Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale Jana Stefaniego
Ważne daty
1746 – narodziny Jana Stefaniego w Pradze
około 1765 – koniec edukacji muzycznej Jana Stefaniego i początek pracy w orkiestrze pułkowej Kinskich
1779 – zatrudnienie Jana Stefaniego na dworze polskiego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego
1793 – II rozbiór Polski
1794 – premiera opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale Jana Stefaniego
1794 – Insurekcja kościuszkowska
1795 – III rozbiór Polski
1829 – śmierć Jana Stefaniego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
6. Klasycyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:
f) rola teatrów jako ośrodków muzycznych,
5) omawia polską muzykę epoki klasycyzmu (pieśń patriotyczna, polonez, śpiewogra, wodewil) i jej reprezentantów (Maciej Kamieński, Jan Stefani, Michał Kleofas Ogiński, Józef Elsner, Karol Kurpiński).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
a) elementy muzyki,
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in..
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
charakteryzować twórczość J. Stefaniego, w powiązaniu z biografią tego kompozytora;
opisywać kolejne etapy twórczości kompozytora ze wskazaniem opery Cud mniemany…;
dostrzegać i analizować cechy stylu klasycznego;
opisywać cechy twórczości operowej J. Stefaniego;
analizować słuchowo i wzrokowo‑słuchowo odpowiednie przykłady z literatury muzycznej.
Biografia Jana Stefaniego
Jan Stefani urodził się w 1746 roku w Pradze w czeskiej rodzinie. W ówczesnym okresie Czechy nie były samodzielnym państwem i wchodziły w skład monarchii Habsburgów. Podstawowe wykształcenie muzyczne odebrał jako dziecko u benedyktynów w Pradze, a następnie studiował we Włoszech. Po ukończeniu edukacji przeniósł się do Wiednia, w którym od około 1765 roku był muzykiem orkiestry pułku hrabiego Kinskiego. Z uwagi na swoje umiejętności dość szybko stał się kapelmistrzemkapelmistrzem oraz zaczął grać na skrzypcach w zespole dworskim cesarza Józefa II. To właśnie w Wiedniu kompozytor nawiązał pierwszy kontakt z rodziną Poniatowskich. W 1779 roku został zatrudniony wraz z dziewięcioosobowym zespołem na dworze Rzeczpospolitej. Dwa lata później skład został rozszerzony do pełnej orkiestry, w której Stefani grał partie pierwszych skrzypiec. Zespół był również podstawą przy formowaniu orkiestry Teatru Narodowego w Warszawie. Muzyk pełnił również aż do swojej śmierci funkcję kapelmistrza katedry św. Jana w Warszawie. Zmarł 23 lutego 1829 roku w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.
Ze swoją żoną, Fryderyką de Monter doczekał się kilkunastu dzieci, z których szóstka przeżyła. Większość z nich zajęła się muzyką - dwóch spośród synów objęło stanowiska skrzypków w orkiestrze operowej, córka była śpiewaczką, natomiast Józef Andrzej Stefani był znanym dyrygentem i kompozytorem, jednym z uczniów Józefa Elsnera (nauczyciela Fryderyka Chopina).

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1BYvFaOC
Utwór muzyczny: Mazur w G-dur, Jan Stefani Wykonawca: AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym, radosnym, skocznym charakterem.
Działalność kompozytorska i muzyczna Jana Stefaniego
Jan Stefani był nie tylko utalentowanym skrzypkiem, ale również wyjątkowo twórczym kompozytorem. Po przybyciu do Polski nawiązał kontakty z innymi twórcami, dzięki czemu zainteresował się muzyką ludową. Drugą inspiracją był dla niego Wolfgang Amadeusz Mozart i jego opery komiczne; cenił w nich łatwe w odbiorze i proste melodie. Wiele dzieł Stefaniego łączy przetworzone motywy i pomysły ludowe z muzyką poważną. Kompozytor napisał wiele kameralnych dzieł opartych o formy narodowych tańców - poloneza, krakowiaka i mazura. W twórczości artysty można odnaleźć też utwory na instrumenty dęte, z których należy wyróżnić partitypartity, dedykowane generałowi artylerii Alojzemu Fryderykowi Brühlowi. Stefani komponował również dzieła religijne - msze oraz oratoria, a także kantaty i utwory okolicznościowe (przykładem może być tu wspólne dzieło Weinerta, Elsnera, Kurpińskiego i Stefaniego Muzyka do obchodu pogrzebowego [...] po zgonie księcia Józefa Poniatowskiego). Dodatkowo był związany z chórami jako dyrygent oraz twórca muzyki chóralnej.
Najważniejszą dziedziną twórczości kompozytora jest muzyka operowa. Stworzył kilkanaście oper, z czego najbardziej znana to Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Tworzył też balety - Miłość każdemu wiekowi właściwa i Winnica miłości miały premiery w latach 80. XVIII wieku.

Kontekst historyczny
Premiera opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale Jana Stefaniego miała miejsce pierwszego marca 1794 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie. Był to czas wyjątkowo burzliwych wydarzeń dla Polski - w latach 1788‑1792 obradował Sejm Czteroletni, który w 1791 roku uchwalił rewolucyjną Konstytucję Trzeciego Maja; obecnie przyjmuje się, iż była to druga nowoczesna konstytucja na świecie (i pierwsza w Europie). Po stworzeniu konstytucji rozpoczął się konflikt stronnictwa rosyjskiego z twórcami tego aktu prawnego, który zakończył się powstaniem konfederacji targowickiej oraz wojną polsko‑rosyjską w 1792 roku; przegrana wojna w obronie konstytucji zaowocowała zerwaniem sejmu, unieważnieniem jego uchwał oraz II rozbiorem Polski (w 1793 roku). To na skutek tych wydarzeń zawiązało się sprzysiężenie powstańcze, które utworzyli Tadeusz Kościuszko, Ignacy Potocki oraz Hugo Kołłątaj. Chociaż za oficjalną datę insurekcjiinsurekcji uznaje się 24 marca 1794 roku, to jednak faktycznie pierwsze działania miały miejsce od 12 marca. W takich okolicznościach premierę miała pierwsza opera narodowa - pomimo tego, że nie wpłynęła bezpośrednio na wybuch powstania przeciw Rosji, to jednak jej przesłanie natchnęło wielu Polaków do walki; ponieważ można w niej znaleźć bardzo wyraźne treści propowstańcze i antyzaborcze, bardzo szybko została zakazana przez władze rosyjskie.

Polski klasycyzm
Klasycyzm w muzyce polskiej przypada głównie na okres panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Chociaż końcowa część klasycyzmu to czas po rozbiorach, to dzięki działaniom ostatniego władcy Polski nie stanowiły one znacznej przeszkody dla rozwijającej się polskiej kultury. Działalność polityczna Poniatowskiego jest zazwyczaj oceniana negatywnie, jednak jego zasługi dla oświaty oraz kultury są niepodważalne. Z tego powodu polski klasycyzm jest nazywany „czasami stanisławowskimiczasami stanisławowskimi”.
Druga połowa oraz koniec XVIII wieku w Polsce w muzyce to pojawienie się silnego pierwiastka narodowego. Przejawiało się to przede wszystkim w obecności tańców polskich, które były wykorzystywane zarówno w muzyce wokalno‑instrumentalnej, jak i czysto instrumentalnej. Wśród wybitnych kompozytorów tego okresu należy wyróżnić Macieja Kamieńskiego (autora muzyki do pierwszego polskiego dzieła scenicznego, Nędzy uszczęśliwionej), Jana Stefaniego czy Feliksa Janiewicza; ponadto warto wymienić Józefa Elsnera i Karola Kurpińskiego, którzy działali też u progu romantyzmu.
Dodatkowo w opisywanym okresie nastąpił rozwój życia muzycznego - pojawiły się publiczne koncerty ze zróżnicowanym repertuarem, publicystyka muzyczna w prasie, a także państwowa sztycharniasztycharnia nut i odlewnia czcionek nutowych; dzieła kompozytorów były dzięki temu o wiele łatwiej dostępne, a duże zainteresowanie wpłynęło także na szerszą sprzedaż instrumentów.

Fabuła opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
Autorem libretta opery jest Wojciech Bogusławski, który jest dziś określany jako ojciec polskiego teatru. Był dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie, a podczas swojej działalności stworzył wyjątkowo dużo utworów scenicznych. Jego praca nad Cudem mniemanym... spowodowała, iż musiał w pośpiechu opuścić Warszawę, aby nie zostać aresztowanym. W późniejszym czasie przebywał we Lwowie. Po kilku latach powrócił do Warszawy, gdzie znów objął funkcję dyrektora teatru.
Akcja opery rozgrywa się w młynie oraz karczmie nieopodal klasztoru cystersów w MogileMogile (oba budynki nadal istnieją). Bohaterami jest młoda para: Basia (córka młynarza, Bartłomieja) oraz Stach (syn furmana), oraz ich perypetie. Ponieważ w Stachu podkochuje się również Dorota, macocha Basi, zawiązuje ona intrygę, w którą wciąga swojego męża: próbuje oddać rękę Basi góralowi, Bryndasowi. Aby dokonać zaręczyn, we wsi pojawiają się górale. Narasta konflikt między nimi a społecznością lokalną (czyli krakowiakami; wieś Mogiła jest zlokalizowana blisko Krakowa). Obie strony próbuje pogodzić Bardos, krakowski student.

Treści patriotyczne w operze Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
Fabuła opery nie może być oceniana bez kontekstu. Sama w sobie nie zawiera treści kontrowersyjnych czy patriotycznych - te znajdują się w wypowiedziach bohaterów. Relacja z premiery wskazuje, iż publiczność perypetie bohaterów śledziła z niewielką uwagą, skupiając się na odbieraniu aluzji oraz przekazu między wierszami. Część widzów odbierała całość jako zbiór nawiązań do sytuacji politycznej i społecznej w kraju. Kluczowe dla znaczenia całego dzieła stały się wykonywane przez bohaterów arie, które potem śpiewano na ulicach podczas powstania. Wśród nich należy wyróżnić przede wszystkim pieśń studenta, która opowiada o ucisku uczonych; bardzo szybko zmieniono tekst, który nawiązywał do ucisku uczciwych:
Wy uczciwi, którzy wszędzie
Cierpicie dla cnoty,
Nie zawsze wam tak źle będzie,
Nie traćcie ochoty.
Służyć swej ojczyźnie miło
Choćby i o głodzie,
Byle światło w ludziach było,
A sława w narodzie.
Również inne arie zawierały liczne odniesienia do ówczesnej sytuacji oraz pochwałę patriotyzmu (w mniej lub bardziej zawoalowany sposób), co było skrupulatnie śledzone przez publiczność, a następnie śpiewane na ulicach Warszawy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1BYvFaOC
Utwór muzyczny: Marsz Kosynierów z opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Kompozytor: AMFN (Jan Stefani). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
Muzyka w operze Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1BYvFaOC
Utwór muzyczny: Aria Żyjcie w zgodzie i pokoju z opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Wykonawca: Chór Mieszany Zespołu Szkół Muzycznych im. Marcina Józefa Żebrowskiego w Częstochowie (Jan Stefani). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Z punktu widzenia muzyki, Cud mniemany... bywa nazywany operą, operą komiczną, śpiewogrąśpiewogrą, a także wodewilemwodewilem. Jest to spowodowane charakterem dzieła, a także pewnym problemem z dokładną klasyfikacją (przykładowo śpiewogra, czyli singspiel, to adaptowana forma wodewilu). Ważniejszą kwestią jest jednak warstwa muzyczna; same arie są na tyle proste, że były śpiewane na ulicach Warszawy jako pieśni, a nawet traktowane jako piosenki. Ludowość jest kreowana nie tylko poprzez użycie charakterystycznej dla polskich tańców (głównie mazura, krakowiaka i poloneza) rytmiki, ale także melodyki, która miejscami mocno nawiązuje do rodzimych pieśni, a miejscami jest wręcz ich kalką. Z historycznego punktu widzenia spowodowało to wyjątkowo ciekawe zjawisko: obecnie nie ma możliwości ustalenia, które z melodii są pochodzenia ludowego, a które stworzył Stefani, gdyż premiera odbiła się na tyle szerokim echem, iż opera stała się znana także wśród kręgów chłopskich i na wsiach. To spowodowało, że wiele z arii oraz pieśni z uwagi na swoją prostą melodyjność i patriotyczny tekst upowszechniło się i w pewnym sensie stało ludowymi.

Polacy końca XVIII wieku
1. Jan Stefani urodził się w Pradze w 1746 roku. Po studiach muzycznych we Włoszech oraz pracy muzycznej w Wiedniu trafił do Polski w 1779 roku, gdzie stał się muzykiem i kapelmistrzem orkiestry dworskiej polskiego króla. Jego zainteresowania szybko zwróciły się ku muzyce ludowej oraz folklorowi; fascynowały go także opery komiczne Mozarta. Połączenie obu tych inspiracji spowodowało powstanie wielu oper, z których najbardziej znana to Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale.
1. Stanisław August Poniatowskim był ostatnim polskim królem, rządzącym w latach 1764-1795. Był jednym z najbardziej kontrowersyjnych władców - z mocno sympatyzował z Rosją, co przysporzyło mu wielu wrogów, a także podejrzeń o zdradę; część badaczy wskazuje jednak, iż była to przemyślana polityka, mająca uchronić Polskę przed innymi państwami sąsiednimi, co jednak ostatecznie się nie udało. Pomimo tego, jego zasługi dla polskiej oświaty i kultury były wyjątkowo istotne, szczególnie w kontekście późniejszych rozbiorów i utraty niepodległości. Część historyków wskazuje, że dzięki wspieraniu i promowaniu polskich szkół oraz artystów udało mu się szeroko rozpowszechnić tożsamość narodową, która pozwoliła Polakom przetrwać okres zaborów bez utraty świadomości o własnym pochodzeniu.
1. Wojciech Bogusławski jest dziś nazywany ojcem polskiego teatru. Był wieloletnim dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie, a także osobą bardzo mocno związaną ze spektaklami; stworzył, przetłumaczył na język polski i wyreżyserował wyjątkowo sporą liczbę sztuk, oper oraz innych form scenicznych.
1. Tadeusz Kościuszko był inżynierem wojskowym zajmującym się przede wszystkim fortyfikacjami, a także generałem armii Stanów Zjednoczonych. Był znanym dowódcą podczas wojny o niepodległość w Ameryce Północnej; za swoje zasługi otrzymał liczne nagrody. Ponadto był Naczelnikiem podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 roku.
1. Hugo Kołłątaj był wybitną osobistością końca XVIII wieku: zyskał uznanie jako jeden z głównych myślicieli polskiego oświecenia, jako pisarz, poeta i satyryk oraz duchowny. Wśród jego zasług dla Polski należy przede wszystkich wyróżnić jego udział w tworzeniu Konstytucji Trzeciego Maja i pomoc w przygotowaniu oraz prowadzeniu insurekcji kościuszkowskiej.
Scena operowa na przykładzie sali Stanisława Moniuszki w Teatrze Narodowym
1.
Sala Stanisława Moniuszki mieści się w Operze Narodowej w Warszawie. Olbrzymia widownia mieści ponad tysiąc siedemset osób. W 2009 miał miejsce gruntowy remont, który dostosował scenę oraz amfiteatr do najnowocześniejszych wymogów technicznych, głównie związanych z poprawą akustyki.
2.

Scena Stanisława Moniuszki jest jedną z największych na świecie. Ma 1150 metrów kwadratowych, ponad trzydzieści metrów wysokości oraz szerokości, a także dysponuje wyjątkowo nowoczesną techniką: mostami świetlnymi, zapadniami czy nawet windą towarową.
3.

W sali Stanisława Moniuszki widownia jest rozmieszczona w sporej ilości miejsc, w taki sposób, by stworzyć jak najwięcej możliwości bezproblemowego odbioru spektakli. Publiczność jest rozmieszczona na parterze, w amfiteatrze oraz na trzech balkonach.
Wirtualny spacer dostępny na stronie Teatru Wielkiego
http://teatrwielki.pl/wirtualnyspacer/
Zadania
W którym roku miało miejsce powstanie kościuszkowskie?
- 1795
- 1794
- 1793
Na jakim instrumencie grał Jan Stefani?
- na skrzypcach
- na wiolonczeli
- na klarnecie
Jakie były główne inspiracje Jana Stefaniego jako kompozytora?
- Folklor i muzyka ludowa
- Dzieła Wolfganga Amadeusza Mozarta
- Dzieła Ludwiga van Beethovena
Połącz w pary rok z ważnym dla Polski wydarzeniem.
powstanie konfederacji targowickiej, uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, II rozbiór Polski, początek obrad Semu Czteroletniego
| 1788 | |
| 1791 | |
| 1792 | |
| 1793 |
Który z poniższych kompozytorów napisał muzykę do pierwszego polskiego dzieła scenicznego?
- Józef Elsner
- Maciej Kamieński
- Karol Kurpiński
Kto jest autorem libretta do opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale?
- Jan Stefani
- Franciszek Bohomolec
- Wojciech Bogusławski
Zaznacz zdanie prawdziwe.
- Stanisław August Poniatowski zasiadał na tronie Polski w omawianym okresie.
- Po 1795 roku Polska istniała na mapie Europy jako niezależne państwo.
- Jan Stefani nie tworzył utworów na instrumenty dęte.
Słownik pojęć
nazwa stosowana na określenie polskiego klasycyzmu w uznaniu dla działań króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
dawne określenie powstania zbrojnego, obecnie używane wyłącznie do określenia powstania Tadeusza Kościuszki.
zatrudniany na dworze muzyk i kompozytor odpowiedzialny za nadzorowanie orkiestry nadwornej oraz pisanie nowych dzieł.
wieś, w której rozgrywa się akcja opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale.
muz. pierwotnie (XVII i XVIII w.) cykl wariacji, później synonim suity, np. Partita h‑moll na skrzypce solo J.S. Bacha.
inaczej pracownia sztycharska; miejsce, w którym powstają materiały nutowe przeznaczone do szerokiego obiegu.
utwór sceniczny, słowno‑muz., o charakterze popularnym, z tekstem mówionym i wstawkami muz. w postaci prostych, na ogół zwrotkowych piosenek, prostych arii i ansambli; singspiel rozwinął się w Niemczech w poł. XVIII w. pod wpływem ang. opery balladowej i fr. wodewilu, początkowo w Lipsku (J.A. Hiller), następnie w Wiedniu (K. Ditters von Dittersdorf, J. Schenk, K. Kreutzer, W. Miller oraz A. Salieri, T. Nidecki), gdzie 1776 powstał teatr National‑Singspiel; singspiel stał się gł. formą nar. opery niem. (szczytowym osiągnięciem były singspiele W.A. Mozarta: Uprowadzenie z seraju 1782 i Czarodziejski flet 1791); w Polsce odpowiednikiem singspielu była m.in. pierwsza komedioopera z tekstem pol. Nędza uszczęśliwiona (1778) M. Kamieńskiego.
W XVII i XVIII w. krótki wiersz o charakterze satyrycznym, śpiewany do popularnej melodii; wywodziła się z tradycji średniow. fr. poezji mieszczańskiej, w XVIII w. włączona do przedstawień teatrzyków jarmarcznych; gat. dram. ukształtowany w końcu XVIII w. we Francji, rodzaj komedii sytuacyjnej z wstawkami śpiewanymi do znanych melodii, często lud.; popularny gł. w XIX w. (m.in. E. Scribe i E.M. Labiche); odpowiednikiem w. w Austrii i Niemczech był singspiel (w Polsce zw. też śpiewogrą lub komediooperą, której gł. przedstawicielem był J. Damse), w Anglii opera balladowa, w Hiszpanii zarzuela; w Polsce charakter w. miały utwory m.in. z muzyką M. Kamieńskiego i K. Kurpińskiego; do znanych w. należą ponadto m.in. K. Krumłowskiego Królowa przedmieścia z muzyką W. Powiadowskiego, J. Tuwima Żołnierz królowej Madagaskaru wg farsy S. Dobrzańskiego z muzyką T. Sygietyńskiego.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl