około 1765 – koniec edukacji muzycznej Jana Stefaniego i początek pracy w orkiestrze pułkowej Kinskich
1779 – zatrudnienie Jana Stefaniego na dworze polskiego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego
1793 – II rozbiór Polski
1794 – premiera opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale Jana Stefaniego
1794 – Insurekcja kościuszkowska
1795 – III rozbiór Polski
1829 – śmierć Jana Stefaniego
md7b824999b362c56_0000000000025
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RtRgEjFrqNp3x
md7b824999b362c56_0000000000028
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
6. Klasycyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:
f) rola teatrów jako ośrodków muzycznych,
5) omawia polską muzykę epoki klasycyzmu (pieśń patriotyczna, polonez, śpiewogra, wodewil) i jej reprezentantów (Maciej Kamieński, Jan Stefani, Michał Kleofas Ogiński, Józef Elsner, Karol Kurpiński).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
a) elementy muzyki,
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in..
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
md7b824999b362c56_0000000000035
Nauczysz się
charakteryzować twórczość J. Stefaniego, w powiązaniu z biografią tego kompozytora;
opisywać kolejne etapy twórczości kompozytora ze wskazaniem opery Cud mniemany…;
dostrzegać i analizować cechy stylu klasycznego;
opisywać cechy twórczości operowej J. Stefaniego;
analizować słuchowo i wzrokowo‑słuchowo odpowiednie przykłady z literatury muzycznej.
md7b824999b362c56_0000000000044
Biografia Jana Stefaniego
Jan Stefani urodził się w 1746 roku w Pradze w czeskiej rodzinie. W ówczesnym okresie Czechy nie były samodzielnym państwem i wchodziły w skład monarchii Habsburgów. Podstawowe wykształcenie muzyczne odebrał jako dziecko u benedyktynów w Pradze, a następnie studiował we Włoszech. Po ukończeniu edukacji przeniósł się do Wiednia, w którym od około 1765 roku był muzykiem orkiestry pułku hrabiego Kinskiego. Z uwagi na swoje umiejętności dość szybko stał się kapelmistrzemKapelmistrzkapelmistrzem oraz zaczął grać na skrzypcach w zespole dworskim cesarza Józefa II. To właśnie w Wiedniu kompozytor nawiązał pierwszy kontakt z rodziną Poniatowskich. W 1779 roku został zatrudniony wraz z dziewięcioosobowym zespołem na dworze Rzeczpospolitej. Dwa lata później skład został rozszerzony do pełnej orkiestry, w której Stefani grał partie pierwszych skrzypiec. Zespół był również podstawą przy formowaniu orkiestry Teatru Narodowego w Warszawie. Muzyk pełnił również aż do swojej śmierci funkcję kapelmistrza katedry św. Jana w Warszawie. Zmarł 23 lutego 1829 roku w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.
Ze swoją żoną, Fryderyką de Monter doczekał się kilkunastu dzieci, z których szóstka przeżyła. Większość z nich zajęła się muzyką - dwóch spośród synów objęło stanowiska skrzypków w orkiestrze operowej, córka była śpiewaczką, natomiast Józef Andrzej Stefani był znanym dyrygentem i kompozytorem, jednym z uczniów Józefa Elsnera (nauczyciela Fryderyka Chopina).
R10FZJ2nc44LE1
RAbTDoxo7fSjC
md7b824999b362c56_0000000000050
Działalność kompozytorska i muzyczna Jana Stefaniego
Jan Stefani był nie tylko utalentowanym skrzypkiem, ale również wyjątkowo twórczym kompozytorem. Po przybyciu do Polski nawiązał kontakty z innymi twórcami, dzięki czemu zainteresował się muzyką ludową. Drugą inspiracją był dla niego Wolfgang Amadeusz Mozart i jego opery komiczne; cenił w nich łatwe w odbiorze i proste melodie. Wiele dzieł Stefaniego łączy przetworzone motywy i pomysły ludowe z muzyką poważną. Kompozytor napisał wiele kameralnych dzieł opartych o formy narodowych tańców - poloneza, krakowiaka i mazura. W twórczości artysty można odnaleźć też utwory na instrumenty dęte, z których należy wyróżnić partityPartitapartity, dedykowane generałowi artylerii Alojzemu Fryderykowi Brühlowi. Stefani komponował również dzieła religijne - msze oraz oratoria, a także kantaty i utwory okolicznościowe (przykładem może być tu wspólne dzieło Weinerta, Elsnera, Kurpińskiego i Stefaniego Muzyka do obchodu pogrzebowego [...] po zgonie księcia Józefa Poniatowskiego). Dodatkowo był związany z chórami jako dyrygent oraz twórca muzyki chóralnej.
Najważniejszą dziedziną twórczości kompozytora jest muzyka operowa. Stworzył kilkanaście oper, z czego najbardziej znana to Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Tworzył też balety - Miłość każdemu wiekowi właściwa i Winnica miłości miały premiery w latach 80. XVIII wieku.
RjzyO3hjihUye1
md7b824999b362c56_0000000000055
Kontekst historyczny
Premiera opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale Jana Stefaniego miała miejsce pierwszego marca 1794 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie. Był to czas wyjątkowo burzliwych wydarzeń dla Polski - w latach 1788‑1792 obradował Sejm Czteroletni, który w 1791 roku uchwalił rewolucyjną Konstytucję Trzeciego Maja; obecnie przyjmuje się, iż była to druga nowoczesna konstytucja na świecie (i pierwsza w Europie). Po stworzeniu konstytucji rozpoczął się konflikt stronnictwa rosyjskiego z twórcami tego aktu prawnego, który zakończył się powstaniem konfederacji targowickiej oraz wojną polsko‑rosyjską w 1792 roku; przegrana wojna w obronie konstytucji zaowocowała zerwaniem sejmu, unieważnieniem jego uchwał oraz II rozbiorem Polski (w 1793 roku). To na skutek tych wydarzeń zawiązało się sprzysiężenie powstańcze, które utworzyli Tadeusz Kościuszko, Ignacy Potocki oraz Hugo Kołłątaj. Chociaż za oficjalną datę insurekcjiInsurekcjainsurekcji uznaje się 24 marca 1794 roku, to jednak faktycznie pierwsze działania miały miejsce od 12 marca. W takich okolicznościach premierę miała pierwsza opera narodowa - pomimo tego, że nie wpłynęła bezpośrednio na wybuch powstania przeciw Rosji, to jednak jej przesłanie natchnęło wielu Polaków do walki; ponieważ można w niej znaleźć bardzo wyraźne treści propowstańcze i antyzaborcze, bardzo szybko została zakazana przez władze rosyjskie.
RbHfdImIStKmi1
Polski klasycyzm
Klasycyzm w muzyce polskiej przypada głównie na okres panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Chociaż końcowa część klasycyzmu to czas po rozbiorach, to dzięki działaniom ostatniego władcy Polski nie stanowiły one znacznej przeszkody dla rozwijającej się polskiej kultury. Działalność polityczna Poniatowskiego jest zazwyczaj oceniana negatywnie, jednak jego zasługi dla oświaty oraz kultury są niepodważalne. Z tego powodu polski klasycyzm jest nazywany „czasami stanisławowskimiCzasy stanisławowskieczasami stanisławowskimi”.
Druga połowa oraz koniec XVIII wieku w Polsce w muzyce to pojawienie się silnego pierwiastka narodowego. Przejawiało się to przede wszystkim w obecności tańców polskich, które były wykorzystywane zarówno w muzyce wokalno‑instrumentalnej, jak i czysto instrumentalnej. Wśród wybitnych kompozytorów tego okresu należy wyróżnić Macieja Kamieńskiego (autora muzyki do pierwszego polskiego dzieła scenicznego, Nędzy uszczęśliwionej), Jana Stefaniego czy Feliksa Janiewicza; ponadto warto wymienić Józefa Elsnera i Karola Kurpińskiego, którzy działali też u progu romantyzmu.
Dodatkowo w opisywanym okresie nastąpił rozwój życia muzycznego - pojawiły się publiczne koncerty ze zróżnicowanym repertuarem, publicystyka muzyczna w prasie, a także państwowa sztycharniaSztycharniasztycharnia nut i odlewnia czcionek nutowych; dzieła kompozytorów były dzięki temu o wiele łatwiej dostępne, a duże zainteresowanie wpłynęło także na szerszą sprzedaż instrumentów.
R153o2P5W2Qk61
md7b824999b362c56_0000000000071
Fabuła opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
Autorem libretta opery jest Wojciech Bogusławski, który jest dziś określany jako ojciec polskiego teatru. Był dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie, a podczas swojej działalności stworzył wyjątkowo dużo utworów scenicznych. Jego praca nad Cudem mniemanym... spowodowała, iż musiał w pośpiechu opuścić Warszawę, aby nie zostać aresztowanym. W późniejszym czasie przebywał we Lwowie. Po kilku latach powrócił do Warszawy, gdzie znów objął funkcję dyrektora teatru.
Akcja opery rozgrywa się w młynie oraz karczmie nieopodal klasztoru cystersów w MogileMogiłaMogile (oba budynki nadal istnieją). Bohaterami jest młoda para: Basia (córka młynarza, Bartłomieja) oraz Stach (syn furmana), oraz ich perypetie. Ponieważ w Stachu podkochuje się również Dorota, macocha Basi, zawiązuje ona intrygę, w którą wciąga swojego męża: próbuje oddać rękę Basi góralowi, Bryndasowi. Aby dokonać zaręczyn, we wsi pojawiają się górale. Narasta konflikt między nimi a społecznością lokalną (czyli krakowiakami; wieś Mogiła jest zlokalizowana blisko Krakowa). Obie strony próbuje pogodzić Bardos, krakowski student.
R19CKqJda4bcs1
md7b824999b362c56_0000000000078
Treści patriotyczne w operze Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
Fabuła opery nie może być oceniana bez kontekstu. Sama w sobie nie zawiera treści kontrowersyjnych czy patriotycznych - te znajdują się w wypowiedziach bohaterów. Relacja z premiery wskazuje, iż publiczność perypetie bohaterów śledziła z niewielką uwagą, skupiając się na odbieraniu aluzji oraz przekazu między wierszami. Część widzów odbierała całość jako zbiór nawiązań do sytuacji politycznej i społecznej w kraju. Kluczowe dla znaczenia całego dzieła stały się wykonywane przez bohaterów arie, które potem śpiewano na ulicach podczas powstania. Wśród nich należy wyróżnić przede wszystkim pieśń studenta, która opowiada o ucisku uczonych; bardzo szybko zmieniono tekst, który nawiązywał do ucisku uczciwych:
Wy uczciwi, którzy wszędzie Cierpicie dla cnoty, Nie zawsze wam tak źle będzie, Nie traćcie ochoty. Służyć swej ojczyźnie miło Choćby i o głodzie, Byle światło w ludziach było, A sława w narodzie.
Również inne arie zawierały liczne odniesienia do ówczesnej sytuacji oraz pochwałę patriotyzmu (w mniej lub bardziej zawoalowany sposób), co było skrupulatnie śledzone przez publiczność, a następnie śpiewane na ulicach Warszawy.
RIYgnn4NCXIVi
md7b824999b362c56_0000000000086
Muzyka w operze Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
RsTObcJuysE7e
Z punktu widzenia muzyki, Cud mniemany... bywa nazywany operą, operą komiczną, śpiewogrąŚpiewograśpiewogrą, a także wodewilemWodewilwodewilem. Jest to spowodowane charakterem dzieła, a także pewnym problemem z dokładną klasyfikacją (przykładowo śpiewogra, czyli singpiel, to adaptowana forma wodewilu). Ważniejszą kwestią jest jednak warstwa muzyczna; same arie są na tyle proste, że były śpiewane na ulicach Warszawy jako pieśni, a nawet traktowane jako piosenki. Ludowość jest kreowana nie tylko poprzez użycie charakterystycznej dla polskich tańców (głównie mazura, krakowiaka i poloneza) rytmiki, ale także melodyki, która miejscami mocno nawiązuje do rodzimych pieśni, a miejscami jest wręcz ich kalką. Z historycznego punktu widzenia spowodowało to wyjątkowo ciekawe zjawisko: obecnie nie ma możliwości ustalenia, które z melodii są pochodzenia ludowego, a które stworzył Stefani, gdyż premiera odbiła się na tyle szerokim echem, iż opera stała się znana także wśród kręgów chłopskich i na wsiach. To spowodowało, że wiele z arii oraz pieśni z uwagi na swoją prostą melodyjność i patriotyczny tekst upowszechniło się i w pewnym sensie stało ludowymi.
RCQEWq2HMUoxu1
md7b824999b362c56_0000000000089
Polacy końca XVIII wieku
RJiDoGSbl09ST
R1XTCtf7p5ESJ
R1DDophj9oVTB
R16zeS6mjVA9A
R107Rcws3jMc2
md7b824999b362c56_0000000000095
Scena operowa na przykładzie sali Stanisława Moniuszki w Teatrze Narodowym
Ru5pDTcjTTImq1
Zobacz także
Wirtualny spacer dostępny na stronie Teatru Wielkiego
http://teatrwielki.pl/wirtualnyspacer/
Zadania
RxkSqrAXvpeSt
Ćwiczenie 1
R3ShgO4iX9hcb
Ćwiczenie 2
RBav1pjnequUo
Ćwiczenie 3
RGuOSF8xqgqZM
Ćwiczenie 4
Połącz w pary rok z ważnym dla Polski wydarzeniem. 1788 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej 1791 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej 1792 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej 1793 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej
Połącz w pary rok z ważnym dla Polski wydarzeniem. 1788 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej 1791 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej 1792 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej 1793 Możliwe odpowiedzi: 1. początek obrad Semu Czteroletniego, 2. II rozbiór Polski, 3. uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, 4. powstanie konfederacji targowickiej
Połącz w pary rok z ważnym dla Polski wydarzeniem.
powstanie konfederacji targowickiej, uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, II rozbiór Polski, początek obrad Semu Czteroletniego
1788
1791
1792
1793
R15IEsEd4LVzT
Ćwiczenie 5
R11fj1qjj0DKd
Ćwiczenie 6
R1AHhj7pcRvK9
Ćwiczenie 7
md7b824999b362c56_0000000000198
Słownik pojeć
Czasy stanisławowskie
Czasy stanisławowskie
nazwa stosowana na określenie polskiego klasycyzmu w uznaniu dla działań króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Insurekcja
Insurekcja
dawne określenie powstania zbrojnego, obecnie używane wyłącznie do określenia powstania Tadeusza Kościuszki.
Kapelmistrz
Kapelmistrz
zatrudniany na dworze muzyk i kompozytor odpowiedzialny za nadzorowanie orkiestry nadwornej oraz pisanie nowych dzieł.
Mogiła
Mogiła
wieś, w której rozgrywa się akcja opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale.
Partita
Partita
muz. pierwotnie (XVII i XVIII w.) cykl wariacji, później synonim suity, np. Partita h‑moll na skrzypce solo J.S. Bacha.
Sztycharnia
Sztycharnia
inaczej pracownia sztycharska; miejsce, w którym powstają materiały nutowe przeznaczone do szerokiego obiegu.
Śpiewogra
Śpiewogra
utwór sceniczny, słowno‑muz., o charakterze popularnym, z tekstem mówionym i wstawkami muz. w postaci prostych, na ogół zwrotkowych piosenek, prostych arii i ansambli; singspiel rozwinął się w Niemczech w poł. XVIII w. pod wpływem ang. opery balladowej i fr. wodewilu, początkowo w Lipsku (J.A. Hiller), następnie w Wiedniu (K. Ditters von Dittersdorf, J. Schenk, K. Kreutzer, W. Miller oraz A. Salieri, T. Nidecki), gdzie 1776 powstał teatr National‑Singspiel; singspiel stał się gł. formą nar. opery niem. (szczytowym osiągnięciem były singspiele W.A. Mozarta: Uprowadzenie z seraju 1782 i Czarodziejski flet 1791); w Polsce odpowiednikiem singspielu była m.in. pierwsza komedioopera z tekstem pol. Nędza uszczęśliwiona (1778) M. Kamieńskiego.
Wodewil
Wodewil
W XVII i XVIII w. krótki wiersz o charakterze satyrycznym, śpiewany do popularnej melodii; wywodziła się z tradycji średniow. fr. poezji mieszczańskiej, w XVIII w. włączona do przedstawień teatrzyków jarmarcznych; gat. dram. ukształtowany w końcu XVIII w. we Francji, rodzaj komedii sytuacyjnej z wstawkami śpiewanymi do znanych melodii, często lud.; popularny gł. w XIX w. (m.in. E. Scribe i E.M. Labiche); odpowiednikiem w. w Austrii i Niemczech był singspiel (w Polsce zw. też śpiewogrą lub komediooperą, której gł. przedstawicielem był J. Damse), w Anglii opera balladowa, w Hiszpanii zarzuela; w Polsce charakter w. miały utwory m.in. z muzyką M. Kamieńskiego i K. Kurpińskiego; do znanych w. należą ponadto m.in. K. Krumłowskiego Królowa przedmieścia z muzyką W. Powiadowskiego, J. Tuwima Żołnierz królowej Madagaskaru wg farsy S. Dobrzańskiego z muzyką T. Sygietyńskiego.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
md7b824999b362c56_0000000000211
Biblioteka muzyczna
RAbTDoxo7fSjC
Utwór muzyczny: Mazur w G-dur, Jan Stefani Wykonawca: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym, radosnym, skocznym charakterem.
R1684yIHnlMBG
Utwór muzyczny: Hymn Święta miłości kochanej Ojczyzny, Utwór dedykowany Gwardii Honorowej. Autor: Józef Elsner. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
RIYgnn4NCXIVi
Utwór muzyczny: Marsz Kosynierów z opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Kompozytor: AMFN (Jan Stefani). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
RsTObcJuysE7e
Utwór muzyczny: Aria Żyjcie w zgodzie i pokoju z opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Wykonawca: Chór Mieszany Zespołu Szkół Muzycznych im. Marcina Józefa Żebrowskiego w Częstochowie (Jan Stefani). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.