Ważne daty

Wprowadzenie

Renesans był dla rozwoju muzyki wyjątkowo ważnym okresem. To właśnie w tej epoce muzyka przestała być uważana wyłącznie za naukę i zyskała znaczenie jako sztuka. Oprócz tego to właśnie w renesansie pojawiło się wiele teorii oraz wynalazków, które na zawsze zmieniły muzykę - wśród nich należy mocno podkreślić wynalazek druku, który był zmianą rewolucyjną.  Renesans był kluczowy także z wielu innych względów - z uwagi na powolne wyodrębnianie się muzyki instrumentalnej, rozwój muzyki świeckiej, a także reformację.

R13YoqvPWSHdf

Ilustracja interaktywna przedstawia: Autor nieznany, portret Jana Gutenberga wykonany po jego śmierci, po 1468. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johannes Gutenberg (ok. 1400-1468), niemiecki złotnik i drukarz, jednocześnie twórca przemysłowego druku. Nie jest znana dokładna data użycia ruchomej czcionki, najczęściej podaje się rok 1440 albo 1450. Jego najsłynniejszą publikacją była Biblia Gutenberga, która została wydrukowana w latach 1452-1455. 2. Dzięki wynalezieniu ruchomych czcionek wiele zespołów znacznie poszerzyło swój repertuar, a kompozytorzy mogli o wiele swobodniej korespondować, omawiać teorie, a także dzielić się swoimi dziełami i tworzyć traktaty i podręczniki na o wiele szerszą niż do tej pory skalę.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Autor nieznany, portret Jana Gutenberga wykonany po jego śmierci, po 1468. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johannes Gutenberg (ok. 1400-1468), niemiecki złotnik i drukarz, jednocześnie twórca przemysłowego druku. Nie jest znana dokładna data użycia ruchomej czcionki, najczęściej podaje się rok 1440 albo 1450. Jego najsłynniejszą publikacją była Biblia Gutenberga, która została wydrukowana w latach 1452-1455. 2. Dzięki wynalezieniu ruchomych czcionek wiele zespołów znacznie poszerzyło swój repertuar, a kompozytorzy mogli o wiele swobodniej korespondować, omawiać teorie, a także dzielić się swoimi dziełami i tworzyć traktaty i podręczniki na o wiele szerszą niż do tej pory skalę.

1

2

1. Johannes Gutenberg (ok. 1400-1468), niemiecki złotnik i drukarz, jednocześnie twórca przemysłowego druku. Nie jest znana dokładna data użycia ruchomej czcionki, najczęściej podaje się rok 1440 albo 1450. Jego najsłynniejszą publikacją była Biblia Gutenberga, która została wydrukowana w latach 1452-1455.

2. Dzięki wynalezieniu ruchomych czcionek wiele zespołów znacznie poszerzyło swój repertuar, a kompozytorzy mogli o wiele swobodniej korespondować, omawiać teorie, a także dzielić się swoimi dziełami i tworzyć traktaty i podręczniki na o wiele szerszą niż do tej pory skalę.

RjoAkEI63CJ8q1

Widok na pomnik Jana Gutenberga - twórcy pierwszej przemysłowej metody druku w Europie, 1942, Strasburg. Starszy mężczyzna z długimi włosami i długą brodą. Ubrany jest w szaty. W rękach trzyma kartkę dużego formatu. Pomnik przedstawiony jest na tle błękitnego nieba i domów.

Reformacja

Chociaż niemalże od początku istnienia Kościoła rzymskokatolickiego istniały ruchy, które postulowały pewne zmiany lub separowały się od jego struktur, to za początek reformacji uznaje się powszechnie XVI wiek oraz wystąpienie Marcina Lutra. Często wskazuje się, iż wiek wcześniej miała miejsce działalność Jana Husa oraz jego zwolenników w Czechach, jednak husytyzm budził olbrzymie kontrowersje, a także z czasem został (w wyniku wojen) bardzo mocno zmarginalizowany. Za historyczny początek ruchu luterańskiego uważa się 1517 rok, w którym Marcin Luter, duchowny katolicki, przybił do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze dziewięćdziesiąt pięć tez, w których omawiał problem dotyczący sprzedaży odpustów oraz kwestie związane ze szczerą skruchą.

Rvm55BIIWbvHl

Ilustracja interaktywna przedstawia: Autor nieznany, portret Marcina Lutra. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Marcin Luter (1483-1546) był niemieckim reformatorem religijnym, teologiem i inicjatorem reformacji. Był członkiem grupy, która przełożyła Biblię na język niemiecki. 2. Początkowo odzew na tezy był niewielki, jednak dzięki drukowi Luter rozpowszechnił swoje tezy, co z czasem doprowadziło do jego ekskomuniki oraz otwartego konfliktu między nim a papieżem. Ponieważ jednak część książąt niemieckich popierała nowy ruch oraz jego tezy, spór narastał coraz mocniej. 3. Żeby chronić życie Lutra, Fryderyk Mądry, czyli książę saski oraz elektor Rzeszy, ukrył go na jednym ze swoich zamków. Reformator mógł dzięki temu zająć się pisaniem traktatów dotyczących wiary, a także dokonać pierwszego przekładu Biblii na język niemiecki. Dzięki jego staraniom oraz ciągłemu wzrostowi ilości jego popleczników luteranizm rozprzestrzeniał się coraz szerzej.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Autor nieznany, portret Marcina Lutra. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Marcin Luter (1483-1546) był niemieckim reformatorem religijnym, teologiem i inicjatorem reformacji. Był członkiem grupy, która przełożyła Biblię na język niemiecki. 2. Początkowo odzew na tezy był niewielki, jednak dzięki drukowi Luter rozpowszechnił swoje tezy, co z czasem doprowadziło do jego ekskomuniki oraz otwartego konfliktu między nim a papieżem. Ponieważ jednak część książąt niemieckich popierała nowy ruch oraz jego tezy, spór narastał coraz mocniej. 3. Żeby chronić życie Lutra, Fryderyk Mądry, czyli książę saski oraz elektor Rzeszy, ukrył go na jednym ze swoich zamków. Reformator mógł dzięki temu zająć się pisaniem traktatów dotyczących wiary, a także dokonać pierwszego przekładu Biblii na język niemiecki. Dzięki jego staraniom oraz ciągłemu wzrostowi ilości jego popleczników luteranizm rozprzestrzeniał się coraz szerzej.

1

2

3

1. Marcin Luter (1483-1546) był niemieckim reformatorem religijnym, teologiem i inicjatorem reformacji. Był członkiem grupy, która przełożyła Biblię na język niemiecki.

2. Początkowo odzew na tezy był niewielki, jednak dzięki drukowi Luter rozpowszechnił swoje tezy, co z czasem doprowadziło do jego ekskomuniki oraz otwartego konfliktu między nim a papieżem. Ponieważ jednak część książąt niemieckich popierała nowy ruch oraz jego tezy, spór narastał coraz mocniej.

3. Żeby chronić życie Lutra, Fryderyk Mądry, czyli książę saski oraz elektor Rzeszy, ukrył go na jednym ze swoich zamków. Reformator mógł dzięki temu zająć się pisaniem traktatów dotyczących wiary, a także dokonać pierwszego przekładu Biblii na język niemiecki. Dzięki jego staraniom oraz ciągłemu wzrostowi ilości jego popleczników luteranizm rozprzestrzeniał się coraz szerzej.

Chorał protestancki

Chorał protestancki jest też nazywany luterańskim, ponieważ dotyczy on Kościoła luterańskiego oraz jego nabożeństw i wiary. Pierwszy zbiór pieśni przeznaczonych dla nowego kościoła ukazał się w 1524 roku; jego autorem był Johann Walter, a sam śpiewnik nosił nazwę Geystliches Gesangk Buchleyn i zawierał ponad czterdzieści pieśni, psalmów oraz hymnów w układzie czterogłosowym. Jeszcze wcześniejszym zbiorem był Achtliederbuch, wydany na przełomie lat 1523/1524, zawierał on jednak zaledwie cztery melodie, a także był w układzie jednogłosowym; z tego względu dzieło Johanna Waltera jest uznawane za pierwsze zawierające faktyczne chorały protestanckie. Luter uważał, iż śpiew powinien pełnić ważną rolę zarówno w liturgii, jak i w modlitwie; postulował, by teksty były w języku niemieckim z niezbyt skomplikowanymi melodiami, w taki sposób, aby wierni bez wykształcenia mogli je wykonywać. Opracowanie Waltera, chociaż czterogłosowe, było stworzone przy zastosowaniu techniki nota contra notam, a więc takich samych wartości rytmicznych dla wszystkich partii; melodię prowadził sopran, co w konsekwencji było na tyle prostsze w wykonaniu, że praktycznie wszyscy wierni mogli brać udział w śpiewie.

Rola chorału protestanckiego w edukacji

Luteranizm był sporą zmianą w stosunku do katolicyzmu; wśród licznych różnic warto tu wyróżnić między innymi zniesienie celibatu oraz ślubów zakonnych. Spowodowało to, iż spora ilość zakonów oraz klasztorów na terenach, na których luteranizm zyskał popularność została zlikwidowana. Luter chciał jednak, aby proces został przeprowadzony w mądry sposób, a ponieważ mnisi mieli służyć nie tylko Bogu, ale też ludziom, to dobra zakonne i klasztorne miały zostać spożytkowane w dwóch celach: dobroczynnych i oświatowych. Dzięki temu powstała olbrzymia ilość szkół ludowych, a dawni mnisi poświęcili się pracy zawodowej nauczycieli i opiekunów sierot oraz chorych. Ponieważ śpiew pełnił według Lutra wyjątkową rolę, w szkołach bardzo szybko rozpoczęto nauczanie protestanckich pieśni i hymnów, często posługując się techniką chorału. Dwóch z istotnych kompozytorów okresu, tworzących chorały protestanckie, mocno przyczyniło się do rozwoju edukacji oraz kształcenia śpiewaków. Pierwszy z nich, Sebald Heyden, stworzył dzieło o nazwie De arte canendi (O sztuce śpiewu), które pozwoliło na poprawę umiejętności wielu uczniów oraz amatorskich wykonawców, mających na celu poprawę swojej techniki. Drugi z nich to Nikolaus Herman, który tworzył mnóstwo utworów przeznaczonych dla uczniów oraz dzieci; dzięki nim nauczyciele mieli odpowiednie materiały i repertuar, aby rozwijać zdolności i technikę dzieci i młodzieży.

Ry3PDoLPkG9Rk1

Ilustracja przedstawia wizerunek Sebaldysa Heydena. Mężczyzna ma poważny wyraz twarzy, na długą brodę i delikatny wąs. Jest lekko łysiejący ku górze, po bokach znajdują się włosy. Ubrany jest w ciemny płaszcz.

Chorał gregoriański i chorał protestancki - zestawienie

Chorał protestancki jako gatunek muzyczny mocno różni się od chorału gregoriańskiego. Różnice zostały przedstawione poniżej:

• Teksty w języku niemieckim (i innych językach narodowych)

• W wykonaniu uczestniczą organy w roli instrumentu towarzyszącego

• Śpiewają wszyscy wierni

• System dur‑moll

• Czterogłosowość

• Teksty łacińskie

• Śpiew a cappellaA cappellaŚpiew a cappella

• Śpiewają przygotowane zespoły

• ModalnośćModalny systemModalność

• Jednogłosowość

Chorał protestancki w renesansie

Biorąc pod uwagę początek reformacji w 1517 roku, czyli podczas trwania epoki renesansu, historia chorału protestanckiego powinna zacząć się dopiero od tego momentu w historii. Teoretycznie tak właśnie było, jednak warto pamiętać o jednej, dodatkowej kwestii związanej z tym typem chorału: twórcy luteranizmu chcieli szybko i sprawnie stworzyć materiał i repertuar, który byłby dość szeroki i pozwalał na wykonywanie różnych hymnów oraz pieśni. Z uwagi na pożądane cechy - czyli prostą melodykę oraz nieskomplikowane teksty w języku narodowym - część utworów nie powstała od zera; niektóre ich elementy były przejmowane. Dotyczyło to zarówno strof, jak i melodii. Zdarzało się, że chorały protestanckie opierały się na tekście pochodzącym z innych utworów religijnych, z poezji albo stanowiły tłumaczenie łacińskich hymnów. Podobnie było z melodiami - były komponowane, ale miejscami przejmowano je razem z tekstem lub opierano się na dziełach liturgicznych i religijnych Kościoła katolickiego. Dopiero ustanowienie wspólnego mianownika - czyli wspomnianego już przekładu na język niemiecki, uproszczenia melodii oraz stworzenia opracowania czterogłosowego powodowało, iż o utworze można było mówić w kontekście chorału protestanckiego. W celu jak najszerszego rozpowszechnienia i propagowania, pieśni i hymny były wydawane w zbiorach, które nazywano kancjonałamiKancjonałkancjonałami bądź kantyczkamiKantyczkikantyczkami.

R1UpTTB45cg9V1

Ilustracja przedstawia XVII-wieczny kancjonał luterański. Ilustracja przedstawia dwukolumnową grafikę zapisaną w języku obcym z popiersiem postaci. Mężczyzna z poważną miną. Ma delikatny wąs i brodę. Na głowie ma ciemne nakrycie głowy, z tyłu wystają lokowane włosy. Ubrany jest w szaty zgodne z epoką, ma duży biały kołnierz.

Chorał protestancki w baroku

Liczne formy oparte na chorale protestanckim stawały się coraz bardziej popularne; szczyt ich popularności przypadł na epokę baroku. Wariacje chorałowe oraz preludiumPreludiumpreludium chorałowe (tzw. Choralvorspiel) były najczęściej tworzone z myślą o organach; kantata chorałowa była utworem o charakterze wokalnym, wykonywana zazwyczaj przez chór. Oprócz nich istniały również przygrywka chorałowaPrzygrywka chorałowaprzygrywka chorałowa (wielogłosowe opracowanie chorału, najczęściej na organy) oraz jej odmiana: fantazja chorałowa (dłuższa przygrywka z elementami wariacyjnymi i imitacyjnymi). Bardzo często przy barokowych formach opartych na chorale luterańskim przytacza się postać Jana Sebastiana Bacha; utwory jego autorstwa są wręcz określane jako doskonałe. Chorał był jednym z głównych i najważniejszych źródeł inspiracji dla kompozytora; pracował on nawet nad książką z tradycyjnymi luterańskimi hymnami kościelnymi, opracowanymi w sposób umożliwiający naukę gry na organach. To dzieło pod nazwą Orgelbüchlein zadedykował swojemu synowi, Wilhelmowi Friedemannowi; nie zostało jednak nigdy ukończone. Miało zawierać ponad sto sześćdziesiąt preludiów organowych; Bach napisał ich ostatecznie czterdzieści sześć, z których każdy korzystał z jakiegoś znanego chorału w charakterze cantus firmusCantus firmuscantus firmus.

RxVtaCFPA15FI1

Ilustracja przedstawia pomnik Jana Sebastiana Bacha, który znajduje się w Lipsku. Pomnik ukazuje postać w pozycji stojącej trzymającą zwinięty pergamin w prawej ręce. Mężczyzna ma długie, lokowane włosy. Ubrany jest w koszulę, marynarkę, płaszcz i spodnie oraz długie buty do kolan. Za kompozytorem znajdują się organy, które są tłem dla postaci i stanowią całość z pomnikiem.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna