizinie Amazonki warunki środowiska przyrodniczego stanowiły ograniczenie dla osadnictwa i tam gęstość zaludnienia wciąż jest niewielka.

• Brazylia jest państwem o bardzo wysokim poziomie urbanizacji – 86,5% ludności miejskiej. Wielkie miasta skupione są głównie w pasie wybrzeża nad Oceanem Atlantyckim. Na ich obrzeżach powstają duże tereny samowolnej zabudowy mieszkaniowej, nazywane fawelami.

• W Brazylii dąży się do bardziej równomiernego rozmieszczenia ludności. Takimi działaniami były budowa nowej stolicy – Brasilii – we wnętrzu kraju (1960 r.), budowa wielkich linii transportowych łączących wybrzeża z wnętrzem państwa, udogodnienia w prowadzeniu działalności rolniczej w głębi kraju.

• Brazylia jest wielkim producentem i eksporterem produktów rolnych. Posiada również duże zasoby bogactw mineralnych. Od lat 70. XX wieku rozwinęła różnorodne gałęzie przemysłu.

Praca domowa

Polecenie 1.1

Na podstawie map ogólnogeograficznych i tematycznych opisz wybrany region geograficzny Brazylii. Przedstaw elementy środowiska przyrodniczego oraz ich gospodarcze wykorzystanie.

Polecenie 1.2

Wyjaśnij, jakie znaczenie dla życia na Ziemi mają wilgotne lasy równikowe na Nizinie Amazonki.

Polecenie 1.3

Na podstawie map tematycznych przedstaw rozmieszczenie ludności w Brazylii. Wyjaśnij przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia między strefą wybrzeża atlantyckiego a wnętrzem kraju.

Polecenie 1.4

Wyjaśnij przyczyny wielkiego wzrostu liczby ludności w miastach Brazylii.

Polecenie 1.5

*Na podstawie różnych źródeł informacji wyjaśnij, dlaczego co pewien czas następowały w Brazylii okresy wzmożonej uprawy pewnych roślin lub pozyskiwania ich z obszarów naturalnych. Okresy te nazywano gorączkami, np. gorączka cukrowa, gorączka kawowa. Ułóż ich chronologię.

i03MWd4QpL_d5e578

Słowniczek

caatinga

caatinga

lokalna nazwa sawanny brazylijskiej mającej postać rzadkiego lasu składającego się z drzew i krzewów tracących liście w porze suchej

campos

campos

lokalna nazwa sawanny brazylijskiej złożonej głównie z wysokich traw oraz pojedynczych, niskich krzewów i drzew

cerrado

cerrado

lokalna nazwa typowej brazylijskiej sawanny

epifity

epifity

cieniolubne rośliny samożywne rosnące na innych roślinach, np. mchy, porosty

fawela

fawela

brazylijska nazwa dzielnic nędzy położonych na obrzeżach wielkich miast; początkowo dotyczyła tylko Rio de Janeiro, ale z czasem nazwy tej zaczęto używać też w odniesieniu do innych miast

selwa

selwa

południowoamerykańska nazwa wilgotnego lasu równikowego rosnącego na Nizinie Amazonki

i03MWd4QpL_d5e701

Zadania

Ćwiczenie 4

R14QrZoIW12c31

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Wskaż obszary geograficzne, które przynajmniej częściowo obejmują terytorium Brazylii.

• Nizina Amazonki
• Nizina La Platy
• Ocean Atlantycki
• Wyżyna Brazylijska
• Wyżyna Gujańska
• Andy
• Morze Karaibskie
• Nizina Orinoko
• Ocean Spokojny
• Wyżyna Patagońska

Ćwiczenie 5

R1Kn3F3Nislku1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Wskaż państwa będące sąsiadami Brazylii.

• Argentyna
• Boliwia
• Gujana
• Kolumbia
• Paragwaj
• Peru
• Surinam
• Urugwaj
• Wenezuela
• Chile
• Ekwador

Ćwiczenie 6

R1VJ5QrrQzNGr1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Ćwiczenie 7

R5ewgmFUqvqYn1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Lasy są wielkim bogactwem naturalnym Brazylii. Zajmują one 60% powierzchni państwa. Największy ich obszar ze względu na spełnianie funkcje ekologiczne nazywany jest „zielonymi płucami Ziemi”. Lasy te występują na

• Nizinie Amazonki.
• Wyżynie Brazylijskiej.
• wschodnich stokach Andów.
• wschodnich wybrzeżach Brazylii.

Ćwiczenie 8

Rvx9nK43PEyOy1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Brazylia stała się niepodległym państwem w 1822 roku. Wskaż państwo, z którego wywodzili się osadnicy dążący do niepodległości kraju.

• Portugalia
• Hiszpania
• Włochy
• Holandia

Ćwiczenie 9

Rt4oK5Y8UPr1l1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Do każdej z wymienionych nazw pochodzących z Brazylii dopasuj odpowiednie określenie.

sawanna trawiasta, las równikowy, sawanna sucha, dzielnica nędzy

fawela
selwa
caatinga
campos

Ćwiczenie 10

ROBaH9Opq7ktV1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Dążąc do ożywienia gospodarczego wewnątrz kraju (w interiorze), Brazylia zbudowała w centrum państwa nową stolicę. Od 1960 roku jest nią

• Brasilia na Wyżynie Brazylijskiej.
• Goiania na Wyżynie Brazylijskiej.
• Manaus na Nizinne Amazonki.
• Belo Horizonte na Wyżynie Brazylijskiej.