Chów i hodowla zwierząt w Polsce
Najważniejsze zwierzęta hodowlane w Polsce to trzoda chlewna, bydło i drób. Mniejsze znaczenie mają owce, kozy, konie czy zwierzęta futerkowe. Hoduje się również ryby, pszczoły, jedwabniki i in. Zwierzęta dostarczają przede wszystkim mięsa, a ponadto mleka, jaj, tłuszczu, kości, skór, pierza, wełny, miodu i innych dóbr.
![Fotografia przedstawiająca dorosłą świnię z czterema młodymi.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RWOGkPKNwkJcf/10/tav6ultxEodOv3mrnONbljAWYyXcooru.jpg)
jakie zwierzęta są chowane i hodowane w Polsce;
gdzie szukać i jak odczytywać dane statystyczne dotyczące rolnictwa.
charakteryzować chów bydła, trzody chlewnej i drobiu w Polsce;
podać przykłady innych zwierząt hodowlanych i korzyści wynikających z ich chowu;
charakteryzować chów zwierząt we własnym regionie.
Według definicji hodowlahodowla to zapewnienie zwierzętom na terenie zamkniętym możliwości rozmnażania się oraz rozwoju od postaci zarodkowej do dorosłego osobnika. Natomiast chówchów to trzymanie zwierząt i czerpanie korzyści z dóbr od nich uzyskiwanych. Chów może być hodowlą, kiedy zwierzęta w gospodarstwie rolnym rozmnażają się. W języku potocznym przyjęło się używać terminu hodowla zwierząt bez względu na cel ich trzymania.
1. Bydło
Bydło domowe pochodzi od dziko żyjącego w dawnych czasach tura. Krowy to dorosłe samice, byki (buhaje) to dorosłe samce rozpłodowe, woły to samce nierozpłodowe, a cielęta to osobniki młode. Dorosłe bydło dostarcza dobrego i w związku z tym dosyć drogiego mięsa zwanego wołowiną. By uzyskać najlepsze walory smakowe tego mięsa, należy poddać je odpowiedniej obróbce termicznej. Jeszcze bardziej ceniona jest cielęcina, czyli mięso z młodego bydła. Dorosłe krowy mleczne dają mleko, które może być spożywane w postaci nieprzetworzonej lub służyć do produkcji wielu różnych artykułów spożywczych – serów, masła, śmietany, jogurtów, kefirów i in.
Skóry bydlęce i cielęce są wykorzystywane w przemyśle skórzanym. Odchody zwierząt stanowią nawóz naturalny. Nawozem może być też tzw. mączka kostna, która jednak bywa niekiedy dodawana do pasz, co jest zabronione, gdyż grozi to wywołaniem u bydła choroby BSE – tzw. choroby szalonych krów.
Do niedawna pogłowiepogłowie bydła w Polsce systematycznie spadało. Był to efekt przejścia na gospodarkę rynkową, która przez 20 lat weryfikowała u nas wielkość hodowli. Obecnie łączne pogłowie bydła w Polsce stopniowo rośnie i zbliża się do poziomu 6 mln sztuk. Przed 1989 rokiem było go jednak prawie dwukrotnie więcej. Wzrost liczebność stad bydła można powiązać ze zniesieniem w 2015 roku tzw. „kwot mlecznych”, które narzucała Unia Europejska w celu regulowania rynku mleka.
![Na ilustracji diagramy słupkowe – pogłowie bydła w Polsce rokilość sztuk199010100000 19957300000 20006100000 20055400000 20105700000 20155900000](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1P6LCFo8P5O9/4/2GTzduD3uQAAyO4XZijRT1rzY9vttIqs.png)
Bydło żywi się głównie trawą, a ponadto sianem i innymi paszami roślinnymi (zielonkami, kiszonkami, otrębami zbożowymi itp.). Rozmieszczenie stad hodowlanych w Polsce dosyć ściśle wiąże się z występowaniem łąk i pastwisk. Dlatego największe pogłowie bydła mamy na pograniczu Podlasia i Mazowsza.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów przedstawiono liczbę sztuk bydła na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszym odcieniem koloru brązowego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej sześćdziesięciu sztuk bydła na sto hektarów użytków rolnych. Jest to województwo podlaskie, północna i wschodnia część województwa mazowieckiego, południowa część województwa warmińsko-mazurskiego i kilka powiatów na styku województwa wielkopolskiego i łódzkiego. Najjaśniejszym odcieniem oznaczono obszary, gdzie hoduje się poniżej piętnastu sztuk bydła na sto hektarów użytków rolnych. Jest to centralna część województwa mazowieckiego, okolice Łodzi i zachodnia część Polski. W pozostałych powiatach oznaczonych trzema różnymi odcieniami koloru brązowego przedstawiono obszary, na których hodowla bydła waha się od szesnastu do sześćdziesięciu sztuk na sto hektarów użytków rolnych. Występują one na mapie w zbliżonych ilościach i są rozłożone nierównomiernie. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RYG99i7fEoCoo/4/2jVLaKuZh0KbcL4H56KGB1O4RCfaqNLg.png)
Duże zagęszczenie bydła występuje też na południu Wielkopolski, a to za sprawą wielu działających tam wysokotowarowych gospodarstw hodowlanych. Zajmują się one m.in. produkcją mleka i osiągają jedne z najlepszych wyników w kraju – przeciętna krowa z województwa wielkopolskiego daje około 6 tys. litrów mleka rocznie. Jest to dużo jak na Polskę, jednak do europejskiej czołówki sporo nam jeszcze brakuje, np. w Danii czy Szwecji średni udój wynosi ponad 8 tys. litrów.
Ogólna produkcja mleka w Polsce od kilku lat utrzymywała się na mniej więcej stałym poziomie, co wynikało z limitów nakładanych przez Unię Europejską. Jednak po uwolnieniu „kwot mlecznych” należy się spodziewać wzrostu tej produkcji.
Województwa | 2002 r. | 2010 r. | 2014 r. | |||
udział | na 1 ha | średni roczny udój od 1 krowy | ||||
miliony litrów | litry | |||||
P O L S K A | 11 526,9 | 11 921,1 | 12 607,3 | 100,0 | 866 | 5 085 |
dolnośląskie | 243,5 | 172,2 | 201,5 | 1,6 | 216 | 4 720 |
kujawsko‑pomorskie | 678,2 | 868,6 | 900,7 | 7,1 | 844 | 5 579 |
lubelskie | 1 055,8 | 742,4 | 745,3 | 5,9 | 537 | 4 836 |
lubuskie | 137,1 | 108,4 | 105,7 | 0,8 | 241 | 3 424 |
łódzkie | 1 101,6 | 963,6 | 1 047,2 | 8,3 | 1 093 | 5 046 |
małopolskie | 648,5 | 353,0 | 358,3 | 2,8 | 664 | 4 137 |
mazowieckie | 2 051,0 | 2 772,9 | 2 737,8 | 21,7 | 1 452 | 5 104 |
opolskie | 320,1 | 290,2 | 274,8 | 2,2 | 565 | 6 376 |
podkarpackie | 579,9 | 271,9 | 230,0 | 1,8 | 400 | 4 143 |
podlaskie | 1 339,3 | 1 969,4 | 2 365,8 | 18,8 | 2 195 | 5 255 |
pomorskie | 345,5 | 286,2 | 358,3 | 2,8 | 489 | 4 932 |
śląskie | 321,4 | 228,5 | 239,9 | 1,9 | 655 | 5 232 |
świętokrzyskie | 446,7 | 366,1 | 246,4 | 2,0 | 508 | 3 979 |
warmińsko‑mazurskie | 747,7 | 922,3 | 977,2 | 7,8 | 979 | 4 717 |
wielkopolskie | 1 294,1 | 1 431,1 | 1 644,1 | 13,0 | 916 | 5 829 |
zachodniopomorskie | 216,5 | 174,3 | 174,5 | 1,4 | 210 | 4 260 |
Źródło: GUS |
Korzystając z danych w tabeli powyżej, porównaj produkcję mleka krowiego w trzech przodujących pod tym względem województwach – mazowieckim, podlaskim i wielkopolskim. Weź pod uwagę produkcję całkowitą, a także wydajność tej produkcji z 1 ha użytków rolnych oraz średni udój od jednej krowy.
Korzystając z tabeli 1. i 2. oraz mapy powyżej, scharakteryzuj chów bydła w swoim województwie.
Województwa | 2002 r. | 2010 r. | 2014 r. | |
tysiące sztuk | sztuki na 100 ha użytków rolnych | |||
P O L S K A | 5532,7 | 5742,1 | 5 920,4 | 41 |
dolnośląskie | 141,3 | 109,1 | 107,0 | 11 |
kujawsko‑pomorskie | 415,4 | 465,5 | 503,8 | 47 |
lubelskie | 439,2 | 387,0 | 362,7 | 26 |
lubuskie | 73,2 | 69,8 | 79,7 | 18 |
łódzkie | 450,2 | 453,7 | 464,4 | 48 |
małopolskie | 287,3 | 196,6 | 169,5 | 31 |
mazowieckie | 912,6 | 1058,0 | 1 146,1 | 61 |
opolskie | 136,1 | 122,6 | 114,6 | 24 |
podkarpackie | 199,7 | 113,8 | 94,9 | 17 |
podlaskie | 688,4 | 878,9 | 947,9 | 88 |
pomorskie | 201,2 | 195,3 | 201,3 | 27 |
śląskie | 149,3 | 127,5 | 118,8 | 32 |
świętokrzyskie | 203,7 | 181,1 | 159,1 | 33 |
warmińsko‑mazurskie | 391,9 | 435,0 | 457,8 | 46 |
wielkopolskie | 720,6 | 843,9 | 889,3 | 50 |
zachodniopomorskie | 122,6 | 104,3 | 103,6 | 12 |
Źródło: GUS |
2. Trzoda chlewna
Trzoda chlewna to hodowlana nazwa świni domowej, które to zwierzę pochodzi od dzika. Wyróżnia się tu maciory, zwane też lochami (dorosłe samice), knury (dorosłe samce rozpłodowe) i wieprze (dorosłe samce nierozpłodowe) oraz prosięta i warchlaki (osobniki młode). Większość zwierząt to młode tuczniki (świnie karmione intensywnie, przeznaczone do uboju) chowane dla popularnego mięsa – wieprzowiny.
Ponadto trzoda chlewna jest głównym dostarczycielem tłuszczu zwierzęcego w postaci słoniny i sadła. Cenne są też świńskie skóry wykorzystywane m.in. do produkcji butów czy toreb. Z świńskiego włosia, zwanego szczeciną, wyrabia się m.in. szczotki i pędzle.
Pogłowie trzody chlewnej w Polsce systematycznie spada. Jest to wynik m.in. malejącego zapotrzebowania na wieprzowinę – kiedyś zdecydowanie podstawowego mięsa dla Polaków. Obecnie coraz więcej jemy drobiu, który jest po prostu tańszy.
![Na ilustracji cztery diagramy kołowe – struktura produkcji mięsa w Polsce. Pierwszy diagram dla roku 2000 – wieprzowina 65,9%, drób 19,8%, wołowina 11,2%, pozostałe mięso 3,1%. Drugi diagram dla roku 2005 – wieprzowina 58,5%, drób 30,0%, wołowina 9,2%, pozostałe mięso 2,3%. Trzeci diagram dla roku 2010 – wieprzowina 50,4%, drób 37,2%, wołowina 10,5%, pozostałe mięso 1,9%. Czwarty diagram dla roku 2014 – wieprzowina 39,5%, drób 45,7%, wołowina 13,8%, pozostałe mięso 1,0%.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Ib7Qqs0RBn7/4/LnhB8e62BEqjNu2thAhkCXElPJbUc89A.png)
Dużą część polskiej produkcji zwierzęcej przeznacza się na rynki wschodnioeuropejskie, ale często jej dostawa jest blokowana przez te państwa (z różnych, niejasnych, często politycznych powodów). Wywołuje to straty u naszych rolników, którzy niejednokrotnie muszą ograniczać, a nawet likwidować hodowlę. To także przyczynia się do zmniejszenia pogłowia trzody chlewnej w Polsce.
![Na ilustracji diagramy słupkowe – pogłowie trzody chlewnej w Polsce. Pierwszy słupek – rok 1990 – 19500000 sztuk. Drugi słupek – rok 1995 – 20400000 sztuk. Trzeci słupek – rok 2000 – 17100000 sztuk. Czwarty słupek – rok 2005 – 18100000 sztuk. Piąty słupek – rok 2010 – 15300000 sztuk. Szósty słupek – rok 2015 – 11600000 sztuk.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RL9Ht5ARRy1NI/4/1HGMfsATStbYB1IlLLUMC1f5dfL9gJ3h.png)
Świnie domowe są zwierzętami „wszystkożernymi”, które szybko przybierają na wadze. Łatwo też się rozmnażają. Z tych powodów chów trzody chlewnej był u nas kiedyś bardzo rozpowszechniony. Każde, nawet najmniejsze gospodarstwo rolne właściwie miało przynajmniej jedną sztukę trzody chlewnej. Trzeba wiedzieć, że przed 1989 rokiem w Polsce występowały duże niedobory zaopatrzenia sklepów w mięso – przez kilka lat sprzedawano je nawet na kartki, czyli w ściśle określonych ilościach dla każdego mieszkańca. Rolnicy dosyć często urządzali świniobicia, by uzyskać mięso, nie tylko na własne potrzeby.
Dzisiaj w sklepach można kupić praktycznie każdy rodzaj mięsa w dowolnych ilościach, toteż domowe świniobicia, poza niektórymi regionami, należą już raczej do rzadkości. Trzymanie pojedynczych sztuk trzody jest niezbyt opłacalne. Coraz też mniej ludzi potrafi dokonać świniobicia we właściwy sposób.
Współczesny chów trzody chlewnej prowadzi się głównie w dużych gospodarstwach wysokotowarowych. Potwierdza to poniższa mapa Polski, która jest zbieżna z mapą towarowości produkcji rolnejmapą towarowości produkcji rolnej. Najbardziej intensywny chów świń ma miejsce w Wielkopolsce oraz na Kujawach, Pomorzu i Opolszczyźnie.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów przedstawiono liczbę sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszym odcieniem koloru różowego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej dwustu sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych. Jest to województwo wielkopolskie i kujawsko-pomorskie. Bezpośrednio do tych obszarów przylegają powiaty oznaczone nieco jaśniejszymi odcieniami koloru różowego obrazującymi występowanie od stu do dwustu sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych. Pozostałą – przeważającą część Polski oznaczono najjaśniejszymi odcieniami koloru różowego obrazującymi występowanie poniżej stu sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rg0TkqGeJiXiM/4/29muovVeZobPb12wO5GBgPRQKm0dTvHU.png)
Korzystając z mapy powyżej i danych w tabeli, scharakteryzuj chów trzody chlewnej w swoim województwie.
Województwa | 2002 r. | 2010 r. | 2014 r. | |
tysiące sztuk | sztuki na 100 ha użytków rolnych | |||
P O L S K A | 18 628,9 | 15 244,4 | 11 186,0 | 77 |
dolnośląskie | 556,0 | 300,7 | 162,9 | 17 |
kujawsko‑pomorskie | 2 224,2 | 1 789,5 | 1 297,0 | 122 |
lubelskie | 1354,9 | 997,0 | 568,5 | 41 |
lubuskie | 287,7 | 164,1 | 154,9 | 35 |
łódzkie | 1382,4 | 1 308,2 | 970,9 | 101 |
małopolskie | 542,5 | 356,7 | 179,5 | 33 |
mazowieckie | 1 992,1 | 1 438,0 | 941,3 | 50 |
opolskie | 734,9 | 601,2 | 424,9 | 87 |
podkarpackie | 388,4 | 296,3 | 178,4 | 31 |
podlaskie | 922,3 | 552,8 | 335,8 | 31 |
pomorskie | 1 042,8 | 845,1 | 734,5 | 100 |
śląskie | 426,5 | 348,8 | 242,2 | 66 |
świętokrzyskie | 483,9 | 381,9 | 228,9 | 47 |
warmińsko‑mazurskie | 861,0 | 670,1 | 504,9 | 51 |
wielkopolskie | 4 805,5 | 4 813,3 | 3 959,7 | 221 |
zachodniopomorskie | 623,7 | 380,7 | 301,8 | 36 |
Źródło: GUS |
Do niedawna Polska zaliczała się do ścisłej światowej czołówki w chowie trzody chlewnej, np. w 2002 roku zajmowaliśmy 7. miejsce. Jednak zmniejszające się pogłowie spowodowało spadek naszego kraju na 13. miejsce w 2013 r. Od lat zdecydowanym liderem są Chiny, na które przypada blisko połowa całego światowego pogłowia trzody chlewnej (475 mln z 977 mln sztuk).
3. Drób
Drób to różnego rodzaju ptactwo udomowione – przede wszystkim kury, kaczki, gęsi i indyki, a ponadto strusie, bażanty, perliczki, przepiórki czy też gołębie. Ptaki te są w zasadzie jedynymi dostarczycielami jaj dla człowieka. Stale coraz bardziej rozpowszechnia się mięso drobiowe, zwłaszcza kurze, ze względu na niską cenę, dobry smak oraz łatwość i szybkość przyrządzenia.
Kaczki i gęsi dostarczają również pierza i puchu, z których wyrabia się m.in. poduszki, kołdry, śpiwory, kurtki. Wykorzystuje się też ptasie odchody na nawóz naturalny.
W dawniejszych czasach poranne pianie kogutów służyło mieszkańcom wsi jako budzik.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwN790Alx
Pianie koguta
W chowie drobiu w Polsce zdecydowanie dominują kury, które stanowią ponad 90% całego pogłowia. Blisko 40% z nich to kury nioski, czyli te hodowane w celu znoszenia jaj. Pozostała część to w zdecydowanej większości tzw. brojlery przeznaczane na mięso. Najmniej liczną grupą są koguty – dorosłe samce rozpłodowe.
Coraz większą popularność w Polsce zdobywa mięso z indyków. Jest ono bardziej wartościowe od kurzego i tylko nieco droższe. Natomiast mięso z kaczek i gęsi wciąż nie zyskuje w Polsce uznania, głównie ze względu na wysokie ceny. Dlatego większość jego produkcji jest wysyłana na rynki europejskie. Także mięso kurze i indycze jest przez nas eksportowane za granicę w dużych ilościach. Polska zajmuje 3. miejsce w Europie w chowie gęsi i 5. w chowie indyków.
![Na ilustracji diagram kołowy – struktura pogłowia drobiu w Polsce. Drób kurzy 90,9%, gęsi 0,9%, indyki 6,2%, kaczki i inne 2,0%.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RNvJcdDkHcTDx/4/WKyCDZRbeGo2XbUDoPPcAdiVNTQr27kP.png)
Chów kur prowadzony jest głównie w wielkich fermach drobiu, a ponadto w małych gospodarstwach indywidualnych. Ptaki te, podobnie jak świnie, również są „wszystkożerne” i dzięki temu ich chów jest w miarę łatwy. Kury bardzo lubią ziarna zbóż, ale często na wsiach można spotkać, jak całymi dniami chodzą po przydomowych podwórkach, wydziobując drobne części roślin i zwierzęta (owady i inne bezkręgowce).
Kury chowa się w całej Polsce. Mapa poniżej, przedstawiająca rozmieszczenie ich chowu w kraju, wykazuje pewne podobieństwo do mapy gęstości zaludnieniamapy gęstości zaludnienia . Jest też częściowo odbiciem mapy stopnia urbanizacjimapy stopnia urbanizacji . Wynika stąd ogólny wniosek – najwięcej kur chowa się na południu i w centrum Polski, gdzie występuje największe zagęszczenie ludności wiejskiej.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów od pomarańczowego do żółtego przedstawiono liczbę sztuk kur na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszym odcieniem koloru pomarańczowego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej tysiąca sztuk kur na sto hektarów użytków rolnych, a najjaśniejszym odcieniem koloru żółtego obszary, gdzie hodowla kur jest najmniejsza i wynosi poniżej stu pięćdziesięciu sztuk na sto hektarów użytków rolnych. Na mapie przeważają obszary ciemniejsze. Poszczególne kolory są rozłożone nierównomiernie. Największa liczba powiatów oznaczonych kolorem najjaśniejszym, w których hodowla kur jest najmniejsza występuje w województwie mazowieckim, podlaskim i warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVyO9JrIIUNi0/4/UGXG5Xu1r0UGR5VaWm8APOMcpgHz9Hj.png)
Korzystając z mapy powyżej i danych w tabeli 4., scharakteryzuj chów kur w swoim województwie. Odpowiedz, czy jest on nastawiony bardziej na produkcję mięsa czy na produkcję jaj w porównaniu z danymi dla całego kraju.
Przeanalizuj dane z tabeli 4. i ustal, które województwa specjalizują się w chowie określonych gatunków drobiu. Jaka jest sytuacja w twoim województwie?
Województwa | Drób | Drób kurzy | Indyki | Gęsi | Kaczki i inne ptaki | |
ogółem | ogółem | kury nioski | ||||
sztuki | ||||||
P O L S K A | 133 086 570 | 120 974 685 | 45 712 222 | 8 259 695 | 1 209 186 | 2 643 004 |
dolnośląskie | 5 491 132 | 5 017 665 | 2 906 946 | 374 338 | 5 361 | 93 767 |
kujawsko‑pomorskie | 7 677 425 | 7 338 765 | 2 117 229 | 146 441 | 86 688 | 105 531 |
lubelskie | 4 977 496 | 4 042 470 | 1 329 360 | 564 474 | 72 267 | 298 284 |
lubuskie | 4 535 682 | 3 243 598 | 1 164 612 | 1 109 932 | 68 427 | 113 725 |
łódzkie | 10 117 798 | 9 501 913 | 2 560 938 | 86 689 | 198 319 | 330 877 |
małopolskie | 5 403 110 | 5 196 697 | 3 116 219 | 91 645 | 13 729 | 101 038 |
mazowieckie | 24 204 265 | 23 268 198 | 9 078 951 | 572 477 | 88 418 | 275 172 |
opolskie | 2 531 079 | 2 464 047 | 692 101 | 34 083 | 4 045 | 28 904 |
podkarpackie | 4 184 539 | 3 940 238 | 1 816 842 | 44 161 | 19 107 | 181 032 |
podlaskie | 5 653 250 | 5 081 220 | 953 606 | 435 402 | 125 275 | 11 353 |
pomorskie | 5 825 556 | 5 669 696 | 1 581 377 | 71 738 | 17 759 | 66 363 |
śląskie | 8 107 219 | 7 890 577 | 3 158 115 | 110 534 | 4 651 | 101 457 |
świętokrzyskie | 5 266 817 | 5 021 603 | 1 363 570 | 17 171 | 43 784 | 184 260 |
warmińsko‑mazurskie | 6 255 244 | 2 873 672 | 1 008 860 | 3 180 674 | 175 554 | 25 344 |
wielkopolskie | 26 743 674 | 24 375 935 | 11 591 813 | 1 389 405 | 283 420 | 694 914 |
zachodniopomorskie | 6 112 285 | 6 048 392 | 1 271 686 | 30 529 | 2 381 | 30 982 |
Źródło: GUS |
4. Inne zwierzęta hodowlane w Polsce
Spośród innych zwierząt hodowlanych w Polsce dawniej najbardziej liczne były owce. Uzyskuje się z nich mleko, wełnę, skóry, a także wartościowe mięso – baraninę (mięso z dorosłego osobnika) czy jagnięcinę (mięso z młodego osobnika). Owce wypasane były głównie na górskich pastwiskach. Jednak chów ten załamał się ze względu na małą opłacalność. Ceny ww. produktów owczych są znacznie wyższe niż np. mleka krowiego czy mięsa wieprzowego. Poza tym w Polsce nie ma tradycji jedzenia baraniny.
Podobnie jest w przypadku chowu kóz. Z ich mleka wytwarza się m.in. smakowite kozie sery, które jednak są kilkakrotnie droższe od serów z mleka krowiego.
Niektóre gatunki kóz i niemal wszystkie gatunki owiec pokryte są sierścią, którą co pewien czas trzeba strzyc i dzięki temu uzyskuje się cenną wełnę do wytwarzania wysokiej jakości wyrobów włókienniczych.
Województwa | 2002 r. | 2010 r. | 2014 r. | |
tysiące sztuk | sztuki na 1000 ha użytków rolnych | |||
P O L S K A | 345,3 | 261,1 | 222,8 | 15 |
dolnośląskie | 14,6 | 13,0 | 11,4 | 12 |
kujawsko‑pomorskie | 30,6 | 14,1 | 8,3 | 8 |
lubelskie | 27,1 | 17,1 | 11,4 | 8 |
lubuskie | 4,2 | 4,1 | 5,4 | 12 |
łódzkie | 24,8 | 15,0 | 11,4 | 12 |
małopolskie | 83,8 | 66,3 | 65,8 | 122 |
mazowieckie | 13,6 | 9,3 | 4,9 | 3 |
opolskie | 3,4 | 3,0 | 2,5 | 5 |
podkarpackie | 15,1 | 19,0 | 16,9 | 29 |
podlaskie | 22,1 | 22,1 | 18,2 | 17 |
pomorskie | 14,0 | 17,2 | 14,6 | 20 |
śląskie | 22,5 | 13,0 | 11,8 | 32 |
świętokrzyskie | 4,5 | 4,2 | 4,7 | 10 |
warmińsko‑mazurskie | 9,7 | 10,8 | 10,3 | 10 |
wielkopolskie | 46,8 | 25,2 | 20,3 | 11 |
zachodniopomorskie | 8,5 | 7,7 | 4,9 | 6 |
Źródło: GUS |
Korzystając z danych w tabeli 5. i mapy poniżej, scharakteryzuj chów owiec w Polsce oraz w swoim województwie.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów przedstawiono liczbę sztuk owiec na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszymi odcieniami koloru niebieskiego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej dziesięciu sztuk owiec na sto hektarów użytków rolnych. Są to tereny górskie w województwie śląskim, małopolskim i podkarpackim. Od sześciu do dziesięciu sztuk owiec na sto hektarów użytków rolnych występuje w pojedynczych powiatach w województwie podlaskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim i wielkopolskim. Pozostała część Polski oznaczona jest kolorem błękitnym obrazującym najmniejsze występowanie owiec – poniżej pięciu sztuk na sto hektarów użytków rolnych. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Au5M9p9h40d/4/1ytxWcWtdbiOo2ZFzQJZA5Y70NrCQDCU.png)
Duże znaczenie hodowlane w rolnictwie dawniej miały też konie. Wykorzystywane były głównie jako siła pociągowa i środek transportu. Z koni uzyskuje się także mięso, które jednak w Polsce prawie w ogóle nie jest spożywane (konina jest popularna m.in. we Włoszech i Francji). Mimo to nasza hodowla koni ma swoją uznaną międzynarodową renomę. To dlatego, że zwierzęta te wykorzystuje się obecnie przede wszystkim do celów rekreacyjnych i sportowych. Szlachetne konie arabskie z dużych stadnin w Janowie Podlaskim, Michałowie (Świętokrzyskie) czy Mosznej (Opolszczyzna) są obiektem zainteresowania hodowców z całego świata.
![Na zdjęciu stado koni na pastwisku pod lasem.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/ReLJcrFKQb3ho/4/U5Xf4fXv3uaezCG3QzlETwCiWXbeZY0h.jpg)
W Polsce od dawna chowa się też zwierzęta futerkowe – króliki, lisy, norki, jenoty, szynszyle, gronostaje, nutrie, wydry, sobole, fretki, tchórzofretki i in. Jak wskazuje nazwa, dostarczają one głównie futer i skór, a rzadziej mięsa (wyjątkiem są króliki chowane przede wszystkim dla mięsa).
Pszczelarstwo zajmuje się wytwarzaniem różnych rodzajów miodu, a także wosku i innych produktów pszczelich. Pszczoły mieszkają w ulach, które są zgrupowane w pasieki.
Natomiast jedwabnictwo polega nie tyle na hodowli, ile na uprawie drzew i krzewów morwy. Na jej liściach motyle – jedwabniki morwowe – wytwarzają kokony, z których po dalszej obróbce można wyprodukować jedwab naturalny.
Hodowla i chów ww. zwierząt nie są skoncentrowane i występują w różnych obszarach Polski.
Do szeroko rozumianej działalności rolniczej zalicza się również hodowla ryb. Dostarcza ona wartościowego mięsa, które zawiera m.in. cenne dla zdrowia człowieka kwasy tłuszczowe omega‑3. Najbardziej znaną hodowlaną rybą słodkowodną jest karp, który corocznie trafia na nasze wigilijne stoły. W stawach hodowlanych trzyma się też m.in. pstrągi, szczupaki, sumy, sandacze, amury, tołpygi. Jednakże większość ryb dostępnych w naszych sklepach pozyskiwana jest z morza w ramach rybołówstwa. Wysokość tych połowów ustala Unia Europejska, co ma na celu ochronę rynków zbytu poszczególnych państw członkowskich oraz zapobieżenie drastycznemu zmniejszeniu liczebności ryb w morzu. Dla Polski najbardziej odczuwalne było ograniczenie połowów ryb dorszowatych – patrz tabela.
Rodzaje ryb | 2000 r. | 2005 r. | 2010 r. | 2011 r. | 2012 r. | 2013 r. | |
tysiące ton | |||||||
Ryby ogółem | 238,8 | 190,4 | 219,2 | 225,9 | 228,5 | 245,8 | |
Ryby morskie | 200,1 | 136,3 | 170,8 | 179,9 | 179,7 | 195,0 | |
w tym: | dorszowate | 58,3 | 15,0 | 16,5 | 16,9 | 19,3 | 19,6 |
śledzie | 24,5 | 22,9 | 24,7 | 29,9 | 27,1 | 23,6 | |
szproty | 84,3 | 74,4 | 58,8 | 56,5 | 63,1 | 81,0 | |
Ryby słodkowodne | 38,7 | 54,1 | 48,4 | 46,0 | 48,8 | 50,8 | |
Źródło: GUS |
Czy w twojej okolicy chowa/hoduje się jakieś inne zwierzęta użytkowe poza bydłem, trzodą chlewną i drobiem? Spróbuj wymienić z pamięci konkretne przykłady. A jeśli ci się to nie uda, to poszukaj w terenie, w Internecie lub w innych źródłach odpowiednich informacji na ten temat.
Wyjaśnij, jakie są zależności i powiązania między chowem/hodowlą zwierząt a uprawą roślin w Polsce – na konkretnych przykładach wskaż, co rośliny dają zwierzętom i co zwierzęta dają roślinom.
Podsumowanie
Trzy podstawowe grupy zwierząt hodowlanych w Polsce to bydło, trzoda chlewna i drób.
Bydło chowane/hodowane jest głównie na łąkach i pastwiskach Podlasia oraz północnego Mazowsza, a także w wysokotowarowych gospodarstwach rolnych w Wielkopolsce.
Trzodę chlewną trzyma się dziś niemal wyłącznie w dużych gospodarstwach wysokotowarowych, których najwięcej jest w Wielkopolsce, na Kujawach i Opolszczyźnie.
Chów drobiu jest rozpowszechniony w całym kraju, a najbardziej rozwinięty na południu i w centrum, gdzie mieszka dużo ludności wiejskiej.
Spośród drobiu w Polsce zdecydowanie najwięcej chowa się kur.
Zwierzęta hodowlane dostarczają przede wszystkim mięsa, a ponadto mleka, jaj, tłuszczu, skór, futer, pierza, kości.
W Polsce najwięcej produkuje się mięsa drobiowego, choć jeszcze kilka lat temu prym wiodła wieprzowina.
Hodowla owiec, kóz i koni ma u nas mniejsze znaczenie. W Polsce do celów użytkowych hoduje się też zwierzęta futerkowe, pszczoły i jedwabniki.
Działem gospodarki pokrewnym rolnictwu jest rybołówstwo, które obejmuje również hodowlę ryb.
Uzupełnij tabelę.
Zwierzęta hodowlane | Warunki chowu/hodowli | Główne obszary chowu/hodowli w Polsce | Cel chowu/hodowli |
Bydło | |||
Trzoda chlewna | |||
Drób | |||
Owce | |||
Konie | |||
Ryby |
Podaj przykłady zwierząt hodowanych w twoich okolicach w ramach działalności rolniczej. Postaraj się, aby tych przykładów było jak najwięcej. Następnie napisz w zeszycie charakterystykę chowu/hodowli zwierząt użytkowych w twoim regionie.
Słowniczek
trzymanie zwierząt na terenie (w pomieszczeniu) zamkniętym i czerpanie korzyści z dóbr od nich uzyskiwanych
zapewnienie zwierzętom na terenie (w pomieszczeniu) zamkniętym możliwości rozmnażania się i rozwoju od postaci zarodkowej do dorosłego osobnika
ogólna liczba zwierząt jednego gatunku, które występują na określonym obszarze; w rolnictwie istotna jest też liczba zwierząt przypadająca na 100 hektarów użytków rolnych, która informuje o zagęszczeniu zwierząt i intensywności wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Zadania
Przyporządkuj do odpowiednich grup zwierząt hodowlanych wymienione poniżej ich nazwy.
maciora, wół, prosię, indyk, kura, byk, kaczka, krowa, cielę, knur, gęś, wieprz
bydło | |
---|---|
drób | |
trzoda chlewna |
Rozmieszczenie chowu bydła w Polsce związane jest z
- występowaniem łąk i pastwisk.
- obszarami uprawy pszenicy i buraków cukrowych.
- obszarami uprawy ziemniaków i żyta.
- występowaniem dobrych gleb.
Wskaż trzy główne regiony chowu bydła w Polsce.
- Mazowsze
- Podlasie
- Wielkopolska
- Dolny Śląsk
- Podkarpacie
- Pomorze Zachodnie
- Ziemia Lubuska
Wskaż przyczyny spadku pogłowia trzody chlewnej w Polsce.
- problemy z eksportem wieprzowiny na rynki wschodnie
- rozwój gospodarstw wysokotowarowych
- wypieranie wieprzowiny przez wołowinę
- wypieranie wieprzowiny przez drób
Rozmieszczenie chowu drobiu w Polsce związane jest z
- gęstym zaludnieniem obszarów wiejskich.
- rzadkim zaludnieniem obszarów wiejskich.
- występowaniem dobrych gleb.
- występowaniem łąk i pastwisk.
- występowaniem słabych gleb.
Uporządkuj wymienione rodzaje mięsa w kolejności od tego, które spożywane jest przez Polaków najczęściej do spożywanego najrzadziej.
- drób
- wołowina
- konina
- wieprzowina
- baranina
Do każdej z wymienionych nazw zwierząt hodowlanych dopasuj odpowiedni opis.
króliki, ryby, owce, konie
hodowane, ale większość pozyskiwana z naturalnych miejsc występowania | |
w większych ilościach chowane na obszarach górskich | |
hodowane głównie w stadninach do celów rekreacyjnych | |
jedyne zwierzęta futerkowe chowane głównie dla mięsa |