Chemia na co dzień
Oglądając filmy o czarach i magii lub czytając książki, np. „Harry Potter i kamień filozoficzny”, można dowiedzieć się, czym interesowali się alchemicy. Czy alchemia i chemia mają ze sobą coś wspólnego? Kim właściwie jest chemik? Czym się zajmuje? Czy chemia jest częścią życia każdego człowieka? Co chemia ma wspólnego z gotowaniem i sprzątaniem oraz z najnowszymi osiągnięciami medycznymi i technologicznymi?

w jaki sposób należy właściwie korzystać z dostępnych produktów chemicznych;
w jaki sposób należy prowadzić obserwację zjawisk przyrodniczych oraz wykonywać proste eksperymenty i interpretować ich wyniki;
że niektóre produkty chemiczne są niebezpieczne.
oceniać znaczenie chemii w życiu codziennym;
podawać przykłady gałęzi przemysłu związanego z chemią;
wymieniać nazwiska znanych chemików i przedstawiać ich osiągnięcia;
opisywać znaczenie piktogramów ostrzegawczych umieszczanych na etykietach środków stosowanych w twoim otoczeniu;
uzasadniać konieczność specjalnego oznakowania niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin.
1. Czym jest alchemia?
Początków chemii należy szukać w alchemiialchemii, która była połączeniem mitów, religii i filozofii oraz prac eksperymentalnych z użyciem sprzętu laboratoryjnego.
Alchemia wywodzi się z praktyk kapłanów starożytnego Egiptu, którzy zajmowali się m.in. balsamowaniem i mumifikacją ciał zmarłych, a także produkcją barwników, maści oraz kosmetyków. W późniejszym okresie alchemicy poszukiwali kamienia filozoficznegokamienia filozoficznego, czyli substancji pozwalającej zamieniać metale w złoto. W swoich badaniach alchemicy często odwoływali się do magii. Starali się odkryć eliksir nieśmiertelności oraz środek leczący wszystkie choroby – panaceumpanaceum. Rozkwit alchemii miał miejsce nie tylko w starożytnym Egipcie i w Europie, ale przede wszystkim w Chinach i Indiach. Azjatyccy alchemicy poszukiwali głównie recepty na nieśmiertelność.

W jaki sposób alchemicy opisywali eksperymenty?
Do opisu eksperymentów alchemicy stosowali kody, symbole oraz skomplikowane ilustracje smoków, wojowników i potworów. Wąż pożerający własny ogon to symbol wiedzy tajemnej i zmian nieustannie zachodzących w przyrodzie.

W Pradze znajduje się słynna Złota Uliczka (Zlatá ulička) zabudowana szeregiem małych domków, których szerokość miejscami nie przekracza jednego metra. Według podań to właśnie tutaj pracowali alchemicy i złotnicy cesarza Rudolfa II Habsburga (władcy Węgier, Austrii i Czech z XVI/XVII w.).
Cesarz Rudolf II Habsburg gościł na swym praskim dworze wielu alchemików, w tym Polaka Michała Sędziwoja, którego pracownia mieściła się w wieży (zwanej Kurzą Stopką) w Zamku Królewskim na Wawelu. Według przekazów Sędziwój podczas audiencji na Hradczanach, w obecności Rudolfa II i jego największych dostojników, zaprezentował swój najznamienitszy eksperyment: do tygla wrzucił kawałek ołowiu, który zamienił się w sztabkę złota. Chcąc osiągnąć zamierzony efekt, Sędziwój najprawdopodobniej posłużył się tyglem o podwójnym dnie bądź też powlekł sztabkę złota rtęcią, tak by odzyskała swoją złotą barwę dopiero po ogrzaniu w tyglu. Niemniej, Rudolf II po tym wydarzeniu nakazał wykuć napis: Niechaj zrobi to ktokolwiek inny, co zrobił Sędziwój Polak
. Inny alchemik, Edward Kelley, który twierdził, że udało mu się odkryć kamień filozoficzny, miał mniej szczęścia – kiedy nie dopełnił tajemnicy i nie zaczął produkować złota, Rudolf II uwięził go w Białej Wieży znajdującej się na Złotej Uliczce.

2. Czym zajmuje się chemia?
Nauki przyrodnicze zajmują się badaniem otaczającego nas świata. Jedną z nauk przyrodniczych jest chemia, która koncentruje się na badaniu:
z czego składają się substancje (czyli na poznaniu ich budowy);
co można z substancji otrzymać (czyli na poznaniu ich właściwości, odkryciu i zastosowaniu);
jak substancje mogą być wytwarzane (czyli na poszukiwaniu metod ich otrzymywania);
jak i dlaczego substancje mogą się zmieniać.
Do nauk przyrodniczych zalicza się także biologię, geografię i fizykę.
ChemiaChemia jest obecna niemal w każdej dziedzinie naszego życia. Wtedy, gdy zażywamy leki, gotujemy i spożywamy posiłki, wykonujemy badania medyczne czy dobieramy ubrania odpowiednie do danej pory roku lub uprawianej dziedziny sportu. Zastanów się, jak rozwój chemii wpłynął na codzienne życie każdego z nas.
Utwórz mapę mentalną w zeszycie według przedstawionego wzoru. Uzupełnij puste pola swoimi skojarzeniami ze słowem chemia. Mapę możesz rozbudować o dodatkowe pola.

Czy wyobrażasz sobie dzień bez chemii?

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Animacja prezentująca zbiór sytuacji, w których przedmioty codziennego użytku okazują się nieistnieć.
Z czym kojarzysz słowo chemia**?**

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawiający sondę uliczną gdzie kilku osobom zadaje się dwa pytania: z czym kojarzy się Tobie słowo chemia? i czym zajmowali się alchemicy?
Znajdź w swoim otoczeniu 5 przedmiotów, których wyprodukowanie było możliwe dzięki osiągnięciom chemii.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEEmlA3yL

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEEmlA3yL
Jakie gałęzie przemysłu są związane z chemią?


Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Chemia w życiu codziennym
Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany. To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk zachodzących w przyrodzie martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach.
3. Zawód – chemik?
Utwórz mapę mentalną w zeszycie według przedstawionego wzoru. Uzupełnij puste pola nazwami zawodów, których wykonywanie jest związane z chemią.

Warto uczyć się chemii, ponieważ pomaga ona zrozumieć otaczający nas świat. Dzięki tej wiedzy możemy dowiedzieć się, jak działa płyn do rozmrażania szyb, środek do udrażniania rur, proszek do prania, proszek do pieczenia czy tabletka od bólu głowy. Znajomość chemii umożliwia przemyślany wybór produktów codziennego użytku.
Dorobek chemii wykorzystują lekarze, pielęgniarze, dentyści, farmaceuci, fizjoterapeuci, lekarze weterynarii, inżynierowie, strażacy, policjanci, kierowcy ciężarówek, hydraulicy, malarze, fryzjerzy, kucharze, nauczyciele przedmiotów przyrodniczych… Ta lista może być długa.
Dobrze wykształcony chemikchemik jest człowiekiem o wszechstronnej wiedzy i umiejętnościach, rozumiejącym procesy zachodzące w przyrodzie. Absolwenci wydziałów chemicznych polskich uczelni są przygotowani do pracy w różnych instytucjach. Po studiach mogą znaleźć zatrudnienie w szkolnictwie, instytutach naukowo‑badawczych, laboratoriach analitycznych, przedsiębiorstwach chemicznych, a także w polskich i zagranicznych przedsiębiorstwach handlowych, zajmujących się dystrybucją odczynników i sprzętu pomiarowego.
Czasem do odkryć naukowych dochodzi się przypadkowo. Takim szczęściarzem był Ralph Wiley (czyt. ralf łajli), który w 1933 r. podczas studiów pracował w laboratorium jako osoba myjąca sprzęt szklany. Pewnego dnia, nie mogąc domyć kolby pokrytej z zewnątrz cienką warstwą półprzezroczystej, twardej substancji, dostrzegł, że ma ona ciekawe właściwości, i zgłosił swoim przełożonym, że ktoś przypadkiem uzyskał nową substancję. W ten sposób Ralph Wiley stał się znany jako odkrywca polichlorku winylidenu (PVDC), który obecnie znajduje zastosowanie do produkcji rur, lakierów antykorozyjnych, elementów aparatury chemicznej i tkanin tapicerskich.
Anegdota − Chemik z przymrużeniem oka …Chemik to osoba rozwijająca ogólną teorię z wzorów wyprowadzonych z niewielką dokładnością z wątpliwych założeń opartych na podejrzanych tabelach wyników uzyskanych na podstawie niejednoznacznych eksperymentów przeprowadzonych za pomocą niedokładnej aparatury przez osoby o wątpliwej sprawności i mentalności.
„Chemistry in Action” (nr 38/92), „Kurier Chemiczny” (nr 5/94)

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Zdjęcie przedstawiające znanych chemików: Jędrzej Śniadecki (1768-1838), Ludwik Pasteur (1822-1895), Alfred Nobel (1833-1896), Dymitr Mendelejew (1834-1907), Maria Skłodowska-Curie (1867-1934), Ignacy Mościcki (1867-1946).
4. Co to są piktogramy?
Podczas sprzątania łazienki i kuchni można używać m.in. środków do dezynfekcji, udrażniania rur, a także płynów do usuwania kamienia lub rdzy. Składnikami takich preparatów często są substancje, które niewłaściwie użyte, mogą być groźne dla zdrowia. W celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom mającym kontakt z takimi środkami opracowano znaki i symbole ostrzegawcze – piktogramypiktogramy informujące o zagrożeniach związanych z używaniem takich substancji. Informacje te dają możliwość zastosowania odpowiednich środków ochrony ogólnej i osobistej, a także właściwego przygotowania miejsca pracy.
Obowiązujące do 2015 roku piktogramy ostrzegawcze mają kształt pomarańczowego kwadratu z czarnym nadrukiem. Obecnie są one zastępowane przez nowe wzory piktogramów: białe romby (kwadraty) z czerwoną obwódką.
Aby zapewnić ochronę zdrowia ludzkiego oraz ochronę środowiska i ułatwić wymianę handlową pomiędzy krajami w ramach struktury Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), opracowano ujednolicone kryteria klasyfikacji i oznakowania substancji i mieszanin pod nazwą GHS (Globally Harmonized System − Globalny System Zharmonizowany). System GHS zawiera zasady informowania o możliwych zagrożeniach powodowanych przez chemikalia oraz wymogi dotyczące oznakowania etykiet i kart charakterystyki substancji.

Karta charakterystyki to dokument zawierający informacje o możliwych zagrożeniach związanych z użytkowaniem określonych środków chemicznych. Sporządza się ją dla substancji i mieszanin niebezpiecznych. Powinna ona być napisana prostym i zrozumiałym językiem oraz zawierać 16 obowiązkowych punktów, w tym:
wszystkie niezbędne dane dotyczące zagrożeń;
informacje dotyczące producenta, importera lub dystrybutora
datę sporządzenia bądź aktualizacji karty.
NR SEKCJI | TYTUŁ | ZAWARTOŚĆ |
SEKCJA 1 | Identyfikacja substancji / mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa | Identyfikator produktu |
Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz zastosowania odradzane | ||
Dane dotyczące dostawcy karty charakterystyki | ||
Numer telefonu alarmowego | ||
SEKCJA 2 | Identyfikacja zagrożeń | Klasyfikacja substancji lub mieszaniny |
Elementy oznakowania | ||
Inne zagrożenia | ||
SEKCJA 3 | Skład / informacja o składnikach | Substancje |
Mieszaniny | ||
SEKCJA 4 | Środki pierwszej pomocy | Opis środków pierwszej pomocy |
Najważniejsze ostre i opóźnione objawy oraz skutki kontaktu z substancją | ||
Wskazania dotyczące wszelkiej natychmiastowej pomocy lekarskiej i szczególnego postępowania z poszkodowanym | ||
SEKCJA 5 | Postępowanie w przypadku pożaru | Środki gaśnicze |
Szczególne zagrożenia związane z substancją lub mieszaniną | ||
Informacje dla straży pożarnej | ||
SEKCJA 6 | Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska | Indywidualne środki ostrożności, wyposażenie ochronne i procedury w sytuacjach awaryjnych |
Środki ostrożności w zakresie ochrony środowiska | ||
Metody i materiały zapobiegające rozprzestrzenianiu się skażenia i służące do usuwania skażenia | ||
Odniesienia do innych sekcji | ||
SEKCJA 7 | Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie | Środki ostrożności dotyczące bezpiecznego postępowania |
Warunki bezpiecznego magazynowania | ||
Szczególne zastosowanie(a) końcowe | ||
SEKCJA 8 | Kontrola narażenia / środki ochrony indywidualnej | Parametry dotyczące kontroli |
Kontrola narażenia | ||
SEKCJA 9 | Właściwości fizyczne i chemiczne | Informacje na temat podstawowych właściwości fizycznych i chemicznych |
Inne informacje | ||
SEKCJA 10 | Stabilność i reaktywność | Reaktywność |
Stabilność chemiczna | ||
Możliwość występowania niebezpiecznych reakcji | ||
Warunki, których należy unikać | ||
Materiały niezgodne | ||
Niebezpieczne produkty rozkładu | ||
SEKCJA 11 | Informacje toksykologiczne | Informacje dotyczące skutków toksykologicznych |
SEKCJA 12 | Informacje ekologiczne | Toksyczność |
Trwałość i zdolność do rozkładu | ||
Zdolność do bioakumulacji | ||
Mobilność w glebie | ||
Inne szkodliwe skutki działania | ||
SEKCJA 13 | Postępowanie z odpadami | Metody unieszkodliwiania odpadów |
SEKCJA 14 | Informacje dotyczące transportu | Numer UN (numer ONZ) |
Prawidłowa nazwa przewozowa | ||
Klasa(-y) zagrożenia w transporcie | ||
Grupa pakowania | ||
Zagrożenia dla środowiska | ||
Szczególne środki ostrożności dla użytkowników | ||
SEKCJA 15 | Informacje dotyczące przepisów prawnych | Przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska specyficzne dla substancji lub mieszaniny |
Ocena bezpieczeństwa chemicznego | ||
SEKCJA 16 | Inne informacje |
Odszukaj na etykietach domowych środków do czyszczenia piktogramy. Narysuj je w zeszycie i napisz co oznaczają. Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.
Wyszukaj w Internecie przykładową kartę charakterystyki wodorotlenku sodu i porównaj ją z punktami tabeli Oznakowanie kart charakterystyki substancji.
Czy piktogramy są potrzebne?
Sprawdzenie działania płynu do wybielania tkanin albo płynu czyszcząco‑dezynfekującego na białko jaja kurzego.
Doświadczenie należy wykonywać w rękawicach i okularach ochronnych.
preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet (na bazie chloru),
ugotowane białko jaja kurzego,
szalka Petriego,
bagietka.
Uważnie przeczytaj informacje na opakowaniu płynu.
Zanurz bagietkę w płynie. Zachowując szczególną ostrożność, nanieś kilka kropli płynu na kawałek białka jaja kurzego znajdującego się na szalce Petriego.
Badaną próbkę pozostaw na kilka minut.
Obserwacje: Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego znajdują się piktogramy oznaczające substancję drażniącą i niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem do wybielania tkanin albo płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja zobaczymy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.
Wniosek: Zarówno płyn do wybielania tkanin, jak i płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołują widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem.


Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Zdjęcie lub rysunek produktów czyszczących, piorących, wybielających, rozpuszczalników, farb czy rozpałki do grilla.


Niektóre produkty, np. zabawki, są oznaczane symbolem „CE”. Skrót ten pochodzi od francuskich słów Conformité Européenne,co znaczy „zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej”. Dyrektywy te są związane z zagadnieniami bezpieczeństwa użytkowania, ochrony zdrowia i ochrony środowiska, określają zagrożenia, które producent powinien wykryć i wyeliminować. Oznaczając swój wyrób znakiem CE, producent deklaruje, że spełnia on wszystkie wymagania określone w przepisach. Łudząco podobne do znaku „CE” jest oznakowanie rzeczy eksportowanych przez Chiny: „China Export (CE)”, którego umieszczenie nie oznacza spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa produktu.

Podsumowanie
Chemia jest nie tylko przedmiotem szkolnym, jest obecna w każdej dziedzinie naszego życia. Ma długą i ciekawą historię.
Chemia to nauka zajmująca się badaniem składu i budowy substancji, ich przemianami oraz warunkami wpływającymi na szybkość tych przemian.
Piktogramy ostrzegawcze umieszcza się na opakowaniach preparatów zawierających substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.
Podaj 5 przykładów produktów wytwarzanych przez różne gałęzie przemysłu (np. przemysł kosmetyczny, petrochemiczny, tworzyw sztucznych) i uzasadnij, w jaki sposób przedmioty te są związane z chemią.
Odszukaj w Internecie lub w prasie zdjęcia 3 osób, których praca związana jest bezpośrednio z chemią. Opisz ich ubiór służbowy oraz stosowane przez nich środki ochrony. Pracę przedstaw w formie plakatu.
*Wyszukaj w różnych źródłach informacje na temat działalności Michała Sędziwoja. Streść legendę, według której miał on wpływ na przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy.
*Korzystając z różnych źródeł (Internetu, książek), przygotuj krótką prezentację dotyczącą znanych chemików.
Dowiedz się więcej
Ranking największych polskich firm: branża chemiczna
Słowniczek
dziedzina łącząca elementy naukowe (np. wiadomości z zakresu chemii i fizyki) i nienaukowe (np. praktyki magiczne, astrologię); badania alchemików koncentrowały się wokół prób odkrycia kamienia filozoficznego, panaceum oraz eliksiru nieśmiertelności
nauka badająca naturę i właściwości substancji, a zwłaszcza przemiany zachodzące między nimi
specjalista w zakresie jednej z podstawowych nauk przyrodniczych, zajmującej się właściwościami i strukturą pierwiastków i związków chemicznych oraz ich przemianami; w tym zawodzie z powodzeniem pracuje wiele kobiet
poszukiwana przez alchemików legendarna substancja, która miała zamieniać metale w złoto; obecnie jest synonimem, symbolem bezskutecznego poszukiwania czegoś cennego
poszukiwany przez alchemików lek na wszystkie choroby potocznie: lekarstwo
znak, który pełni funkcję informacyjną, umieszczony np. na opakowaniach niektórych produktów jako informacja
o rodzaju zagrożenia i skutkach, która może spowodować ich niewłaściwe użycie
jedna z gałęzi przemysłu przetwórczego, zajmująca się pozyskiwaniem i obróbką surowców; wyróżnia się: przemysł chemii organicznej (produkty wytwarzane są m.in. z węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego) i przemysł chemii nieorganicznej (produkty wytwarzane są m.in. z soli mineralnych i siarki)
Zadania
Uporządkuj pod względem chronologicznym wydarzenia związane z rozwojem cywilizacji i historią chemii.
- Alchemicy konstruują aparaturę laboratoryjną oraz opracowują metody rozdziału substancji. Zajmują się także alchemią lekarską (jatrochemią).
- Alchemia rozwija się w Babilonii, Sumerze, Egipcie, w Chinach i na Bliskim Wschodzie. Alchemicy poszukują eliksiru życia, panaceum oraz kamienia filozoficznego.
- W Aleksandrii powstaje największa biblioteka, do której pielgrzymują w poszukiwaniu tajemnej wiedzy ludzie z odległych zakątków świata.
- Mumifikowanie, wytwarzanie barwników i leków roślinnych.
- Powstaje praca Alchymia A. Libaviusa. Badania prowadzą do odkrycia wielu pierwiastków i związków chemicznych (m.in. fosforu, arsenu, kwasów mineralnych) i ich właściwości.
- Okres największego rozwoju alchemii. Arabscy alchemicy, eksperymentują używając do tego specjalnych kolb. Ich imperium wskutek podbojów rozrasta i sięga aż na tereny dzisiejszej Hiszpanii. Alchemia wkracza na europejski grunt.
Uzupełnij zdania. Wybierz właściwe określenia spośród podanych.
humanistycznych, Piktogramy, Karta, Piktogram, przyrodniczych, matematycznych, Karty, Matematyka, Chemia, tajemnych, Karta charakterystyki
.......................................... razem z biologią, fizyką i geografią należą do nauk .......................................... , które opisują wszechświat i zjawiska w nim zachodzące. Chemia obecna jest we wszystkich dziedzinach naszego życia, a znajomość jej praw potrzebna jest do wytwarzania większości produktów. .......................................... ostrzegawcze umieszczone na etykietach opakowań niektórych produktów wskazują na rodzaj zagrożenia, jakie może spowodować użycie tych substancji lub mieszanin. .......................................... jest dokumentem, którego podstawowym celem jest informowanie o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją (mieszaniną), metodach zapobiegania im i procedurach, jakie należy wykonać w razie wystąpienia skażenia tą substancją (mieszaniną).
Zastanów się, w którym opakowaniu znajdują się środki niebezpieczne, wybuchowe, a w którym – żrące i łatwopalne, a następnie wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEEmlA3yL
Wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca tabeli.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEEmlA3yL