1598 – Daphne (Dafne) Jacopo Peri (pierwsza opera)
1600 – Euridice (Eurydyka) Jacopo Peri
1607 – L’Orfeo Claudio Monteverdi
1637 – otwarcie pierwszego publicznego teatru operowego w Wenecji
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RPrkj8IfNhSJN1
5. Barok. Uczeń: 1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając: b) działalność Cameraty florenckiej i narodziny opery.
Nauczysz się
charakteryzować język muzyczny u schyłku renesansu;
definiować znaczenie „przełomu 1600”;
przedstawiać cechy charakterystyczne pierwszych włoskich oper tworzonych we Florencji,
Wprowadzenie: „przełom 1600”
Około roku 1600 nastąpił jeden z największych przewrotów w historii muzyki. Wpływowi badacze starożytności zakwestionowali panujący od dwustu lat wyrafinowany, ezoteryczny styl muzyczny – kontrapunktKontrapunktkontrapunkt, przeimitowaniePrzeimitowanieprzeimitowanie i nieczytelne podawanie tekstu. Choć jeszcze w pierwszych dekadach XVI w. muzyka przepełniona była zawiłościami, komplikacjami konstrukcyjnymi zapoczątkowanymi u schyłku średniowiecza, przy końcu stulecia spekulatywność ustępować zaczęła miejsca nowej sztuce, szczególnie uwypuklającej znaczenie tekstu słownego, którego czytelność wzmagało odmienne, swobodne opracowanie muzyczne, wyzwolone z zasad kontrapunktu. Nastąpiło odczarowanie, wyzwolenie melodii, która teraz wsparta została akordowym akompaniamentem.
Procesowi przemian towarzyszył przewrót kopernikański – grono humanistów florenckich, w trosce o kondycję ówczesnego teatru dramatycznego ogłosiło, iż odkryta została jedyna muzyka godna swej nazwy… monodiaMonodiamonodia.
RT7W0LNdgJXrS1
Camerata fiorentina
Prawdopodobnie w roku 1576 włoski humanista, hrabia Giovanni de Bardi, zaczął gromadzić w swym pałacu we Florencji grono rozmiłowanych w antyku filozofów, uczonych, poetów i muzyków, którzy za cel postawili sobie wskrzeszenie teatru greckiego. Jeden z członków florenckiej akademii (cameraty), Girolamo Mei, badacz kultury antycznej, odkrył przypisywane Mesomedesowi (II w.) hymny zapisane notacją literową, po czym zostały one natychmiast opublikowane w traktacie Dialogo della musica antica e della moderna (1581 r.). Autorem tego dzieła, swoistego manifestu artystycznego, był Vincenzo Galilei, propagujący nowy rodzaj sztuki – monodię.
RM4vVYEKoojkR1
ResNxmXwhhwDW1
Wzorując się na tezach Platona zaczęto bowiem postrzegać muzykę jako jedność słowa, harmonii i rytmu, przy czym najważniejszym elementem stawało się teraz słowo. Pojawiła się zbliżona do mowy monodia akompaniowana – jednogłosowa melodia wsparta akordowym akompaniamentem realizowanym na lutni, chitarroneChitarronechitarrone lub klawesynieKlawesynklawesynie. Monodię przeciwstawiono skomplikowanej renesansowej polifonii.
Wyższość słowa nad muzyką oraz deklamacyjny śpiew monodyczny stały się wyznacznikiem wszystkich elementów pierwszych oper, nazywanych dramma per musica. Powstanie tego gatunku związane było z zapotrzebowaniem arystokracji na godną rozrywkę. Pierwsze gatunki, które nazwać można by prototypami czy zalążkami oper, uświetniały dworskie uroczystości – wystawiane były w przestronnych komnatach pałaców renesansowych jako krótkie, śpiewane epizody (intermedia) w przerwach sztuk teatralnych.
Pierwsza operaOperaopera, Daphne Jacopo Periego (librettoLibrettolibretto Ottavio Rinuccini), która nie zachowała się do naszych czasów, powstała pomiędzy rokiem 1594 a 1598. Pierwsze zachowane dramma per musica – Euridice Periego (z tekstem Rinucciniego wzorowanym na Metamorfozach Owidiusza) skomponowano w 1600 r. i ten rok uznawany jest niekiedy symbolicznie jako rozpoczęcie nowej epoki – baroku. W tym samym roku (1600) w Rzymie wystawiono operę religijną Rappresentazione di anima e di corpo członka cameraty florenckiej Emilio de Cavalieriego.
R15LHEomDjmQi1
RDBeJYVVnGnmf1
ROfR7IHh73SEV1
Muzycy – członkowie cameraty florenckiej
R14Bo1pFQTx4J
R1RHw14uhNVL4
RJ6Q2XzAI08oL
RSVCoGYCpUxXE
RK94X5w0qtO4Q
Główne cechy opery florenckiej
tematyka mitologiczna (szczególnie popularny mit o Orfeuszu i Eurydyce, nawiązujący do magicznej mocy muzyki – dzięki pieśni Orfeusz przezwycięża pęta śmierci),
melorecytacjaMelorecytacjamelorecytacja (monodia akompaniowana) jako podstawowy środek wypowiedzi – nowy muzyczny sposób deklamacji tekstu,
forma zbliżona do tragedii greckiej,
znaczny udział chóru wprowadzanego w rozmaitych funkcjach (rytualne, komentujące, biorące udział w akcji etc.).
RR41JX6K39BOx1
L’Orfeo (Orfeusz) Claudio Monteverdiego
Współcześnie coraz częściej pojawiają się komentarze, iż florencka rewolucja 1600 r. nie doszłaby do skutku, gdyby nie geniusz Claudio Monteverdiego. Kompozytor ten, niezwiązany bezpośrednio z Art Clubem – jakim była camerata fiorentina, wykorzystując swój talent madrygalisty połączył elementy dawnego i nowego stylu, nowej koncepcji śpiewu nadając postać dramatycznego recytatywuRecytatywrecytatywu i ariiAriaarii.
Pierwsze dzieło dramatyczne Monteverdiego – Orfeusz z 1607 r. (określony przez twórcę jako favola in musica – umuzyczniona baśń) uznawane jest za pierwszą mistrzowską operę, choć nie jest utworem ani przełomowym, ani rewolucyjnym. Do elementów nowych należy szczegółowo rozpisana partyturaPartyturapartytura. Z cameratą florencką łączy Monteverdiego zakorzenienie w mitologicznej tematyce oraz zastosowanie monodii akompaniowanej. Ponadto nawiązał do elementów polifonicznych (por. akt II opery i komentarze po śmierci Eurydyki: Ahi, caso acerbo), wprowadził fragmenty instrumentalne (np. toccata otwierająca operę i wieńcząca ją moresca), dzieląc jednocześnie grupę instrumentów towarzyszących śpiewakom na instrumenty naziemne – pastoralne, towarzyszące scenom rozgrywającym się na powierzchni ziemi, i podziemne – szczególnie eksponowane, kiedy Orfeusz przezwycięża śmierć i wkracza do podziemi, by odzyskać ukochaną. By przebłagać bogów śpiewa arię Possente spirto, wierząc, że magiczna moc muzyki pozwoli mu zstąpić po Eurydykę.
R157WPepSgRKn1
RGy0tULlL4o571
Nowy gatunek muzyczny cieszył się olbrzymią popularnością, przybierając indywidualną postać w zależności od ośrodka, w którym go uprawiano. O ile pierwsze opery wykonywano w komnatach pałacowych, w 1632 r. w Wenecji otwarto pierwszy publiczny teatr operowy, co przyczyniło się do umasowienia sztuki, uproszczenia warstwy literackiej przedstawień i uwypuklenia zewnętrznego popisu.
Zadania
RStauYGDevT0i
Ćwiczenie 1
RNsqAdgBGbjvo
Ćwiczenie 2
R1LwVfwmrStjn1
R1FQuOIB6dtIB
Ćwiczenie 3
R18v82R4PruES
Ćwiczenie 4
Dopasuj określenie gatunkowe do poszczególnych utworów. Claudio Monteverdi, L’Orfeo Możliwe odpowiedzi: 1. favola in musica, 2. dramma per musica, 3. opera religijna Jacopo Peri, Euridice Możliwe odpowiedzi: 1. favola in musica, 2. dramma per musica, 3. opera religijna Emilio de Cavalieri,Rappresentazione di anima e di corpo Możliwe odpowiedzi: 1. favola in musica, 2. dramma per musica, 3. opera religijna
Dopasuj określenie gatunkowe do poszczególnych utworów. Claudio Monteverdi, L’Orfeo Możliwe odpowiedzi: 1. favola in musica, 2. dramma per musica, 3. opera religijna Jacopo Peri, Euridice Możliwe odpowiedzi: 1. favola in musica, 2. dramma per musica, 3. opera religijna Emilio de Cavalieri,Rappresentazione di anima e di corpo Możliwe odpowiedzi: 1. favola in musica, 2. dramma per musica, 3. opera religijna
Dopasuj określenie gatunkowe do poszczególnych utworów.
opera religijna, favola in musica, dramma per musica
Claudio Monteverdi, L’Orfeo
Jacopo Peri, Euridice
Emilio de Cavalieri,Rappresentazione di anima e di corpo
R1cKvAewLrHpN
Ćwiczenie 5
R1bg4QiyF69hE
Ćwiczenie 6
RdQmbtaSXlHZZ
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Aria
Aria
część opery, kantaty, oratorium, mszy; forma wokalno‑instrumentalna o rozbudowanej linii melodycznej.
Chitarrone
Chitarrone
popularny w renesansie i baroku rodzaj lutni o mniejszym korpusie i dłuższej szyjce.
Klawesyn
Klawesyn
strunowy szarpany instrument klawiszowy; dźwięk powstaje nie w wyniku uderzenia młoteczkiem, a szarpnięcia struny plektronem (piórkiem).
Kontrapunkt
Kontrapunkt
linia melodyczna towarzysząca głównemu tematowi; technika kompozytorska polegająca na symultanicznym prowadzeniu kilku linii melodycznych odpowiednio do panujących w danej epoce/szkole reguł.
Libretto
Libretto
tekst będący podstawą muzycznych dzieł scenicznych.
Lutnia
Lutnia
instrument strunowy, najczęściej szarpany, o pudle rezonansowym przypominającym migdał bądź gruszkę z ozdobną rozetą oraz wygiętej, raczej krótkiej, szyjce, na której naciągnięte są struny.
Melorecytacja
Melorecytacja
prezentacja, deklamacja tekstu w sposób zbliżony do mowy.
Monodia
Monodia
jednogłosowy śpiew.
Opera
Opera
sceniczne dzieło wokalno‑instrumentalne, w którym muzyka współgra z librettem.
Partytura
Partytura
zapis nutowy wszystkich mediów wykonawczych danego utworu (instrumentów i głosów).
Polifonia
Polifonia
faktura polegająca na niezależnym prowadzeniu kilku linii melodycznych.
Przeimitowanie
Przeimitowanie
rodzaj opracowania polifonicznego polegającego na ścisłym imitacyjnym przeprowadzeniu tematów‑rzutów przez wszystkie głosy, na jakie rozpisana jest kompozycja.
Recytatyw
Recytatyw
forma wokalna zbliżona do deklamacji; może być częścią większej formy (opery, oratorium, mszy, kantaty).
Źródło: sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
ROfR7IHh73SEV1
RR41JX6K39BOx1
Biblioteka muzyczna
R15LHEomDjmQi1
Utwór muzyczny: Jacopo Peri "Euredice" Prolog. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez głos żeński przy akompaniamencie klawesynu. Cechuje ją liryczny, kantylenowy charakter.
RDBeJYVVnGnmf1
Utwór muzyczny: Emilio Cavalieri "Rappresentazione di anima e di corpo", akt III, scena 9. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez głos żeński przy akompaniamencie klawesynu. Cechuje ją liryczny, tkliwy charakter.
R157WPepSgRKn1
Utwór muzyczny: Claudio Monteverdi "L'Orfeo" akt III, aria "Possente spirito". Kompozycja ma wolne tempo. Cechuje ją nostalgiczny, mroczny charakter.