Układ nerwowy
Budowa układu nerwowego
Układ nerwowy steruje funkcjonowaniem całego organizmu, odbierając i przetwarzając informacje. Od tego układu zależą wszelkie czynności organizmu zachodzące poza świadomością oraz procesy świadome.
Neurony komunikują się przez synapsy
Komórki nerwowe - neuronyneurony - nie stykają się bezpośrednio ze sobą. Dzieli je bardzo wąska szczelina, tzw. synapsasynapsa, przez którą przekazywane są impulsy nerwowe z aksonuaksonu jednej komórki do dendrytudendrytu drugiej (lub z aksonu do np. komórki mięśniowej lub gruczołu). Najważniejszym rodzajem synaps są synapsy chemiczne.
Komórkom nerwowym towarzyszą komórki zwane glejowymi. Komórki glejowe tworzą osłonki aksonów, odżywiają neurony, wspomagają przekazywanie impulsów przez synapsy, odgrywają istotną rolę podczas zapamiętywania i uczenia się.
W synapsie chemicznej impuls nerwowy jest zamieniany na sygnał chemiczny. Dzieje się tak, ponieważ kiedy impuls dotrze do końca aksonu, powoduje uwolnienie z pęcherzyków synaptycznych do synapsy neuroprzekaźnikówneuroprzekaźników. Są to cząsteczki chemiczne, które przemieszczają się przez synapsę, a po dotarciu do błony sąsiadującego neuronu łączą się z jego receptorami i wywołują w nim impuls elektryczny.
Wymień rodzaje komórek, które mogą tworzyć synapsy na styku z komórką nerwową.
Niektóre aksony otoczone są osłonką mielinową. Izoluje ona sąsiednie neurony i przyspiesza przewodzenie impulsów wzdłuż włókien nerwowych.
Aksony lub dendryty różnych neuronów, zebrane w pęczki i okryte od zewnątrz tkanką łączną, tworzą nerwnerw. Nerwy mają za zadanie przekazywać informacje między mózgowiemmózgowiem lub rdzeniem kręgowym a komórkami ciała.
Czasem po uderzeniu się w łokieć odczuwa się mrowienie przebiegające wzdłuż części ręki do palców, a potem silny ból. To skutek podrażnienia nerwu łokciowego, który przebiega wewnątrz łokcia. Leży płytko pod skórą, dlatego można palcami wyczuć jego obecność.
Układ nerwowy zbudowany jest z dwóch współpracujących ze sobą części
Ze względu na budowę wyróżniamy ośrodkowyośrodkowy (centralny) układ nerwowy (OUN) oraz obwodowyobwodowy układ nerwowy.
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego. Odbiera i przetwarza informacje z obwodowego układu nerwowego i wysyła odpowiedzi do narządów wykonawczych. Umożliwiają to nerwy, które łączą mózgowie i rdzeń z różnymi częściami ciała. Nerwy tworzą obwodowy układ nerwowy.
W obwodowym układzie nerwowym można wyróżnić układ somatycznysomatyczny i układ autonomicznyautonomiczny.
Układ somatyczny jest zależny od naszej woli. Odbiera bodźcebodźce ze środowiska zewnętrznego i kieruje pracą mięśni szkieletowych. Układ autonomiczny funkcjonuje niezależnie od naszej woli. Odbiera bodźce pochodzące ze środowiska wewnętrznego i kontroluje pracę narządów wewnętrznych (np. mięśnia sercowego, jelit).
W układzie autonomicznym wyróżniamy część współczulnąwspółczulną i przywspółczulnąprzywspółczulną. Obie, za pośrednictwem różnych nerwów, wpływają na ten sam narząd, ale w sposób przeciwstawny.
Układ współczulny pobudza aktywność wielu narządów (z wyjątkiem układu pokarmowego)oraz mobilizuje organizm do działania w sytuacjach stresowych.
Układ przywspółczulny pełni funkcje odwrotne – hamuje aktywność narządów i wycisza organizm.
Układ współczulny powoduje na przykład rozszerzenie źrenic, które pojawia się, gdy organizm przygotowany jest do obrony lub ucieczki. Aby ucieczka się udała, musi rejestrować wszystkie zagrażające organizmowi ruchy i szczegóły otoczenia. Gdy niebezpieczeństwo minie, układ przywspółczulny sprawia, że źrenice się zwężają, a oczy już nie są tak wrażliwe na informacje płynące z otoczenia
Całkowita długość nerwów obwodowych u człowieka wynosi 150 tysięcy km. Prędkość przewodzenia impulsów nerwowych wynosi od 0,1 m/s w cienkich włóknach bez osłonki, a do 120 m/s w grubych włóknach z osłonką mielinową.
Pomyśl i wskaż te pory doby, kiedy układ przywspółczulny przejmuje dowodzenie nad organizmem i opisz, na czym ono polega.
To ważne!
Podstawową jednostką budulcową i funkcjonalną układu nerwowego jest neuron.
W układzie nerwowym informacje przekazywane są w postaci impulsów elektrycznych i substancji chemicznych.
Impulsy elektryczne przebiegają przez neuron jednokierunkowo, od dendrytów, przez ciało komórki, aż do aksonu.
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego.
W skład obwodowego układu nerwowego wchodzą nerwy odchodzące od mózgowia i rdzenia kręgowego.
Układ autonomiczny podtrzymuje funkcje życiowe: odbiera bodźce pochodzące ze środowiska wewnętrznego organizmu, kontroluje pracę narządów, których działanie jest niezależne od naszej woli, umożliwia aktywność i wysiłek organizmu albo spowalnia pracę narządów wewnętrznych.
Na pożegnanie
Neuron, który przewodzi ze skóry informację o obniżeniu temperatury otoczenia, należy do Możliwe odpowiedzi: 1. obwodowego układu nerwowego., 2. somatycznego układu nerwowego., 3. centralnego układu nerwowego., 4. autonomicznego układu nerwowego.
Wyjaśnij, jakie znaczenie w okresie wypoczynku ma zwalnianie pracy serca, pobudzanie perystaltyki jelit oraz zwiększanie wydzielania soków w żołądku. Która część układu nerwowego odpowiada za te czynności?
Ułóż zestaw 4 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o budowie układu nerwowego. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Za Tobą część modułu o układzie nerwowym. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.