Chemia na co dzień

RIYAEJCUntl8i

Obraz amerykańskiego malarza Josepha Wrighta z 1771 roku, zatytułowany „Alchemik” lub „Alchemik odkrywa fosfor”. Prezentuje wnętrze mrocznej pracowni w stylu gotyckim, pełną alchemicznych przyrządów i ksiąg. W prawym dolnym rogu na pierwszym planie znajduje się stary, siwobrody alchemik w szarej szacie. Klęczy, patrząc z zachwytem na wielką kolbę na stojaku podłączoną do aparatu do destylacji. Szklane naczynie wypełnia biały, świecący płyn. Tuż za uczonym stoi stół nakryty zielonym suknem i zastawiony księgami, a jeszcze wyżej znajduje się wysokie gotyckie okno, za którym widać nocne niebo z księżycem w pełni. Po lewej stronie w głębi sceny znajduje się ściana z półkami zastawionymi sprzętem laboratoryjnym i dwóch młodych uczniów, z których jeden trzyma zapalony kaganek, a drugi z uśmiechem wskazuje mistrza.

1. Czym jest alchemia?

Początków chemii należy szukać w alchemiialchemiaalchemii, która była połączeniem mitów, religii i filozofii oraz prac eksperymentalnych z użyciem sprzętu laboratoryjnego.

Alchemia wywodzi się z praktyk kapłanów starożytnego Egiptu, którzy zajmowali się między innymi balsamowaniem i mumifikacją ciał zmarłych, a także produkcją barwników, maści oraz kosmetyków. W późniejszym okresie alchemicy poszukiwali kamienia filozoficznegokamień filozoficznykamienia filozoficznego, czyli substancji, która pozwala zamieniać metale w złoto. W swoich badaniach alchemicy często odwoływali się do magii. Starali się odkryć eliksir nieśmiertelności oraz środek leczący wszystkie choroby – panaceumpanaceumpanaceum. Rozkwit alchemii miał miejsce nie tylko w starożytnym Egipcie i w Europie, ale przede wszystkim w Chinach i Indiach. Azjatyccy alchemicy poszukiwali głównie recepty na nieśmiertelność.

Alchemia była praktyką przednaukową, opartą między innymi na obserwacjach przyrody. Oznacza to, że nie klasyfikujemy jej do żadnej ze znanych obecnie dziedzin nauki. Alchemia przekształciła się jednak (ewoluowała) w chemię, będącą dziedziną nauki przyrodniczej. Praktykowanie alchemii nie jest obecnie akceptowane przez środowiska naukowe.

Rw66CBMR1OfKl

Cztery obrazy przedstawiające alchemików. Od lewej: Der Alchemist Josepha Leopolda Ratinckxa z 1937 roku. Przedstawia starego uczonego w białej szacie stojącego przed aparaturą badawczą zawierającą gliniane naczynie stojące na przenośnym piecyku i zestaw do destylacji. Uczony patrzy na podgrzewane naczynie, trzymając w lewej ręce klepsydrę. Tło obrazu stanowi warsztat utrzymany w ciepłych barwach, zawierający półkę z książkami u góry, szafkę z substancjami po lewej stronie i regał z przyrządami oraz stołem do doświadczeń. Drugi obraz od lewej to średniowieczna rycina nieznanego artysty pochodząca z XV‑wiecznego kodeksu, przedstawiająca arabskiego alchemika i lekarza Dżabira Ibn Hajjana, znanego w Europie jako Geber. Rycina przedstawia starca w biało‑czerwonej szacie i szpiczastym kapeluszu z długą brodą, stojącego na skrawku jałowego terenu. Trzeci obraz od lewej to The Alchemist Williama Fettesa Douglasa z 1855 roku, przedstawiający wnętrze bogato wyposażonej pracowni uczonego. Po lewej stronie i w głębi sceny znajdują się regały pełne ksiąg. W centralnej części sceny przy bogato rzeźbionym stole zastawionym instrumentami badawczymi stoi lekko zgarbiony stary, siwobrody mędrzec w skromnej czarnej szacie. Naprzeciw niego jego gość, postawny mężczyzna w bogatym stroju, stoi we władczej pozycji, trzymając wysoko uniesioną kolbę ze złocistą substancją. Ostatni, czwarty obraz, również nosi tytuł Alchemik, jest autorstwa holenderskiego malarza Cornelisa Pietersza Begi i pochodzi z 1663 roku. Przedstawia mężczyznę w średnim wieku ubranego w prosty strój rzemieślnika, siedzącego w ciasnej pracowni, wypełnionej rozrzuconymi niedbale instrumentami badawczymi. Pracowania jest prawie pozbawiona umeblowania, po lewej stronie, w jasnej ścianie znajduje się małe okno pod którym stoi zagracony stół, a w tle za uczonym znajduje się wygasły piec. Alchemik siedzi okrakiem na małym taborecie, przy równie małym stole, a w prawej ręce trzyma małą wagę, którą odmierza porcje jakiejś substancji.

W jaki sposób alchemicy opisywali eksperymenty?

Do opisu eksperymentów alchemicy stosowali kody, symbole oraz skomplikowane ilustracje smoków, wojowników i potworów. Przykładowo wąż pożerający własny ogon był symbolem wiedzy tajemnej i zmian nieustannie zachodzących w przyrodzie.

R1YLs0X0p8JNo

Trzy ilustracje przedstawiające symbole wiedzy tajemnej. Pierwsza od lewej to skomplikowany geometryczny układ przedstawiający postać starego człowieka wpisaną w okrąg z krukiem siedzącym na jego dłoni i dwoma aniołami unoszącymi się nad nimi. Ponad okręgiem w pięciu gwiazdach naniesiono symbole astrologiczne, a narożniki ilustracji zawierają słońce, księżyc, żywioły ognia i powietrza. Druga, środkowa ilustracja, to rycina przedstawiająca las ze wzgórzami w tle. Na pierwszym planie znajduje się główny temat: skrzydlaty smok pożerający swój długi ogon. Rycina ostatnia przedstawia scenę łowów na smoki w scenerii przypominającej brzeg morza. Dwie pary postaci – mężczyzna ze słońcem na głowie i kobieta z księżycem, ubrani w starogreckie stroje, na pierwszym planie zabijają smoka maczugami. Tacy sami ludzie na drugim planie podchodzą do smoka uzbrojeni w łuki.

R1GUErk97EstI

Ilustracja przedstawia grawerunek autorstwa Andrew Bell'a. Zawiera on ustawione w czterech kolumnach symbole alchemiczne, a obok każdego z nich znajduje się opis jego chemicznego znaczenia.

Ciekawostka

W Pradze znajduje się słynna Złota Uliczka (cz. Zlatá ulička), której szerokość miejscami nie przekracza jednego metra. Ulica ta zabudowana jest szeregiem małych domków. Według podań to właśnie tutaj pracowali alchemicy i złotnicy cesarza Rudolfa $\text{II}$ Habsburga (władcy Węgier, Austrii i Czech z $\text{XVI/XVII w.}$).

Cesarz Rudolf $\text{II}$ Habsburg gościł na swym praskim dworze wielu alchemików, w tym Polaka Michała Sędziwoja, którego pracownia mieściła się w Zamku Królewskim na Wawelu, w wieży zwanej Kurzą Stopką. Według przekazów, Sędziwój podczas audiencji na Hradczanach, w obecności Rudolfa $\text{II}$ i jego największych dostojników, zaprezentował swój najznamienitszy eksperyment: do tygla wrzucił kawałek ołowiu, który „zamienił się” w sztabkę złota. Chcąc osiągnąć zamierzony efekt, Sędziwój najprawdopodobniej posłużył się tyglem o podwójnym dnie bądź też powlekł sztabkę złota rtęcią tak, by odzyskała swoją złotą barwę dopiero po ogrzaniu w tyglu. Niemniej, Rudolf $\text{II}$ upamiętnił to wydarzenie tablicą, na której nakazał wykuć napis: „Niechaj zrobi to ktokolwiek inny, co zrobił Sędziwój Polak”. Inny alchemik, Edward Kelley, który twierdził, że udało mu się odkryć kamień filozoficzny, miał mniej szczęścia – kiedy nie spełnił obietnicy i nie zaczął produkować złota, Rudolf $\text{II}$ uwięził go w Białej Wieży, która znajduje się przy Złotej Uliczce.

R14yC9TAfm1PS

Zdjęcie przedstawia letni widok Złotej Uliczki w Pradze. Jest to miejsce, w którym mieli zamieszkiwać alchemicy i złotnicy na przełomie XVI i XVII wieku. Uliczka zabudowana jest kolorowymi i bardzo małymi domkami. W wąskim kadrze zdjęcia mieści się sześć tradycyjnych budynków mieszkalnych, z których każdy ma inny kolor. Patrząc od lewej: brązowy, turkusowy, czerwony, morski, żółty, jasnożółty i jasnozielony.

R1QsjIMNh6jlI

Zdjęcie praskiej Złotej Uliczki zimą. Przedstawia ten sam ciąg budynków, co poprzednie, lecz od drugiej strony i z uliczką przysypaną śniegiem. Fotograf stał pod budynkiem w kolorze jaskrawej żółci, a kolejne domy są w kolorze morskim, czerwonym, brązowym, niebieskim i kanarkowym. Wymieniony w opisie poprzedniego zdjęcia dom turkusowy jest cofnięty względem pozostałych i z tej perspektywy niewidoczny.

R7cNLkJJGzXcg

Zdjęcie przedstawia wschodnie skrzydło Zamku Królewskiego na Wawelu wraz z jego podporą, wieżą zwaną Kurzą Stopką po prawej stronie. Według przekazów, wieża była siedzibą Michała Sędziwoja, alchemika i odkrywcy tlenu.

2. Czym zajmuje się chemia?

Nauki przyrodnicze zajmują się badaniem otaczającego nas świata. Jedną z nauk przyrodniczych jest chemiachemiachemia. Ogólny zarys badań, na których koncentruje się ta dziedzina nauki, przedstawiono na poniższym schemacie.

RJyEkbYxLNYYs

Na ilustracji ukazano podstawowe pytania, na które musi odpowiedzieć chemik w trakcie prowadzonych badań. Schemat ma postać ustawionego poziomo drzewa, rozpoczyna się od pomarańczowej ramki ze zdaniem: Pytania, które stawiają sobie chemicy w czasie prowadzonych badań. Odchodzą od niej cztery rozgałęzienia prowadzące do zielonych ramek, które dalej rozgałęziają się, prowadząc do ramek niebieskich. Pytanie w pierwszej od góry zielonej ramce: Z czego składają się substancje? Pytanie w niebieskiej ramce: Jak są zbudowane? Pytanie w drugiej zielonej ramce: Co można otrzymać z posiadanych już substancji? Od tej ramki odchodzą dwa niebieskie rozgałęzienia, pytanie w pierwszym z nich: Jakie są właściwości i zastosowania substancji? Pytanie w drugim niebieskim rozgałęzieniu: Czy posiadane substancje można przekształcić w inne? Pytanie w trzeciej zielonej ramce: Jak substancje mogą być wytwarzane? Pytanie w niebieskiej ramce: Jaką metodę zastosować, aby otrzymać pożądaną substancję? Pytanie w czwartej zielonej ramce: Jak i dlaczego substancje mogą się zmieniać? Pytanie w niebieskiej ramce: Jakie są warunki niezbędne do zajścia przemian substancji?

Do nauk przyrodniczych, oprócz chemii, zalicza się także biologię, geografię i fizykę.

Dla zainteresowanych

Na potrzeby realizacji tego materiału, przeprowadzono sondę uliczną dotyczącą skojarzeń ze słowami chemia oraz alchemia. Obejrzyj poniższy film, a dowiesz się, jak na ten temat wypowiadali się przypadkowi przechodnie.

R1YoJSV10euws

Film przedstawiający sondę uliczną, w którym kilku osobom zadano dwa pytania: Z czym kojarzy się Tobie słowo chemia? Czym zajmowali się alchemicy?

Film przedstawiający sondę uliczną, w którym kilku osobom zadano dwa pytania: Z czym kojarzy się Tobie słowo chemia? Czym zajmowali się alchemicy?

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1YoJSV10euws

Film przedstawiający sondę uliczną, w którym kilku osobom zadano dwa pytania: Z czym kojarzy się Tobie słowo chemia? Czym zajmowali się alchemicy?

Chemia jest obecna niemal w każdej dziedzinie naszego życia. Wtedy, gdy zażywamy leki, gotujemy i spożywamy posiłki, wykonujemy badania medyczne czy dobieramy ubrania odpowiednie do danej pory roku lub uprawianej dziedziny sportu. Zastanów się, jak rozwój chemii wpłynął na codzienne życie każdego z nas.

Na poniższych grafikach interaktywnych przedstawiono wybrane przedmioty i materiały, do których wyprodukowania niezbędna była chemia, a właściwie znajomość odpowiednich praw i osiągnięć chemicznych. Zapoznaj się z tymi grafikami, a następnie wykonaj polecenie $3$.

R1M5YCjICnRp3

Aplikacja interaktywna przedstawiająca rysunek łazienki oraz jej elementów, mających związek z chemią. Są to, od lewej: szkło w oknie i w lustrze; tworzywa sztuczne, z których wykonano wannę; kubek i szczoteczka do zębów; kosmetyki i środki czystości na wannie; stopy metali w armaturze i grzejnikach; związki chemiczne w szafce oraz tworzywa ceramiczne w umywalce. Elementy wyposażenia oznaczone są znakami zapytania, kliknięcie na nie powoduje odsłonięcie dymków z tekstem je opisującym.

Aplikacja interaktywna przedstawiająca rysunek łazienki oraz jej elementów, mających związek z chemią. Są to, od lewej: szkło w oknie i w lustrze; tworzywa sztuczne, z których wykonano wannę; kubek i szczoteczka do zębów; kosmetyki i środki czystości na wannie; stopy metali w armaturze i grzejnikach; związki chemiczne w szafce oraz tworzywa ceramiczne w umywalce. Elementy wyposażenia oznaczone są znakami zapytania, kliknięcie na nie powoduje odsłonięcie dymków z tekstem je opisującym.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

R9h5aAIjqivrF

Aplikacja interaktywna przedstawiająca rysunek mieszkania oraz jego elementów, mających związek z chemią. Są to, od lewej: ceramika w doniczce; stopy metali w kaloryferze; konserwanty i barwniki w jedzeniu na stole; farby i lakiery z plastikiem i szkłem w samochodzie za oknem; papier w kalendarzu na ścianie; guma w butach przy drzwiach; barwniki i sztuczne włókna w płaszczu na wieszaku i tworzywa sztuczne w plastikowym krześle.

Aplikacja interaktywna przedstawiająca rysunek mieszkania oraz jego elementów, mających związek z chemią. Są to, od lewej: ceramika w doniczce; stopy metali w kaloryferze; konserwanty i barwniki w jedzeniu na stole; farby i lakiery z plastikiem i szkłem w samochodzie za oknem; papier w kalendarzu na ścianie; guma w butach przy drzwiach; barwniki i sztuczne włókna w płaszczu na wieszaku i tworzywa sztuczne w plastikowym krześle.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Polecenie 3

Znajdź w swoim otoczeniu przynajmniej dziesięć przedmiotów, których wyprodukowanie było możliwe dzięki osiągnięciom chemii. Napisz nazwy tych przedmiotów.

RWjPBrLsxQ029

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

W „poszukiwaniu” określonych przedmiotów może pomóc Ci poniższa animacja. Zapoznaj się z nią.

ReCsKnMhqBquF

Animacja prezentująca zbiór sytuacji, w których przedmioty codziennego użytku przestają istnieć.

Animacja prezentująca zbiór sytuacji, w których przedmioty codziennego użytku przestają istnieć.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/ReCsKnMhqBquF

Animacja prezentująca zbiór sytuacji, w których przedmioty codziennego użytku przestają istnieć.

Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany. To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk zachodzących w przyrodzie martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach. Znajomość odpowiednich praw chemicznych oraz właściwości substancji jest niezbędna do wytwarzania większości produktów, których używamy na co dzień. Ponadto, również w naszych organizmach zachodzi szereg procesów chemicznych umożliwiających nam prawidłowe funkcjonowanie, a nawet życie. Do procesów tych zaliczamy m.in. oddychanie oraz trawienie. Trudno więc wyobrazić sobie, że można przeżyć dzień bez chemii.

Jakie gałęzie przemysłu są związane z chemią?

W poniższym materiale filmowym wymieniono wybrane gałęzie przemysłu, które związane są z chemią. Obejrzyj ten film, starając się zapamiętać jak najwięcej informacji. Następnie wykonaj polecenie $4$.

R1YODy00t0oJR

W filmie lektor podaje przykłady zastosowań chemii w różnych gałęziach przemysłu takich jak: przemysł chemiczny, przemysł spożywczy, przemysł kosmetyczny, przemysł tworzyw sztucznych, przemysł środków piorących i myjących, przemysł farmaceutyczny, przemysł materiałów budowlanych, przemysł metalurgiczny, przemysł energetyczny.

W filmie lektor podaje przykłady zastosowań chemii w różnych gałęziach przemysłu takich jak: przemysł chemiczny, przemysł spożywczy, przemysł kosmetyczny, przemysł tworzyw sztucznych, przemysł środków piorących i myjących, przemysł farmaceutyczny, przemysł materiałów budowlanych, przemysł metalurgiczny, przemysł energetyczny.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1YODy00t0oJR

W filmie lektor podaje przykłady zastosowań chemii w różnych gałęziach przemysłu takich jak: przemysł chemiczny, przemysł spożywczy, przemysł kosmetyczny, przemysł tworzyw sztucznych, przemysł środków piorących i myjących, przemysł farmaceutyczny, przemysł materiałów budowlanych, przemysł metalurgiczny, przemysł energetyczny.

Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany. To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk, które zachodzą w przyrodzie martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach.

3. Zawód – chemik?

Dorobek chemii wykorzystują lekarze, pielęgniarze, dentyści, farmaceuci, fizjoterapeuci, lekarze weterynarii, inżynierowie, strażacy, policjanci, kierowcy ciężarówek, hydraulicy, malarze, fryzjerzy, kucharze, nauczyciele przedmiotów przyrodniczych… Ta lista może być długa. Czy w wymienionych przez Ciebie w poleceniu $5$ zawodach, znalazł się również zawód chemik? Kim tak naprawdę jest chemik?

Dobrze wykształcony chemikchemikchemik jest człowiekiem o wszechstronnej wiedzy i umiejętnościach, rozumiejącym procesy zachodzące w przyrodzie. Absolwenci wydziałów chemicznych polskich uczelni są przygotowani do pracy w różnych instytucjach. Po studiach mogą znaleźć zatrudnienie w szkolnictwie, instytutach naukowo‑badawczych, laboratoriach analitycznych, przedsiębiorstwach chemicznych, a także w polskich i zagranicznych przedsiębiorstwach handlowych zajmujących się dystrybucją odczynników i sprzętu pomiarowego.

Polecenie 6

Na poniższym filmie przedstawiono pokrótce osiągnięcia wybranych znanych chemików. Zapoznaj się z nimi, a następnie dopasuj odpowiednie osiągnięcia do nazwisk wymienionych uczonych.

R1UIHxzWhRMje

W animacji przedstawiono zasługi chemików, m.in. Jędrzeja Śniadeckiego, Ludwika Pasteura, Alfreda Nobla, Dymitra Mendelejewa, Marii Skłodowskiej‑Curie, Ignacego Mościckiego, których odkrycia były przełomowe w dziedzinie chemii.

W animacji przedstawiono zasługi chemików, m.in. Jędrzeja Śniadeckiego, Ludwika Pasteura, Alfreda Nobla, Dymitra Mendelejewa, Marii Skłodowskiej‑Curie, Ignacego Mościckiego, których odkrycia były przełomowe w dziedzinie chemii.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1UIHxzWhRMje

W animacji przedstawiono zasługi chemików, m.in. Jędrzeja Śniadeckiego, Ludwika Pasteura, Alfreda Nobla, Dymitra Mendelejewa, Marii Skłodowskiej‑Curie, Ignacego Mościckiego, których odkrycia były przełomowe w dziedzinie chemii.

R1KkotGfUPgU7

Jędrzej Śniadecki Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Ludwik Pasteur Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Alfred Nobel Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Dymitr Mendelejew Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Maria Skłodowska-Curie Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Ignacy Mościcki Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V).

Jędrzej Śniadecki Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Ludwik Pasteur Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Alfred Nobel Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Dymitr Mendelejew Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Maria Skłodowska-Curie Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V). Ignacy Mościcki Możliwe odpowiedzi: 1. Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi., 2. Odkrycie radu i polonu., 3. Opracowanie pierwszego polskiego podręcznika chemii., 4. Sklasyfikowanie ówcześnie znanych pierwiastków chemicznych i utworzenie z nich tablicy zwanej układem okresowym., 5. Wynalezienie dynamitu., 6. Opracowanie przemysłowej metody produkcji kwasu azotowego(V).

Warto uczyć się chemii, ponieważ pomaga zrozumieć otaczający nas świat. Dzięki tej wiedzy możemy m.in. dowiedzieć się, jak działa płyn do rozmrażania szyb, środek do udrażniania rur, proszek do prania, proszek do pieczenia czy tabletka od bólu głowy. Znajomość chemii umożliwia przemyślany wybór produktów codziennego użytku.

4. Co to są piktogramy chemiczne?

Podczas sprzątania łazienki i kuchni zdarza się nam wykorzystywać między innymi środki do dezynfekcji, udrażniania rur, a także płyny do usuwania kamienia lub rdzy. Składnikami takich preparatów często są substancje, które – niewłaściwie użyte – mogą być groźne dla zdrowia. W celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom mającym kontakt z takimi środkami, opracowano znaki i symbole ostrzegawcze – tak zwane piktogramypiktogrampiktogramy, informujące o zagrożeniach związanych z używaniem konkretnych substancji. Informacje te dają możliwość zastosowania odpowiednich środków ochrony ogólnej i osobistej, a także właściwego przygotowania miejsca pracy.

Obowiązujące od $\text{2015 r.}$ piktogramy ostrzegawcze mają kształt białych rombów (kwadratów) z czerwoną obwódką.

Polecenie 7

Na poniższej animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze, stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, które płyną z użytkowania różnych substancji. Zapoznaj się z animacją, a następnie wykonaj poniższe zadanie.

Rlp2aZpcAZo8n

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rlp2aZpcAZo8n

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

R1DlAJeCXNq1K

Do każdego z poniższych piktogramów chemicznych dopasuj odpowiadające mu znaczenie.

Do każdego z poniższych piktogramów chemicznych dopasuj odpowiadające mu znaczenie.

Opisz wygląd oraz znaczenie trzech przedstawionych w powyższym filmie piktogramów.

REoxsqAy4SzvC

(Uzupełnij).

Ciekawostka

Na poniższej grafice zestawiono rysunki piktogramów używanych do $\text{2015 r.}$ oraz odpowiadających im piktogramów używanych obecnie.

R1Of3k91cIuaL

Ilustracja przedstawia przykłady sześciu popularnych piktogramów ostrzegawczych w zestawieniu wersji w nowej konwencji ze starymi. W górnej części obrazka zebrano piktogramy w wersji obowiązującej obecnie, a w dolnej ich starsze odpowiedniki. Zaprezentowane piktogramy licząc od lewej to: produkt toksyczny, szkodliwy, żrący, niebezpieczny dla środowiska, palny oraz wybuchowy.Piktogram prezentujący produkt toksyczny w nowej konwencji: to biały romb z czerwonym obramowaniem, ustawiony na jednym wierzchołku z grafiką przedstawiająca czaszkę ludzką ze skrzyżowanymi piszczelami; w starej: pomarańczowy kwadrat z czarnym cienkim obramowaniem, ustawiony na jednej ze ścian, w środku taka sama grafika.Piktogram prezentujący produkt szkodliwy w nowej konwencji: to biały romb z czerwonym obramowaniem, ustawiony na jednym wierzchołku z grafiką przedstawiająca wykrzyknik; w starej: pomarańczowy kwadrat z czarnym cienkim obramowaniem, ustawiony na jednej ze ścian, w środku czarny znak „x”.Piktogram prezentujący produkt żrący w nowej konwencji: to biały romb z czerwonym obramowaniem, ustawiony na jednym wierzchołku z grafiką przedstawiająca dwie probówki ustawione poziomo dnem do siebie, z probówki po lewej stronie wylewająca się ciecz powoduje ubytek w materiale, po prawej stanowi zagrożenie dla skóry dłoni; w starej: pomarańczowy kwadrat z czarnym cienkim obramowaniem, ustawiony na jednej ze ścian, w środku taka sama grafika.Piktogram prezentujący produkt niebezpieczny dla środowiska w nowej konwencji: to biały romb z czerwonym obramowaniem, ustawiony na jednym wierzchołku z grafiką przedstawiająca uschnięte drzewo i martwą rybę; w starej: pomarańczowy kwadrat z czarnym cienkim obramowaniem, ustawiony na jednej ze ścian, w środku taka sama grafika.Piktogram prezentujący produkt palny w nowej konwencji: to biały romb z czerwonym obramowaniem, ustawiony na jednym wierzchołku z grafiką przedstawiająca płomień; w starej: pomarańczowy kwadrat z czarnym cienkim obramowaniem, ustawiony na jednej ze ścian, w środku taka sama grafika.Piktogram prezentujący produkt wybuchowy w nowej konwencji: to biały romb z czerwonym obramowaniem, ustawiony na jednym wierzchołku z grafiką przedstawiająca eksplodującą kulę; w starej: pomarańczowy kwadrat z czarnym cienkim obramowaniem, ustawiony na jednej ze ścian, w środku taka sama grafika.

Polecenie 8

Odszukaj piktogramy chemiczne na etykietach używanych w Twoim domu środków chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Narysuj znalezione piktogramy w zeszycie i napisz, co oznaczają. Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.

R1H8eTKwJQwvh

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Napisz, jakie piktogramy mogą znajdować się na etykietach używanych w Twoim domu środków chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.

R1FHQEd518SRA

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

RHTozsPSPjGUz

Ilustracja przedstawia listę zagrożeń fizycznych, zagrożeń dla zdrowia oraz zagrożeń dla środowiska naturalnego wraz z odpowiadającymi im piktogramami ostrzegawczymi. Po lewej stronie listy na niebieskim tle umieszczonych zostało pięć piktogramów z zagrożeniami fizycznymi, w następującej kolejności licząc od góry: substancje wybuchowe (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała grafika wybuchającego, okrągłego przedmiotu), substancje utleniające (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała grafika. Kółko u podstawy której jest pozioma kreska. Na górze kółka są nieregularne, przypominające ogień linie), substancje samonagrzewające się, łatwopalne, samoreaktywne i uwalniające gazy w kontakcie z wodą (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała grafika. Na poziomej kresce umieszczony jest symbol płomienia), substancje działające korodująco na metale (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała grafika. Po lewej stronie widoczna jest blaszka i probówka znajdująca się nad nią. Z probówki wylewa się ciecz rozchlapując się na powierzchni blaszki. Z prawej strony jest dłoń, nad nią probówka z której wylewa się płyn, która rozchlapuje sę na dłoni) oraz gazy pod ciśnieniem (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała grafika pojemnika na gaz. Pojemnik ten ma kształt podłużnego walca z którego boku wychodzi cieńsza linia). Po prawej stronie listy na pomarańczowym tle umieszczone zostały cztery piktogramy z zagrożeniami dla zdrowia w następującej kolejności licząc od góry: substancje bardzo toksyczne (w rombie czerwonej krawędzi znajduje się ludzka czaska z dwiema przecinajacymi się kośćmi piszczelowymi), substancje działająco drażniące na skórę i powodujące poważne uszkodzenia oczu (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała grafika. Po lewej stronie widoczna jest blaszka i probówka znajdująca się nad nią. Z probówki wylewa się ciecz rozchlapując się na powierzchni blaszki. Z prawej strony jest dłoń, nad nią probówka z której wylewa się płyn, która rozchlapuje się na dłoni), substancje działające drażniąco na skórę i oczy, działające uczulająco na skórę i toksyczne (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarny wykrzyknik) oraz substancje rakotwórcze, działające szkodliwie na płodność, uczulające drogi oddechowe i toksyczne (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarna sylwetka górnej części ciała człowieka. W miejscu klatki piersiowej znajduje się biała gwiazda o sześciu ramionach). U dołu listy na niebieskim tle umieszczony został piktogram informujący o ostrym lub przewlekłym zagrożeniu dla środowiska wodnego (w rombie o czerwonej krawędzi znajduje się czarno‑biała ryba leżąca na brzegu. W oddali widać drzewo uschniętym konarem).

Czy piktogramy są potrzebne?

Doświadczenie 1

Aby ułatwić sobie odpowiedź na postawione wyżej pytanie, przeprowadź doświadczenie $1$. Uwaga: Wykonaj je w rękawicach, fartuchu i okularach ochronnych, pod nadzorem osoby dorosłej.

R8r3zLWH50TWQ

Problem badawczy: Czy płyn do wybielania tkanin (lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) działa niszcząco na białko jaja kurzego?. Hipoteza: Płyn do wybielania tkanin (i/lub płyn czyszcząco-dezynfekujący) powoduje zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego. Co będzie potrzebne: preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet (na bazie chloru); ugotowane białko jaja kurzego; szkiełko zegarkowe; bagietka laboratoryjna (pręcik). Instrukcja: 1. Uważnie przeczytaj informacje na opakowaniu wybranego płynu (bądź płynów). 2. Zanurz bagietkę w płynie. Zachowując szczególną ostrożność, nanieś kilka kropli płynu na kawałek białka jaja kurzego znajdującego się na szkiełku zegarkowym. 3. Badaną próbkę pozostaw na kilka minut.

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej opisem doświadczenia, a następnie odpowiedz na pytanie.

Problem badawczy:

Czy płyn do wybielania tkanin (lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) działa niszcząco na białko jaja kurzego?

Hipoteza:

Płyn do wybielania tkanin (i/lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) powodują zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego.

Co było potrzebne:

• preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet (na bazie chloru);

• ugotowane białko jaja kurzego;

• szkiełko zegarkowe;

• bagietka laboratoryjna (pręcik).

Przebieg doświadczenia:

Doświadczenie rozpoczęto od przygotowania koniecznych środków ochrony oraz zapoznania się z informacją na opakowaniu płynu. Umieszczone tam piktogramy oznaczały, że była to substancja drażniąca i niebezpieczna dla środowiska. Po otwarciu opakowania wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. W pierwszym kroku w płynie zanurzono bagietkę, a następnie, zachowując szczególną ostrożność, naniesiono kilka kropli płynu na kawałek białka jaja kurzego, które znajdowało się na szkiełku zegarkowym. Badaną próbkę pozostawiono na kilka minut. Zaobserwowano, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.

Obserwacje: Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet, znajdują się piktogramy oznaczające, że mamy do czynienia z substancją drażniącą i  niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja obserwujemy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.

Wnioski: Postawiona hipoteza jest prawdziwa – płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołuje widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem. Poprawna interpretacja piktogramu wskazującego na fakt, że pracujemy z substancją drażniącą, pozwoliła na odpowiednie przygotowanie środków ochrony osobistej.

1

Polecenie 9

Napisz obserwacje oraz wnioski do przeprowadzonego doświadczenia $1$.

RKSS8YldQLls9

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W obserwacjach uwzględnij rodzaj piktogramów, które znajdują się na opakowaniu wykorzystanego w doświadczeniu płynu oraz ewentualne zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego w kontakcie z tym płynem. We wnioskach odnieś się do postawionej hipotezy. Zastanów się, czy informacje zamieszczone na opakowaniu stosowanego płynu w postaci piktogramów były istotne w przeprowadzeniu doświadczenia.

Pokaż odpowiedź

Poniżej znajdują się przykładowe obserwacje i wnioski dotyczące wykorzystania w doświadczeniu płynu do czyszczenia i dezynfekcji toalet. Czy podobne informacje znalazły się w Twojej odpowiedzi?

RJyMfNNKwhkqu

Ilustracja przedstawia dwie typowe zielone butelki z agresywnym płynem do czyszczenia lub wybielaczem od strony etykietki ze znakami ostrzegawczymi. Widoczne są dwie niemal identyczne butelki. Jedyna różnica to wygląd piktogramów, który na butelce po lewej stronie ma nową, obowiązującą postać, czyli białych rombów z czerwoną obwódką, a na butelce po prawej starą, wychodzącą z użycia, czyli pomarańczowe kwadraty z czarnymi rysunkami.

Obserwacje:
Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet znajdują się piktogramy oznaczające, że mamy do czynienia z substancją drażniącą i  niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja obserwujemy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.

Wnioski: 
Postawiona hipoteza jest prawdziwa – płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołuje widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem. Poprawna interpretacja piktogramu wskazującego na fakt, że pracujemy substancją drażniącą, pozwoliła na odpowiednie przygotowanie środków ochrony osobistej.

Polecenie 9

Napisz, jakie środki ochrony powinny zostać zastosowane podczas wykonywania doświadczenia.

R10INgb4Edv7O

(Uzupełnij).

Pokaż odpowiedź

Ochrona ciała i oczu poprzez założenie fartucha, rękawic i okularów ochronnych.

Ochrona dróg oddechowych poprzez założenie maski lub wykonywanie pracy pod dygestorium.

Prawidłowa interpretacja piktogramów umieszczonych na opakowaniach preparatów, z którymi mamy do czynienia na co dzień, a także na etykietach odczynników chemicznych w laboratorium, pozwala na odpowiednie przygotowanie się do wykonywania określonych czynności (np. dezynfekcji toalety) lub przeprowadzania doświadczeń.

Wspomniane „przygotowanie” to zarówno środki ochrony osobistej (np. okulary ochronne, rękawice), jak i odpowiednie przygotowanie miejsca pracy (np. usunięcie źródeł ognia). Dlatego też pamiętaj, aby przed użyciem (w szczególności nowych, nieznanych Ci wcześniej) preparatów i odczynników dokładnie czytać ich etykiety i interpretować zamieszczone na nich piktogramy. Wykorzystywane przez nas preparaty i odczynniki, które w czasie użytkowania mogą stanowić zagrożenie, oprócz omówionych już piktogramów, powinny mieć opracowane tak zwane karty charakterystyki.

5. Co to jest karta charakterystyki?

Aby zapewnić ochronę zdrowia ludzkiego oraz ochronę środowiska i ułatwić wymianę handlową pomiędzy krajami w ramach struktury Organizacji Narodów Zjednoczonych ($\text{ONZ}$), opracowano dla tych krajów (w tym także dla Polski) ujednolicone kryteria klasyfikacji i oznakowania substancji i mieszanin pod nazwą Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (skrót $\text{GHS}$ od Globally Harmonized System − Globalny System Zharmonizowany). System $\text{GHS}$ zawiera zasady informowania o możliwych zagrożeniach powodowanych przez chemikalia oraz wymogi dotyczące oznakowania etykiet i kart charakterystyki substancji.Karta charakterystyki to dokument zawierający informacje o możliwych zagrożeniach związanych z użytkowaniem określonych środków chemicznych. Sporządza się ją dla substancji i mieszanin niebezpiecznych. Powinna ona być napisana prostym i zrozumiałym językiem oraz zawierać:$16obowiązkowych\; punktów,\; w tym:$

• wszystkie niezbędne dane dotyczące zagrożeń;

• informacje dotyczące producenta, importera lub dystrybutora;

• datę sporządzenia bądź aktualizacji karty.

Ciekawostka

Niektóre produkty, np. zabawki, są oznaczane symbolem $\text{CE}$. Skrót ten pochodzi od francuskich słów Conformité Européenne,co znaczy „zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej”. Są one związane z zagadnieniami bezpieczeństwa użytkowania, ochrony zdrowia i ochrony środowiska, określają zagrożenia, które producent powinien wykryć i wyeliminować. Oznaczając swój wyrób znakiem $\text{CE}$, producent deklaruje, że spełnia on wszystkie wymagania określone w przepisach. Łudząco podobne do znaku $\text{CE}$ jest oznakowanie rzeczy eksportowanych przez Chiny: China Export (CE), którego umieszczenie nie oznacza spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa produktu.

R1dv99a5AyBGY

Ilustracja przedstawiająca różnice pomiędzy znakiem certyfikatu jakościowego Unii Europejskiej o nazwie Conformité Européenne prezentowanego po lewej stronie, a znakiem China Export widocznym po prawej stronie, używanym w stosunku do towarów stanowiących eksport z Chin. W przypadku tego pierwszego piktogram przypomina dwa nachodzące na siebie szare okręgi na które naniesiono ciemniejszym odcieniem litery C i E. Z kolei znak China Export przypomina spłaszczone wersje tamtych liter i nie posiada wykończeń w kształcie pełnych okręgów.

Podsumowanie

• Chemia jest nie tylko przedmiotem szkolnym, jest obecna w każdej dziedzinie naszego życia. Ma długą i ciekawą historię.

• Chemia to nauka zajmująca się badaniem składu i budowy substancji, ich przemianami oraz warunkami wpływającymi na szybkość tych przemian.

• Piktogramy ostrzegawcze umieszcza się na opakowaniach preparatów zawierających substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.

• Dla preparatów i odczynników, których użytkowanie związane jest z ewentualnymi zagrożeniami (fizycznymi, chemicznymi lub zagrożeniem dla środowiska) przygotowuje się odpowiednie karty charakterystyki.

Dowiedz się więcej

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

1

Ćwiczenie 1

R1Si51YBrkPZx

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Uporządkuj pod względem chronologicznym wydarzenia związane z rozwojem cywilizacji i historią chemii.

• Alchemicy konstruują aparaturę laboratoryjną oraz opracowują metody rozdziału substancji. Zajmują się także alchemią lekarską (jatrochemią).
• Alchemia rozwija się w Babilonii, Sumerze, Egipcie, w Chinach i na Bliskim Wschodzie. Alchemicy poszukują eliksiru życia, panaceum oraz kamienia filozoficznego.
• W Aleksandrii powstaje największa biblioteka, do której pielgrzymują w poszukiwaniu tajemnej wiedzy ludzie z odległych zakątków świata.
• Mumifikowanie, wytwarzanie barwników i leków roślinnych.
• Powstaje praca Alchymia A. Libaviusa. Badania prowadzą do odkrycia wielu pierwiastków i związków chemicznych (m.in. fosforu, arsenu, kwasów mineralnych) i ich właściwości.
• Okres największego rozwoju alchemii. Arabscy alchemicy, eksperymentują używając do tego specjalnych kolb. Ich imperium wskutek podbojów rozrasta i sięga aż na tereny dzisiejszej Hiszpanii. Alchemia wkracza na europejski grunt.

1

Ćwiczenie 2

RfowZvgGlLTw9

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

1

Ćwiczenie 3

R8HTfUFDpk6Rv

Połącz wizerunki osób z ich osiągnięciami w dziedzinie nauk przyrodniczych.

Połącz wizerunki osób z ich osiągnięciami w dziedzinie nauk przyrodniczych.

RUA58sPI8r14v

Połącz nazwiska osób z ich osiągnięciami w dziedzinie nauk przyrodniczych. Opracowanie przemysłowej metody otrzymywania kwasu azotowego(V) Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie Odkrycie procesu pasteryzacji i opracowanie szczepionki przeciw wściekliźnie i wąglikowi Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie Opracowanie podstaw polskiej terminologii chemicznej oraz pierwszego polskiego podręcznika chemii Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie Odkrycie radu i polonu Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie

Połącz nazwiska osób z ich osiągnięciami w dziedzinie nauk przyrodniczych. Opracowanie przemysłowej metody otrzymywania kwasu azotowego(V) Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie Odkrycie procesu pasteryzacji i opracowanie szczepionki przeciw wściekliźnie i wąglikowi Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie Opracowanie podstaw polskiej terminologii chemicznej oraz pierwszego polskiego podręcznika chemii Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie Odkrycie radu i polonu Możliwe odpowiedzi: 1. Ludwik Pasteur, 2. Ignacy Mościcki, 3. Jędrzej Śniadecki, 4. Maria Skłodowska-Curie

1

21

Ćwiczenie 4

Zastanów się, w którym opakowaniu znajdują się środki niebezpieczne, wybuchowe, a w którym – żrące i łatwopalne, a następnie wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca.

RRc8h2zsFqiV2

Aplikacja interaktywna, w której obszarem działań jest ilustracja przedstawiająca garaż. W obszarze tego garażu rozmaite pojemniki są wyróżnione słownymi opisami związanymi z nimi zagrożeń, takimi jak produkt niebezpieczny dla środowiska, środek łatwopalny, czy produkt pod ciśnieniem. Zadaniem wykonującego zadanie jest dopasować osiem znajdujących się nad ilustracją piktogramów ostrzegawczych do właściwych zagrożeń poprzez przeciągnięcie ich na właściwy opis. Wówczas dany piktogram zachowa się jak naklejka i pozostanie w danym miejscu. Po naklejeniu wszystkich naklejek ostrzegawczych wynik zadania można sprawdzić klikając przycisk Sprawdź w prawym górnym rogu okna aplikacji. Żaden z obecnych nad ilustracją piktogramów nie występuje więcej niż raz, a opisy zagrożeń się nie powtarzają.

Aplikacja interaktywna, w której obszarem działań jest ilustracja przedstawiająca garaż. W obszarze tego garażu rozmaite pojemniki są wyróżnione słownymi opisami związanymi z nimi zagrożeń, takimi jak produkt niebezpieczny dla środowiska, środek łatwopalny, czy produkt pod ciśnieniem. Zadaniem wykonującego zadanie jest dopasować osiem znajdujących się nad ilustracją piktogramów ostrzegawczych do właściwych zagrożeń poprzez przeciągnięcie ich na właściwy opis. Wówczas dany piktogram zachowa się jak naklejka i pozostanie w danym miejscu. Po naklejeniu wszystkich naklejek ostrzegawczych wynik zadania można sprawdzić klikając przycisk Sprawdź w prawym górnym rogu okna aplikacji. Żaden z obecnych nad ilustracją piktogramów nie występuje więcej niż raz, a opisy zagrożeń się nie powtarzają.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

RJZXY0jNGFEqi

Ćwiczenie 4

Pogrupuj produkty, na opakowaniach których można znaleźć piktogramy informujące o właściwościach: wybuchowych Możliwe odpowiedzi: 1. wybielacz, 2. lakier do włosów, 3. dezodorant w sprayu, 4. lakier do paznokci, 5. kret do udrażniania rur żrące Możliwe odpowiedzi: 1. wybielacz, 2. lakier do włosów, 3. dezodorant w sprayu, 4. lakier do paznokci, 5. kret do udrażniania rur

Pogrupuj produkty, na opakowaniach których można znaleźć piktogramy informujące o właściwościach: wybuchowych Możliwe odpowiedzi: 1. wybielacz, 2. lakier do włosów, 3. dezodorant w sprayu, 4. lakier do paznokci, 5. kret do udrażniania rur żrące Możliwe odpowiedzi: 1. wybielacz, 2. lakier do włosów, 3. dezodorant w sprayu, 4. lakier do paznokci, 5. kret do udrażniania rur

2

Ćwiczenie 5

Na etykiecie naklejonej na butelkę z pewną substancją chemiczną, znajdowały się przedstawione poniżej piktogramy.

RqDf0SN2u36Wz

R11a32vJd4oAZ

Spośród podanych poniżej zagrożeń wybierz i zaznacz wszystkie te, które wynikają bezpośrednio z zamieszczonych piktogramów i na które należy zwrócić uwagę podczas pracy z tą substancją. Możliwe odpowiedzi: 1. w butelce znajduje się niestabilny materiał wybuchowy;, 2. w butelce znajduje się substancja łatwopalna;, 3. w butelce znajduje się substancja utleniająca;, 4. analizowana substancja działa żrąco na skórę;, 5. analizowana substancja jest rakotwórcza;, 6. analizowana substancja stwarza zagrożenie dla środowiska wodnego;, 7. substancja znajdująca się w butelce może działać drażniąco na skórę i oczy.

Ćwiczenie 5

Opisz, jakie piktogramy mogłyby znaleźć się na etykiecie płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet.

R1IK5dka0pQDp

(Uzupełnij).

Pokaż odpowiedź

• w butelce znajduje się substancja łatwopalna

• analizowana substancja jest rakotwórcza

• substancja znajdująca się w butelce może działać drażniąco na skórę i oczy

2

Ćwiczenie 6

Wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca tabeli.

RJQmZHjJ3cyEH1

Aplikacja interaktywna zawierająca zadanie w formie tabeli o trzech wierszach i siedmiu kolumnach, analogicznej do tabeli zawierającej zestawienie starych i nowych piktogramów ostrzegawczych. Pierwsza kolumna od lewej zawiera opis zawartości kolejnych wierszy, z których pierwszy od góry to piktogramy ostrzegawcze starego typu, obowiązujące do 2015 roku, wiersz środkowy to opis rodzaju zagrożenia, a pola w wierszach dolnych przeznaczone są na piktogramy nowego typu. Pod tabelą znajduje się komplet sześciu piktogramów ostrzegawczych w nowych i starych wersjach. Łącznie dziesięć piktogramów, które należy poukładać we właściwych miejscach przeciągając je myszką do odpowiednich pól.

Aplikacja interaktywna zawierająca zadanie w formie tabeli o trzech wierszach i siedmiu kolumnach, analogicznej do tabeli zawierającej zestawienie starych i nowych piktogramów ostrzegawczych. Pierwsza kolumna od lewej zawiera opis zawartości kolejnych wierszy, z których pierwszy od góry to piktogramy ostrzegawcze starego typu, obowiązujące do 2015 roku, wiersz środkowy to opis rodzaju zagrożenia, a pola w wierszach dolnych przeznaczone są na piktogramy nowego typu. Pod tabelą znajduje się komplet sześciu piktogramów ostrzegawczych w nowych i starych wersjach. Łącznie dziesięć piktogramów, które należy poukładać we właściwych miejscach przeciągając je myszką do odpowiednich pól.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

R11cQgCE5O9M2

substancja szkodliwa Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja wybuchowa Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja toksyczna Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja łatwopalna Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja uczulająca i rakotwórcza Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień.

substancja szkodliwa Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja wybuchowa Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja toksyczna Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja łatwopalna Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień. substancja uczulająca i rakotwórcza Możliwe odpowiedzi: 1. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wykrzyknik., 2. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele., 3. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia popiersie człowieka z sześcioramienną gwiazdą koloru białego wypełnioną czarnymi kulkami nawiązującą do działania uczulającego na drogi oddechowe., 4. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia wybuchającą bombę., 5. Piktogram ma kształt białego rombu ustawionego na wierzchołku z czerwonym obramowaniem. Przedstawia płomień.

3

Ćwiczenie 7

W karcie charakterystyki pewnej substancji chemicznej znajdują się następujące informacje dotyczące rodzaju zagrożenia.

1. Działa toksycznie po połknięciu, w kontakcie ze skórą lub w następstwie wdychania.

2. Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu.

3. Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne.

4. Może powodować uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub  powtarzane narażenie.

5. Działa toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki

RjVlj1rrqsT8A

Spośród zamieszczonych poniżej piktogramów, wybierz i zaznacz wszystkie te, które powinny zostać umieszczone na pojemniku, w którym znajduje się analizowana substancja.

Spośród zamieszczonych poniżej piktogramów, wybierz i zaznacz wszystkie te, które powinny zostać umieszczone na pojemniku, w którym znajduje się analizowana substancja.

Zaznacz wszystkie właściwości substancji, przed którymi ostrzega piktogram w postaci czarnego wykrzyknika.

RMc1HxACA75G4

Możliwe odpowiedzi: 1. Jest ostro toksyczna., 2. Powoduje uczulenia i podrażnienia skóry, działa drażniąco na oczy., 3. Podrażnia układ oddechowy., 4. Działa odurzająco, wywołuje poczucie senności lub zawroty głowy., 5. Stanowi zagrożenie dla warstwy ozonowej., 6. Jest rakotwórcza., 7. Wpływa szkodliwie na płodność i nienarodzone dziecko., 8. Działa toksycznie na organizmy wodne., 9. Może powodować korozję metali., 10. Substancje i mieszaniny, które w kontakcie z wodą uwalniają gazy łatwopalne., 11. Powoduje mutacje.

3

Ćwiczenie 8

R18Wyw2aUBILQ

Do zamieszczonych poniżej piktogramów, dopasuj odpowiadające im znaczenia zapisane w języku angielskim.

Do zamieszczonych poniżej piktogramów, dopasuj odpowiadające im znaczenia zapisane w języku angielskim.

R13SOgPW9pwcH

Do zamieszczonych w poniższej tabeli opisów piktogramów, dopasuj odpowiadające im znaczenia zapisane w języku angielskim.

Do zamieszczonych w poniższej tabeli opisów piktogramów, dopasuj odpowiadające im znaczenia zapisane w języku angielskim.

Glossary

Glossary

flammable

flammable

RT4bTaAckXvjK

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu flammable

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu flammable

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu flammable

palny

oxidizing

oxidizing

R1al5Saw8Heko

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu oxidizing

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu oxidizing

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu oxidizing

utleniający

compressed gas

compressed gas

R1I2vdi1dBAFh

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu compressed gas

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu compressed gas

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu compressed gas

sprężony gaz

harmful

harmful

RZGKWlEW0rL5D

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu harmful

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu harmful

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu harmful

szkodliwy

corrosive

corrosive

RfA9zbS8IkcQx

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu corrosive

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu corrosive

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Nagranie głosowe zawierające poprawną wymowę zwrotu corrosive

żrący

Bibliografia

Encyklopedia PWN.

Krzeczkowska M., Loch J., Mizera  A., Repetytorium chemia. Liceum – poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010.