R1C03VsZ0BeLE1

Dwie ilustracje przedstawiają składniki ekosystemu. Górna ilustracja przedstawia biocenozę – część nieożywioną, do której należą: rośliny, zwierzęta, grzyby i inne organizm. Dolna ilustracja przedstawia biotop – część nieożywioną, do której należą: skały, kamienie, wody, różne formy terenu. Biocenoza plus biotop na jednej ilustracji, po prawej stronie, tworzą ekosystem. Oba składniki ekosystemu oddziałują wzajemnie na siebie.

1. Składniki krajobrazu

W zależności od miejsca, w którym się znajdujesz, otaczające cię krajobrazy wyglądają zupełnie inaczej. Nad morzem podziwiasz piękne plaże i wsłuchujesz się w szum fal. W górach wędrujesz po stromych szlakach i zdobywasz kolejne szczyty. Jadąc do lasu albo spacerując po parku, możesz obserwować życie zwierząt i przyglądać się ciekawym roślinom. Na wsi odpoczywasz wśród pól, w mieście za to zwiedzasz ciekawe budowle i zabytki. Na krajobraz składa się wiele elementów. Niektóre z nich, np. ukształtowanie terenu, skały, rośliny i zwierzęta, to naturalne składniki krajobrazunaturalne składniki krajobrazunaturalne składniki krajobrazu. Istniały na długo przedtem, zanim pojawił się w nim człowiek. Wśród naturalnych składników krajobrazu można wyróżnić elementy ożywione i nieożywione.

R1M2Krc0HDDU71

Schemat blokowy przedstawia podział elementów krajobrazu na naturalne i antropogeniczne. Składniki naturalne dzielą się na ożywione, czyli: zwierzęta, rośliny, grzyby i inne, oraz nieożywione, czyli: skały, kamienie, wody, chmury, różne formy terenu. Do elementów antropogenicznych zaliczają się: budynki, pojazdy, drogi, linie kolejowe, linie wysokiego napięcia itp.

Zespół organizmów żywych (roślin, zwierząt i innych) to elementy ożywione zwane biocenoząbiocenozabiocenozą. Powietrze, skały, wody czy formy terenu, które nie wykazują oznak życia, ale mają wpływ na elementy żywe, to elementy nieożywione, czyli biotopbiotopbiotop. Ożywione i nieożywione składniki krajobrazu oddziałują na siebie, tworząc całość zwaną ekosystememekosystemekosystemem. W naszym krajobrazie możemy zaobserwować wiele różnych ekosystemów, np. las, jezioro lub łąkę.

R1C03VsZ0BeLE1

Dwie ilustracje przedstawiają składniki ekosystemu. Górna ilustracja przedstawia biocenozę – część nieożywioną, do której należą: rośliny, zwierzęta, grzyby i inne organizm. Dolna ilustracja przedstawia biotop – część nieożywioną, do której należą: skały, kamienie, wody, różne formy terenu. Biocenoza plus biotop na jednej ilustracji, po prawej stronie, tworzą ekosystem. Oba składniki ekosystemu oddziałują wzajemnie na siebie.

Wokół nas znajdują się także liczne obiekty wytworzone przez człowieka. Nazywamy je antropogenicznymi składnikami krajobrazuantropogeniczne składniki krajobrazuantropogenicznymi składnikami krajobrazu. Są to na przykład budynki, drogi i torowiska, ogrodzenia, mury, rurociągi czy znaki drogowe.

RSPxws10tULy31

Dwie fotografie jedna pod drugą przedstawiają krajobraz miasta i wsi.Na fotografii miasta na pierwszym planie jest widoczne skrzyżowanie dwóch szerokich, kilkupasmowych ulic z poruszającymi się po nich samochodami. Na drugim planie widoczne liczne budynki różnej wysokości oraz zabytkowa katedra. Na fotografii wsi na pierwszym planie jest widoczna nieutwardzona droga, wzdłuż której biegnie płot oraz rosną drzewa i trawnik. Na drugim planie widoczne niskie, nieliczne budynki.

2. Rodzaje krajobrazu

Kiedy przyjrzymy się zdjęciom różnych miejsc, zauważymy, że niektóre z nich wyglądają, jakby nigdy nie tknęła ich ręka człowieka. Gdzie indziej zobaczymy, że niemal wszystko stworzone jest przez ludzi. Krajobrazy można podzielić na trzy grupy.

• Krajobrazy naturalnekrajobraz naturalnyKrajobrazy naturalne to takie, które prawie nie zawierają elementów antropogenicznych. Ludzie czasem się tam pojawiają, ale ich działalność nie może zostawiać nieodwracalnych zmian. W Polsce niewiele jest krajobrazów naturalnych. Należą do nich na przykład fragmenty Puszczy Białowieskiej na wschodzie kraju, niewielkie odcinki wybrzeża Bałtyku, niektóre bagna i góry.

• Krajobrazy kulturowekrajobraz kulturowyKrajobrazy kulturowe powstają w wyniku działalności człowieka. Są to na przykład pola uprawne, łąki, pastwiska, sady i ogrody. Zmiany w środowisku są widoczne, ale krajobraz zawiera wiele naturalnych składników. Krajobrazem kulturowym jest także większość lasów, gdyż zostały one zasadzone przez ludzi.

• Krajobrazy zdewastowanekrajobraz zdewastowanyKrajobrazy zdewastowane powstały na skutek działalności przemysłu. Niewiele jest tam naturalnych składników krajobrazu, gdyż tylko nieliczne organizmy umieją przeżyć w tak niesprzyjających warunkach. Są to przede wszystkim obszary zakładów przemysłowych, wysypiska śmieci, lotniska.

R14kVTGhSjo7s1

Fotografia przedstawia fragment lasu liściastego. Na pierwszym planie widoczny duży powalony pień drzewa, porośnięty mchami i drobnymi roślinami występującymi w runie leśnym. Lewą stronę pnia porastają żółte grzyby. Na drugim planie liczne drzewa liściaste.

RPJHoBGGtbJpa1

Fotografia przedstawia fragment pola. Na pierwszym planie widoczne grządki zielonej sałaty. W tle rząd drzew z traktorem jadącym wzdłuż nich.

REadRshNnmMBR11

Fotografia przedstawia krajobraz przemysłowy. Na pierwszym planie kominy zakładów oraz szerokie drogi dojazdowe z wyrobiskami po obydwu stronach. W oddali liczne dymiące kominy.

Uwaga!

Dewastacja krajobrazów często łączy się z zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby, co jest niebezpieczne dla wszystkich organizmów, w tym także dla ludzi.

RBox7LpIUue0u1

Fotografia przedstawia zdegradowany krajobraz.

Podsumowanie

• Organizmy (np. zwierzęta, rośliny) nazywamy elementami ożywionymi krajobrazu.

• Zespół elementów krajobrazu niewykazujących oznak życia nazywamy składnikami nieożywionymi.

• Obecne w krajobrazie obiekty wytworzone przez człowieka nazywamy antropogenicznymi składnikami krajobrazu.

• Krajobrazy naturalne nie zawierają elementów wprowadzonych przez człowieka.

• Krajobrazy kulturowe powstały w wyniku działalności człowieka, ale zawierają wiele naturalnych składników.

• Krajobrazy zdewastowane pod wpływem działalności przemysłowej lub rozbudowy miast i innych działań człowieka utraciły niemal wszystkie elementy naturalnego krajobrazu.

Słowniczek

Zadania