Oglądając filmy o czarach i magii lub czytając książki typu Harry Potter i kamień filozoficzny można dowiedzieć się, czym interesowali się alchemicy. Czy alchemia i chemia mają ze sobą coś wspólnego? Kim właściwie jest chemik? Czym się zajmuje? Czy chemia jest częścią życia każdego człowieka? Co chemia ma wspólnego z gotowaniem i sprzątaniem oraz z najnowszymi osiągnięciami medycznymi i technologicznymi?
RIYAEJCUntl8i
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
sposoby właściwego korzystania z dostępnych produktów chemicznych;
metody prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych oraz wykonywania prostych eksperymentów i interpretowania ich wyników.
Nauczysz się
oceniać znaczenie chemii w życiu codziennym;
podawać przykłady gałęzi przemysłu związanego z chemią;
wymieniać nazwiska znanych chemików i przedstawiać ich osiągnięcia;
opisywać znaczenie piktogramów ostrzegawczych, umieszczanych na etykietach środków stosowanych w twoim otoczeniu;
uzasadniać konieczność specjalnego oznakowania niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin.
imhDLV279u_d5e202
1. Czym jest alchemia?
Początków chemii należy szukać w alchemiialchemiaalchemii, która była połączeniem mitów, religii i filozofii oraz prac eksperymentalnych z użyciem sprzętu laboratoryjnego.
Alchemia wywodzi się z praktyk kapłanów starożytnego Egiptu, którzy zajmowali się między innymi balsamowaniem i mumifikacją ciał zmarłych, a także produkcją barwników, maści oraz kosmetyków. W późniejszym okresie alchemicy poszukiwali kamienia filozoficznegokamień filozoficznykamienia filozoficznego, czyli substancji, która pozwala zamieniać metale w złoto. W swoich badaniach alchemicy często odwoływali się do magii. Starali się odkryć eliksir nieśmiertelności oraz środek leczący wszystkie choroby – panaceumpanaceumpanaceum. Rozkwit alchemii miał miejsce nie tylko w starożytnym Egipcie i w Europie, ale przede wszystkim w Chinach i Indiach. Azjatyccy alchemicy poszukiwali głównie recepty na nieśmiertelność.
Alchemia była praktyką przednaukową, opartą między innymi na obserwacjach przyrody. Oznacza to, że nie klasyfikujemy jej do żadnej ze znanych obecnie dziedzin nauki. Alchemia przekształciła się jednak (ewoluowała) w chemię, będącą dziedziną nauki przyrodniczej. Praktykowanie alchemii nie jest obecnie akceptowane przez środowiska naukowe.
Rw66CBMR1OfKl
W jaki sposób alchemicy opisywali eksperymenty?
Do opisu eksperymentów alchemicy stosowali kody, symbole oraz skomplikowane ilustracje smoków, wojowników i potworów. Przykładowo wąż pożerający własny ogon był symbolem wiedzy tajemnej i zmian nieustannie zachodzących w przyrodzie.
R1YLs0X0p8JNo
R1GUErk97EstI
Ciekawostka
W Pradze znajduje się słynna Złota Uliczka (cz. Zlatá ulička), której szerokość miejscami nie przekracza jednego metra. Ulica ta zabudowana jest szeregiem małych domków. Według podań to właśnie tutaj pracowali alchemicy i złotnicy cesarza Rudolfa Habsburga (władcy Węgier, Austrii i Czech z ).
Cesarz Rudolf Habsburg gościł na swym praskim dworze wielu alchemików, w tym Polaka Michała Sędziwoja, którego pracownia mieściła się w Zamku Królewskim na Wawelu, w wieży zwanej Kurzą Stopką. Według przekazów, Sędziwój podczas audiencji na Hradczanach, w obecności Rudolfa i jego największych dostojników, zaprezentował swój najznamienitszy eksperyment: do tygla wrzucił kawałek ołowiu, który „zamienił się” w sztabkę złota. Chcąc osiągnąć zamierzony efekt, Sędziwój najprawdopodobniej posłużył się tyglem o podwójnym dnie bądź też powlekł sztabkę złota rtęcią tak, by odzyskała swoją złotą barwę dopiero po ogrzaniu w tyglu. Niemniej, Rudolf upamiętnił to wydarzenie tablicą, na której nakazał wykuć napis: „Niechaj zrobi to ktokolwiek inny, co zrobił Sędziwój Polak”. Inny alchemik, Edward Kelley, który twierdził, że udało mu się odkryć kamień filozoficzny, miał mniej szczęścia – kiedy nie spełnił obietnicy i nie zaczął produkować złota, Rudolf uwięził go w Białej Wieży, która znajduje się przy Złotej Uliczce.
R14yC9TAfm1PS
R1QsjIMNh6jlI
R7cNLkJJGzXcg
Dla zainteresowanych
Polecenie 1
Wyszukaj w różnych źródłach informacje na temat działalności Michała Sędziwoja. Poszukując wspomnianych informacji, zwróć uwagę na „odkrycie” przez niego tlenu. Streść legendę, wg której miał on wpływ na przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy.
R1BDRm4Us9mOy
imhDLV279u_d5e269
2. Czym zajmuje się chemia?
Nauki przyrodnicze zajmują się badaniem otaczającego nas świata. Jedną z nauk przyrodniczych jest chemiachemiachemia. Ogólny zarys badań, na których koncentruje się ta dziedzina nauki, przedstawiono na poniższym schemacie.
RJyEkbYxLNYYs
Do nauk przyrodniczych, oprócz chemii, zalicza się także biologię, geografię i fizykę.
1
Polecenie 2
Zastanów się i odpowiedz na pytanie, z czym kojarzy Ci się słowo chemia. Swoje przemyślenia przedstaw w formie mapy myśli. Narysuj mapę myśli w zeszycie lub skorzystaj z zamieszczonego poniżej kreatora, uzupełniając puste pola swoimi skojarzeniami ze słowem chemia. Poniższą mapę możesz rozbudować o dodatkowe pola.
R1dGNBHQYBg73
Zapisz, z czym kojarzy Ci się słowo chemia. Pamiętaj, że w tym ćwiczeniu nie ma błędnych odpowiedzi.
R1A1hr8WzN5rR
Dla zainteresowanych
Na potrzeby realizacji tego materiału, przeprowadzono sondę uliczną dotyczącą skojarzeń ze słowami chemia oraz alchemia. Obejrzyj poniższy film, a dowiesz się, jak na ten temat wypowiadali się przypadkowi przechodnie.
R1YoJSV10euws
Chemia jest obecna niemal w każdej dziedzinie naszego życia. Wtedy, gdy zażywamy leki, gotujemy i spożywamy posiłki, wykonujemy badania medyczne czy dobieramy ubrania odpowiednie do danej pory roku lub uprawianej dziedziny sportu. Zastanów się, jak rozwój chemii wpłynął na codzienne życie każdego z nas.
Na poniższych grafikach interaktywnych przedstawiono wybrane przedmioty i materiały, do których wyprodukowania niezbędna była chemia, a właściwie znajomość odpowiednich praw i osiągnięć chemicznych. Zapoznaj się z tymi grafikami, a następnie wykonaj polecenie .
R1M5YCjICnRp3
R9h5aAIjqivrF
Polecenie 3
Znajdź w swoim otoczeniu przynajmniej dziesięć przedmiotów, których wyprodukowanie było możliwe dzięki osiągnięciom chemii. Napisz nazwy tych przedmiotów.
RWjPBrLsxQ029
W „poszukiwaniu” określonych przedmiotów może pomóc Ci poniższa animacja. Zapoznaj się z nią.
ReCsKnMhqBquF
Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany. To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk zachodzących w przyrodzie martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach. Znajomość odpowiednich praw chemicznych oraz właściwości substancji jest niezbędna do wytwarzania większości produktów, których używamy na co dzień. Ponadto, również w naszych organizmach zachodzi szereg procesów chemicznych umożliwiających nam prawidłowe funkcjonowanie, a nawet życie. Do procesów tych zaliczamy m.in. oddychanie oraz trawienie. Trudno więc wyobrazić sobie, że można przeżyć dzień bez chemii.
Jakie gałęzie przemysłu są związane z chemią?
W poniższym materiale filmowym wymieniono wybrane gałęzie przemysłu, które związane są z chemią. Obejrzyj ten film, starając się zapamiętać jak najwięcej informacji. Następnie wykonaj polecenie .
R1YODy00t0oJR
1
11
Polecenie 4
Zapisz nazwy jak największej liczby gałęzi przemysłu związanego z chemią, które były wymienione w analizowanym przez Ciebie filmie. Swoją wypowiedź przedstaw za pomocą mapy myśli. Mapę narysuj w zeszycie lub skorzystaj z zamieszczonego poniżej kreatora, uzupełniając puste pola. Poniższą mapę możesz rozbudować o dodatkowe pola.
RkrzaeCMMokS3
Swoją mapę pojęć możesz rozbudować, dodając do niej konkretne produkty związane z chemią, wytwarzane przez daną gałąź przemysłu.
Na poniższej mapie myśli zawarto nazwy wszystkich wymienionych w materiale filmowym gałęzi przemysłu związanych z chemią. Ile z nich znalazło się w Twojej mapie myśli?
RL9nHK0EqaTYV
Polecenie 4
Zapisz nazwy jak największej liczby gałęzi przemysłu związanego z chemią, które były wymienione w analizowanym przez Ciebie filmie.
RBzD3d8fVSb6y
przemysł metalurgiczny, przemysł środków piorących, przemysł kosmetyczny, przemysł farmaceutyczny, przemysł tworzyw sztucznych, przemysł materiałów budowlanych, przemysł spożywczy, przemysł chemiczny, przemysł energetyczny
Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany. To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk, które zachodzą w przyrodzie martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach.
imhDLV279u_d5e361
3. Zawód – chemik?
1
Polecenie 5
Zastanów się i odpowiedz na pytanie, które ze znanych Ci zawodów związane są z chemią. Swoje przemyślenia przedstaw w formie mapy myśli. Narysuj mapę myśli w zeszycie lub skorzystaj z zamieszczonego poniżej kreatora, uzupełniając puste pola. Poniższą mapę możesz rozbudować o dodatkowe pola.
RXi3YAq2gnrEA
Zastanów się i odpowiedz na pytanie, które ze znanych Ci zawodów związane są z chemią. Pamiętaj, że w tym ćwiczeniu nie ma błędnych odpowiedzi.
RlLw9e7okqb40
Dorobek chemii wykorzystują lekarze, pielęgniarze, dentyści, farmaceuci, fizjoterapeuci, lekarze weterynarii, inżynierowie, strażacy, policjanci, kierowcy ciężarówek, hydraulicy, malarze, fryzjerzy, kucharze, nauczyciele przedmiotów przyrodniczych… Ta lista może być długa. Czy w wymienionych przez Ciebie w poleceniu zawodach, znalazł się również zawód chemik? Kim tak naprawdę jest chemik?
Dobrze wykształcony chemikchemikchemik jest człowiekiem o wszechstronnej wiedzy i umiejętnościach, rozumiejącym procesy zachodzące w przyrodzie. Absolwenci wydziałów chemicznych polskich uczelni są przygotowani do pracy w różnych instytucjach. Po studiach mogą znaleźć zatrudnienie w szkolnictwie, instytutach naukowo‑badawczych, laboratoriach analitycznych, przedsiębiorstwach chemicznych, a także w polskich i zagranicznych przedsiębiorstwach handlowych zajmujących się dystrybucją odczynników i sprzętu pomiarowego.
Polecenie 6
Na poniższym filmie przedstawiono pokrótce osiągnięcia wybranych znanych chemików. Zapoznaj się z nimi, a następnie dopasuj odpowiednie osiągnięcia do nazwisk wymienionych uczonych.
R1UIHxzWhRMje
R1KkotGfUPgU7
Dla zainteresowanych
Korzystając z różnych źródeł informacji (np. Internetu lub książek), przygotuj krótką notatkę lub prezentację multimedialną dotyczącą znanych chemików oraz ich osiągnięć. W swojej prezentacji uwzględnij postacie, takie jak Tadeusz Reichstein i Roald Hoffman. Efekty swojej pracy zaprezentuj na forum klasy.
RO84YGRsYoUN7
Warto uczyć się chemii, ponieważ pomaga zrozumieć otaczający nas świat. Dzięki tej wiedzy możemy m.in. dowiedzieć się, jak działa płyn do rozmrażania szyb, środek do udrażniania rur, proszek do prania, proszek do pieczenia czy tabletka od bólu głowy. Znajomość chemii umożliwia przemyślany wybór produktów codziennego użytku.
Ciekawostka
Czasem do odkryć naukowych dochodzi się przypadkowo. Takim szczęściarzem był Ralph Wiley (czyt. ralf łajli), który w podczas studiów pracował w laboratorium jako osoba myjąca sprzęt szklany. Pewnego dnia, nie mogąc domyć kolby pokrytej z zewnątrz cienką warstwą półprzezroczystej, twardej substancji, dostrzegł, że ma ona ciekawe właściwości i zgłosił to swoim przełożonym. W ten sposób Ralph Wiley stał się znany jako odkrywca polichlorku winylidenu (), który obecnie znajduje zastosowanie do produkcji rur, lakierów antykorozyjnych, elementów aparatury chemicznej i tkanin tapicerskich.
Dla zainteresowanych
Anegdota − Chemik z przymrużeniem oka… Chemik to osoba rozwijająca ogólną teorię ze wzorów wyprowadzonych z niewielką dokładnością z wątpliwych założeń, opartych na podejrzanych tabelach wyników, uzyskanych na podstawie niejednoznacznych eksperymentów, przeprowadzonych za pomocą niedokładnej aparatury, przez osoby o wątpliwej sprawności i mentalności.
Podczas sprzątania łazienki i kuchni zdarza się nam wykorzystywać między innymi środki do dezynfekcji, udrażniania rur, a także płyny do usuwania kamienia lub rdzy. Składnikami takich preparatów często są substancje, które – niewłaściwie użyte – mogą być groźne dla zdrowia. W celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom mającym kontakt z takimi środkami, opracowano znaki i symbole ostrzegawcze – tak zwane piktogramypiktogrampiktogramy, informujące o zagrożeniach związanych z używaniem konkretnych substancji. Informacje te dają możliwość zastosowania odpowiednich środków ochrony ogólnej i osobistej, a także właściwego przygotowania miejsca pracy.
Obowiązujące od piktogramy ostrzegawcze mają kształt białych rombów (kwadratów) z czerwoną obwódką.
Polecenie 7
Na poniższej animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze, stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, które płyną z użytkowania różnych substancji. Zapoznaj się z animacją, a następnie wykonaj poniższe zadanie.
Rlp2aZpcAZo8n
R1DlAJeCXNq1K
Opisz wygląd oraz znaczenie trzech przedstawionych w powyższym filmie piktogramów.
REoxsqAy4SzvC
Ciekawostka
Na poniższej grafice zestawiono rysunki piktogramów używanych do oraz odpowiadających im piktogramów używanych obecnie.
R1Of3k91cIuaL
Polecenie 8
Odszukaj piktogramy chemiczne na etykietach używanych w Twoim domu środków chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Narysuj znalezione piktogramy w zeszycie i napisz, co oznaczają. Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.
R1H8eTKwJQwvh
Napisz, jakie piktogramy mogą znajdować się na etykietach używanych w Twoim domu środków chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.
R1FHQEd518SRA
RHTozsPSPjGUz
Czy piktogramy są potrzebne?
Doświadczenie 1
Aby ułatwić sobie odpowiedź na postawione wyżej pytanie, przeprowadź doświadczenie . Uwaga: Wykonaj je w rękawicach, fartuchu i okularach ochronnych, pod nadzorem osoby dorosłej.
R8r3zLWH50TWQ
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej opisem doświadczenia, a następnie odpowiedz na pytanie.
Problem badawczy:
Czy płyn do wybielania tkanin (lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) działa niszcząco na białko jaja kurzego?
Hipoteza:
Płyn do wybielania tkanin (i/lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) powodują zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego.
Co było potrzebne:
preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet (na bazie chloru);
ugotowane białko jaja kurzego;
szkiełko zegarkowe;
bagietka laboratoryjna (pręcik).
Przebieg doświadczenia:
Doświadczenie rozpoczęto od przygotowania koniecznych środków ochrony oraz zapoznania się z informacją na opakowaniu płynu. Umieszczone tam piktogramy oznaczały, że była to substancja drażniąca i niebezpieczna dla środowiska. Po otwarciu opakowania wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. W pierwszym kroku w płynie zanurzono bagietkę, a następnie, zachowując szczególną ostrożność, naniesiono kilka kropli płynu na kawałek białka jaja kurzego, które znajdowało się na szkiełku zegarkowym. Badaną próbkę pozostawiono na kilka minut. Zaobserwowano, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.
Obserwacje: Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet, znajdują się piktogramy oznaczające, że mamy do czynienia z substancją drażniącą i niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja obserwujemy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.
Wnioski: Postawiona hipoteza jest prawdziwa – płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołuje widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem. Poprawna interpretacja piktogramu wskazującego na fakt, że pracujemy z substancją drażniącą, pozwoliła na odpowiednie przygotowanie środków ochrony osobistej.
1
Polecenie 9
Napisz obserwacje oraz wnioski do przeprowadzonego doświadczenia .
RKSS8YldQLls9
W obserwacjach uwzględnij rodzaj piktogramów, które znajdują się na opakowaniu wykorzystanego w doświadczeniu płynu oraz ewentualne zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego w kontakcie z tym płynem. We wnioskach odnieś się do postawionej hipotezy. Zastanów się, czy informacje zamieszczone na opakowaniu stosowanego płynu w postaci piktogramów były istotne w przeprowadzeniu doświadczenia.
Poniżej znajdują się przykładowe obserwacje i wnioski dotyczące wykorzystania w doświadczeniu płynu do czyszczenia i dezynfekcji toalet. Czy podobne informacje znalazły się w Twojej odpowiedzi?
RJyMfNNKwhkqu
Obserwacje: Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet znajdują się piktogramy oznaczające, że mamy do czynienia z substancją drażniącą i niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja obserwujemy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.
Wnioski: Postawiona hipoteza jest prawdziwa – płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołuje widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem. Poprawna interpretacja piktogramu wskazującego na fakt, że pracujemy substancją drażniącą, pozwoliła na odpowiednie przygotowanie środków ochrony osobistej.
Polecenie 9
Napisz, jakie środki ochrony powinny zostać zastosowane podczas wykonywania doświadczenia.
R10INgb4Edv7O
Ochrona ciała i oczu poprzez założenie fartucha, rękawic i okularów ochronnych.
Ochrona dróg oddechowych poprzez założenie maski lub wykonywanie pracy pod dygestorium.
Prawidłowa interpretacja piktogramów umieszczonych na opakowaniach preparatów, z którymi mamy do czynienia na co dzień, a także na etykietach odczynników chemicznych w laboratorium, pozwala na odpowiednie przygotowanie się do wykonywania określonych czynności (np. dezynfekcji toalety) lub przeprowadzania doświadczeń.
Wspomniane „przygotowanie” to zarówno środki ochrony osobistej (np. okulary ochronne, rękawice), jak i odpowiednie przygotowanie miejsca pracy (np. usunięcie źródeł ognia). Dlatego też pamiętaj, aby przed użyciem (w szczególności nowych, nieznanych Ci wcześniej) preparatów i odczynników dokładnie czytać ich etykiety i interpretować zamieszczone na nich piktogramy. Wykorzystywane przez nas preparaty i odczynniki, które w czasie użytkowania mogą stanowić zagrożenie, oprócz omówionych już piktogramów, powinny mieć opracowane tak zwane karty charakterystyki.
5. Co to jest karta charakterystyki?
Aby zapewnić ochronę zdrowia ludzkiego oraz ochronę środowiska i ułatwić wymianę handlową pomiędzy krajami w ramach struktury Organizacji Narodów Zjednoczonych (), opracowano dla tych krajów (w tym także dla Polski) ujednolicone kryteria klasyfikacji i oznakowania substancji i mieszanin pod nazwą Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (skrót od Globally Harmonized System − Globalny System Zharmonizowany). System zawiera zasady informowania o możliwych zagrożeniach powodowanych przez chemikalia oraz wymogi dotyczące oznakowania etykiet i kart charakterystyki substancji.Karta charakterystyki to dokument zawierający informacje o możliwych zagrożeniach związanych z użytkowaniem określonych środków chemicznych. Sporządza się ją dla substancji i mieszanin niebezpiecznych. Powinna ona być napisana prostym i zrozumiałym językiem oraz zawierać:
wszystkie niezbędne dane dotyczące zagrożeń;
informacje dotyczące producenta, importera lub dystrybutora;
datę sporządzenia bądź aktualizacji karty.
SEKCJA : Identyfikacja substancji / mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa.
SEKCJA : Identyfikacja substancji / mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa.
Zawartość sekcji:
Identyfikator produktu.
Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz zastosowania odradzane.
Dane dotyczące dostawcy karty charakterystyki.
Numer telefonu alarmowego.
SEKCJA : Identyfikacja zagrożeń.
SEKCJA : Identyfikacja zagrożeń.
Zawartość sekcji:
Klasyfikacja substancji lub mieszaniny.
Elementy oznakowania.
Inne zagrożenia.
SEKCJA : Skład / informacja o składnikach.
SEKCJA : Skład / informacja o składnikach.
Zawartość sekcji:
Substancje.
Mieszaniny.
SEKCJA : Środki pierwszej pomocy.
SEKCJA : Środki pierwszej pomocy.
Zawartość sekcji:
Opis środków pierwszej pomocy.
Najważniejsze ostre i opóźnione objawy oraz skutki kontaktu z substancją.
Wskazania dotyczące wszelkiej natychmiastowej pomocy lekarskiej i szczególnego postępowania z poszkodowanym.
SEKCJA : Postępowanie w przypadku pożaru.
SEKCJA : Postępowanie w przypadku pożaru.
Zawartość sekcji:
Środki gaśnicze.
Szczególne zagrożenia związane z substancją lub mieszaniną.
Informacje dla straży pożarnej.
SEKCJA : Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska.
SEKCJA : Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska.
Zawartość sekcji:
Indywidualne środki ostrożności, wyposażenie ochronne i procedury w sytuacjach awaryjnych.
Środki ostrożności w zakresie ochrony środowiska.
Metody i materiały zapobiegające rozprzestrzenianiu się skażenia i służące do usuwania skażenia
Odniesienia do innych sekcji.
SEKCJA : Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie.
SEKCJA : Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie.
Zawartość sekcji:
Środki ostrożności dotyczące bezpiecznego postępowania.
Warunki bezpiecznego magazynowania.
Szczególne zastosowanie(a) końcowe.
SEKCJA : Kontrola narażenia / środki ochrony indywidualnej.
SEKCJA : Kontrola narażenia / środki ochrony indywidualnej.
Zawartość sekcji:
Parametry dotyczące kontroli.
Kontrola narażenia.
SEKCJA : Właściwości fizyczne i chemiczne.
SEKCJA : Właściwości fizyczne i chemiczne.
Zawartość sekcji:
Informacje na temat podstawowych właściwości fizycznych i chemicznych.
Inne informacje.
SEKCJA : Stabilność i reaktywność.
SEKCJA : Stabilność i reaktywność.
Zawartość sekcji:
Reaktywność.
Stabilność chemiczna.
Możliwość występowania niebezpiecznych reakcji.
Warunki, których należy unikać.
Materiały niezgodne.
Niebezpieczne produkty rozkładu.
SEKCJA : Informacje toksykologiczne.
SEKCJA : Informacje toksykologiczne.
Zawartość sekcji:
Informacje dotyczące skutków toksykologicznych.
SEKCJA : Informacje ekologiczne.
SEKCJA : Informacje ekologiczne.
Zawartość sekcji:
Toksyczność.
Trwałość i zdolność do rozkładu.
Zdolność do bioakumulacji.
Mobilność w glebie.
Wyniki oceny właściwości I
Inne szkodliwe skutki działania.
SEKCJA : Postępowanie z odpadami.
SEKCJA : Postępowanie z odpadami.
Zawartość sekcji:
Metody unieszkodliwiania odpadów.
SEKCJA : Informacje dotyczące transportu.
SEKCJA : Informacje dotyczące transportu.
Zawartość sekcji:
Numer (numer ).
Prawidłowa nazwa przewozowa.
Klasa(y) zagrożenia w transporcie.
Grupa pakowania.
Zagrożenia dla środowiska.
Szczególne środki ostrożności dla użytkowników.
SEKCJA : Informacje dotyczące przepisów prawnych.
SEKCJA : Informacje dotyczące przepisów prawnych.
Zawartość sekcji:
Przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska specyficzne dla substancji lub mieszaniny.
Ocena bezpieczeństwa chemicznego.
SEKCJA : Inne informacje.
SEKCJA : Inne informacje.
Zawartość sekcji: W tym miejscu może znaleźć się np. wykaz stosowanych w karcie charakterystyki skrótów wraz z ich objaśnieniem, a także spis odpowiednich przepisów prawnych dotyczących danego produktu.
Polecenie 10
Wyszukaj w Internecie przykładową kartę charakterystyki wodorotlenku sodu. Przeanalizuj jej zawartość pod kątem omówionej powyżej struktury karty charakterystyki. Zwróć uwagę na to, jakie dokładnie informacje dotyczące wodorotlenku sodu znajdują się w poszczególnych jej sekcjach.
R1IA76abAEumu
Polecenie 10
W karcie charakterystyki wodorotlenku sodu możemy znaleźć informację, że może on powodować korozję metali, a także poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu. Na podstawie wymienionych powyżej zagrożeń, zaznacz, jakie środki ostrożności powinno się podjąć, aby móc bezpiecznie używać tej substancji.
R1cq1bSOzB4Vt
imhDLV279u_d5e548
Ciekawostka
Niektóre produkty, np. zabawki, są oznaczane symbolem . Skrót ten pochodzi od francuskich słów Conformité Européenne,co znaczy „zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej”. Są one związane z zagadnieniami bezpieczeństwa użytkowania, ochrony zdrowia i ochrony środowiska, określają zagrożenia, które producent powinien wykryć i wyeliminować. Oznaczając swój wyrób znakiem , producent deklaruje, że spełnia on wszystkie wymagania określone w przepisach. Łudząco podobne do znaku jest oznakowanie rzeczy eksportowanych przez Chiny: China Export (CE), którego umieszczenie nie oznacza spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa produktu.
R1dv99a5AyBGY
imhDLV279u_d5e657
Podsumowanie
Chemia jest nie tylko przedmiotem szkolnym, jest obecna w każdej dziedzinie naszego życia. Ma długą i ciekawą historię.
Chemia to nauka zajmująca się badaniem składu i budowy substancji, ich przemianami oraz warunkami wpływającymi na szybkość tych przemian.
Piktogramy ostrzegawcze umieszcza się na opakowaniach preparatów zawierających substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.
Dla preparatów i odczynników, których użytkowanie związane jest z ewentualnymi zagrożeniami (fizycznymi, chemicznymi lub zagrożeniem dla środowiska) przygotowuje się odpowiednie karty charakterystyki.
Praca domowa
1
Polecenie 11.1
Wymień pięć przykładowych produktów wytwarzanych przez różne gałęzie przemysłu (np. przemysł kosmetyczny, petrochemiczny, tworzyw sztucznych) i uzasadnij, w jaki sposób przedmioty te są związane z chemią.
RSRvn1nX5rfsS
W swojej odpowiedzi możesz zaprezentować zarówno produkty wytworzone z wykorzystaniem praw chemicznych, jak i te, które chemik wykorzystuje w swojej pracy.
Lp.
Gałąź przemysłu
Produkt
Powiązanie z chemią
przemysł kosmetyczny
glicerynowy krem do rąk
w produkcji kremu wykorzystano nawilżające właściwości substancji chemicznej o nazwie „gliceryna”
przemysł środków piorących i myjących
proszek do prania
w produkcji proszku wykorzystano m.in. właściwości tzw. związków powierzchniowo- czynnych
przemysł budowlany
cegła
do produkcji cegły użyto różnych związków chemicznych – m.in. wapna gaszonego (wodorotlenku wapnia) oraz piasku (tlenku krzemu(IV)), a także wody
przemysł spożywczy
ogórki kiszone
kiszenie ogórków związane jest z przemianą chemiczną o nazwie „fermentacja mlekowa”
przemysł farmaceutyczny
tabletki na nadkwasotę
jako substancję czynną w tego typu tabletkach można wykorzystać przykładowo wodorotlenek glinu – substancja chemiczna, która oddziałuje z kwasem chlorowodorowym (solnym), usuwając jego nadmiar w żołądku
Polecenie 11.2
Odszukaj w internecie lub w prasie zdjęcia trzech osób, których praca związana jest bezpośrednio z chemią. Opisz ich ubiór służbowy oraz stosowane przez nich środki ochrony. Pracę przedstaw w formie plakatu na forum klasy.
R1T4m9e1isxwU
Napisz, jakie znasz środki ochrony stosowane przez osoby pracujące bezpośrednio z substancjami toksycznymi.
RunHEnFDMi7Ak
W swojej pracy możesz opisać np. osoby pracujące na stanowisku chemika laboranta lub technologa żywności.
Dowiedz się więcej
Praca domowa
Polecenie 12.1
Odszukaj w internecie aktualny ranking największych polskich firm związanych z branżą chemiczną. Sprawdź, z jakimi gałęziami przemysłu związane są te firmy i jakie produkty oferują.
R1cBQLuduBNJl
Zastanów się, czy znasz polskie firmy związane z branżą chemiczną? Zapisz, z jakimi gałęziami przemysłu związane są te firmy i jakie produkty oferują.
Rm454MUt28sqv
imhDLV279u_d5e840
Słownik
alchemia
alchemia
(arab. al‑kimyā „kamień filozoficzny, alchemia”) dziedzina (nienaukowa) łącząca elementy naukowe (np. wiadomości z zakresu chemii i fizyki) i nienaukowe (np. praktyki magiczne, astrologię); badania alchemików koncentrowały się wokół prób odkrycia kamienia filozoficznego, panaceum oraz eliksiru nieśmiertelności; obecnie praktykowanie alchemii nie jest uznawane przez środowiska naukowe
chemia
chemia
(gr. chēmeía „magia”) nauka badająca naturę i właściwości substancji, a zwłaszcza przemiany zachodzące między nimi
chemik
chemik
specjalista w zakresie jednej z podstawowych nauk przyrodniczych, zajmującej się właściwościami i strukturą pierwiastków i związków chemicznych oraz ich przemianami
kamień filozoficzny
kamień filozoficzny
poszukiwana przez alchemików legendarna substancja, która miała zamieniać metale w złoto; obecnie jest symbolem bezskutecznego poszukiwania czegoś cennego
panaceum
panaceum
(gr. πpiαalfaνnuάκkappaεepsilonιiotaαalfapanákeia, od pan „wszystko” i ákos „lekarstwo”) poszukiwany przez alchemików lek na wszystkie choroby; potocznie: lekarstwo
piktogram
piktogram
(łac. pictus „narysowany” i gr. γgammaρrhoάμmuμmuαalfa grámma „pismo”) znak graficzny (rysunek), który pełni funkcję informacyjną; piktogramami są np. znaki drogowe; w tym materiale omówiono grupę piktogramów – piktogramy chemiczne, które umieszczane są np. na opakowaniach niektórych produktów, jako informacja o rodzaju zagrożenia i skutkach, które może spowodować ich niewłaściwe użycie
przemysł chemiczny
przemysł chemiczny
jedna z gałęzi przemysłu przetwórczego, zajmująca się pozyskiwaniem i obróbką surowców; wyróżnia się: przemysł chemii organicznej (produkty wytwarzane są między innymi z węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego) i przemysł chemii nieorganicznej (produkty wytwarzane są między innymi z soli mineralnych i siarki)
imhDLV279u_d5e974
Ćwiczenia
Pokaż ćwiczenia:
1
Ćwiczenie 1
R1Si51YBrkPZx
1
Ćwiczenie 2
RfowZvgGlLTw9
1
Ćwiczenie 3
R8HTfUFDpk6Rv
RUA58sPI8r14v
1
21
Ćwiczenie 4
Zastanów się, w którym opakowaniu znajdują się środki niebezpieczne, wybuchowe, a w którym – żrące i łatwopalne, a następnie wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca.
RRc8h2zsFqiV2
RJZXY0jNGFEqi
Ćwiczenie 4
2
Ćwiczenie 5
Na etykiecie naklejonej na butelkę z pewną substancją chemiczną, znajdowały się przedstawione poniżej piktogramy.
RqDf0SN2u36Wz
R11a32vJd4oAZ
Ćwiczenie 5
Opisz, jakie piktogramy mogłyby znaleźć się na etykiecie płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet.
R1IK5dka0pQDp
w butelce znajduje się substancja łatwopalna
analizowana substancja jest rakotwórcza
substancja znajdująca się w butelce może działać drażniąco na skórę i oczy
2
Ćwiczenie 6
Wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca tabeli.
RJQmZHjJ3cyEH1
R11cQgCE5O9M2
3
Ćwiczenie 7
W karcie charakterystyki pewnej substancji chemicznej znajdują się następujące informacje dotyczące rodzaju zagrożenia.
Działa toksycznie po połknięciu, w kontakcie ze skórą lub w następstwie wdychania.
Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu.
Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne.
Może powodować uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub powtarzane narażenie.
Działa toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki
RjVlj1rrqsT8A
Zaznacz wszystkie właściwości substancji, przed którymi ostrzega piktogram w postaci czarnego wykrzyknika.
RMc1HxACA75G4
3
Ćwiczenie 8
R18Wyw2aUBILQ
R13SOgPW9pwcH
Glossary
flammable
flammable
RT4bTaAckXvjK
palny
oxidizing
oxidizing
R1al5Saw8Heko
utleniający
compressed gas
compressed gas
R1I2vdi1dBAFh
sprężony gaz
harmful
harmful
RZGKWlEW0rL5D
szkodliwy
corrosive
corrosive
RfA9zbS8IkcQx
żrący
Bibliografia
Encyklopedia PWN.
Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia. Liceum – poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010.