Początek XIX wieku był czasem wojen napoleońskich i konfliktów politycznych w Europie. Powstania w Grecji przeciwko imperium osmańskiemu, w Hiszpanii walczącej z cesarstwem francuskim czy w Polsce zmagającej się z trzema zaborcami sprzyjały ukształtowaniu się nowej, zaangażowanej uczuciowo postawy obywatelskiej. Romantycy nie tylko poddawali krytyce aktualną sytuację polityczną i społeczną, z której uczynili temat swojej sztuki, lecz także skupiali się na dramatycznej egzystencji jednostki. Cechowało ich także szczególne uwielbienie natury – pojmowanej jako domena nieokiełznanych żywiołów lub widzianej przez pryzmat panteizmupanteizmu. Artyści łączyli realizm z wizyjnością, indywidualizm ze zwrotem ku historii, świat fantazji z egzotyką. Moda na orient, z jego zmysłowością, tajemniczością i okrucieństwem, do literatury i malarstwa wprowadziła niepospolitych bohaterów i bogactwo nieznanego bajecznego świata.
Odwiedź wirtualne Muzeum Narodowe w Krakowie: znajdziesz je pod adresem: http://www.imnk.pl
Zwiedź Galerię Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, ale skup się na sali:
Romantyzm. W stronę sztuki narodowej
.Przeczytaj opisy dzieł Piotra Michałowskiego.
Rewolty i walki wyzwoleńcze
Grecja umierająca na ruinach Missolungi
Romantyzm: 1780–1860: narodziny nowej wrażliwościTemat niepodległości Grecji, znajdującej się pod tureckim jarzmem, był niezwykle żywo dyskutowany przez romantyków, którzy często osobiście angażowali się w wojnę wyzwoleńczą. Właśnie w wielokrotnie obleganym i wyzwalanym dzięki wsparciu cudzoziemców MissolungiMissolungi zmarł w 1824 roku George ByronGeorge Byron, który przybył tam, aby walczyć u boku Greków przeciwko Osmanom. DelacroixDelacroix przedstawił alegoryczną personifikację Grecji po kapitulacji Missolungi, co nastąpiło w wyniku dramatycznego oblężenia 22 kwietnia 1826 roku. Opierająca się o fragmenty murów zniszczonego miasta kobieta w tradycyjnej helleńskiej szacie została pokonana, ale jest gotowa do zrzucenia okowówzrzucenia okowów. Echa tragedii dostrzegamy w widocznych na pierwszym planie zakrwawionych kamieniach, oraz ciele poległego obrońcy, przygniecionego płytami. W tle odcina się na ciemnym niebie postać triumfującego Turka.
Dramat egzystencji
Spór Ingres – DelacroixLatem 1816 roku, na skutek błędu kapitana, u wybrzeży Afryki zatonęła fregata „Meduza” ze stu pięćdziesięcioma ludźmi na pokładzie, z których kilkunastu dryfujących na tratwie odnaleziono po dwóch tygodniach. GéricaultGéricault przeczytał książkę napisaną przez ocalałego z katastrofy lekarza opisującego wypadki kanibalizmu, które tam się zdarzyły, zapoznał się też z innymi relacjami rozbitków. Powstanie Tratwy poprzedziły dziesiątki studiów kompozycyjnych, olbrzymie podmalowane rysunki, będące świadectwem wielkiego wysiłku malarza, pragnącego nadać przedstawieniu możliwie prawdziwy, ale i dramatyczny wyraz. Wykonywał liczne szkice pomocnicze w prosektorium. Makabryczną pomocą stały się dla niego studia przedstawiające ucięte głowy skazańców – kliniczne studium śmierci. Ostatecznie relacje i fakty zostały zobrazowane przez Géricault na podstawie tradycji ikonografii Potopu i scen Sądu Ostatecznego, które tu uległy zeświecczeniu, służąc przedstawieniu współczesnej tragedii. Efekt całości daleki był od heroicznej wymowy, do jakiej przyzwyczaili publiczność David i jego uczniowie. Géricault zespolił rozpacz i wiarę, szaleństwo i odrętwienie, patos i dramat za pomocą starannie przemyślanych, choć nie zawsze nowatorskich środków formalnych.
Potęga natury i żywiołów
Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiegoWystawiony w r. 1835 Pożar parlamentu TurneraTurnera wzbudził ogromne poruszenie wśród artystów. Podziwiano śmiałość w oddaniu zjawisk płomieni, dymu, odblasków na wodzie, zachwycano się mistrzostwem artysty, ale równocześnie zuchwałość zestawień barwnych szokowała wielu widzów. Lord Francis Levenson‑Gower, posiadacz kilku wczesnych obrazów Turnera, tak pisał o nowym stylu artysty: „Czy to możliwe, że autor [...] wielu innych pięknych dzieł, może być sprawcą tych dziwacznych plam chromu, ultramaryny i bieli, jakie pan Turner zechciał w tych dniach wystawić? Że ekstrawagancje te mają swoich wielbicieli (nabywców sądzę mają mniej), zwłaszcza wśród zawodowców, o tym dobrze wiemy i sądzimy, że nikt oprócz artystów nie może w pełni ocenić trudności, z jakimi ma do czynienia ten Paganini palety”. Krytyk zaś czasopisma „Spectator” tak pisał o Pożarze parlamentu: „Eksplozja światła pośród płomieni i potop ognistego promieniowania, zalewającego blaskiem wszystkie przedmioty dokoła, nie może być ukazany z większą prawdą [...]. A wykonanie jest osobliwe: gdy spojrzeć z bliska, widzi się niewyraźną masę nabazgranych smug farby; jednak mówiono nam, że malarz pracował nad płótnem całymi godzinami, nie oddalając się wstecz dla ujrzenia efektu. Wydaje się, że Turner maluje niechlujnie, »paćkając«, jak to się mówi, a jednak jakiż inny malarz osiągnął podobną świetlistość koloru?”.
Świat wizji i fantazji
Romantyzm cechowały irracjonalizm oraz upodobanie do niezwykłości i fantastyki. Przykłady można odnaleźć w obrazach artystów uznawanych za prekursorów stylu. William BlakeWilliam Blake (1757‑1827), angielski poeta‑wizjoner, rytownik i ilustrator, na przełomie XVIII i XIX wieku stworzył oryginalny system symboli i własną hermetyczną mitologię. Ważne miejsce zajmował w niej Pan Stworzenia (zwany Przedwiecznym) (ilustracja Urizen stwarzający świat) – ambiwalentna postać o cechach starotestamentowego Jahwe – prawodawcy i wykreowanego przez Blake’a Urizena (neologizm od Your reason, czyt.: jor rizon) – istoty, której domeną są rozum i wiedza, oderwane od wyobraźni, emocji, namiętności i instynktu. Świat Urizena to kraina okrutnego prawa i sprawiedliwości bez miłosierdzia. Dlatego też stworzenie świata – oddzielenie ciemności od światła i zburzenie jedności wszystkich zasad – było, zdaniem artysty, negatywne.
Szwajcarski malarz i przyjaciel Blake’a Johann Heinrich FüssliJohann Heinrich Füssli (1741–1825) odkrywał inne rejony wyobraźni. Jego obraz (ilustracja Koszmar nocny) przedstawia uwolnione podczas snu demony podświadomości – emanacje zwierzęcych i erotycznych instynktów. Artysta koncentrował się na tajemniczych obszarach duszy i psychiki człowieka. Jego niesamowite i pełne grozy przedstawienie ma cechy horroru. Groteskowa zmora przysiadła na piersi śpiącej kobiety, żywiąc się jej strachem, a zza kotary wyłania się łeb ślepej klaczy – upostaciowienie najgorszej odmiany snu – koszmaru (od ang. nightmare, night [czyt.: najtmer, najt] – noc i mare [czyt.: mer] – klacz).
Orientalizm i egzotyka
Kochankowie z masakrą w tle i inne eseje o malarstwie historycznymMalarski przepych tej „orgii śmierci” nie ma chyba precedensu w malarstwie europejskim. Jesteśmy w pałacowej komnacie, u podnóża gigantycznego łoża obleczonego płomiennie czerwoną tkaniną. Ta wspaniała czerwień potężnym akordem dominuje w obrazie, jakby skąpanym we krwi, rozżarzonym ogniem. Na jej tle pulsują ciepłe odcienie kobiecej skóry, migocą drogie kamienie, lśnią jedwabie i złotogłowia. Spoczywający na łożu SardanapalSardanapal – bynajmniej nie zniewieściały, o pysznej, orientalnej męskiej urodzie – niewzruszenie obserwuje wykonanie swego rozkazu. A zgodnie z nim zginąć ma wszystko, co było miłością i rozkoszą jego życia: kobiety, konie, kosztowności. Wokół łoża dokonuje się więc rzeź. Nagie, zdobne tylko w klejnoty królewskie nałożnice gną się w śmiertelnych paroksyzmach, zwalone na stos złote naczynia, perły i ozdobna broń rozsypują się pod kopytami oszalałego z przerażenia konia, którego usiłuje okiełznać murzyński sługa. [...] Perwersyjne piękno, zmysłowa dzikość, malarska frenezjafrenezja Śmierci Sardanapala były zbyt szokujące, aby obraz mógł zostać zaakceptowany przez publiczność i krytykę Salonu w 1827 roku.
Fascynacja średniowieczem
Gotycyzm (odrodzenie gotyku) był tendencją przejawiającą się nie tylko w literaturze, ale również w sztuce od końca XVIII wieku. Wiązała się ona z ponownym „odkryciem” deprecjonowanej dotąd kultury średniowiecznej, a zwłaszcza walorów estetycznych architektury gotyckiej – malowniczych ruin zamków i strzelistych katedr (ilustracja 1). Gotyk stał się szczególnie atrakcyjny dla romantyków, którzy w poezji i malarstwie wykorzystywali typowe dla niego elementy tajemniczości, dziwności, a nawet grozy (ilustracja 2). W średniowieczu widzieli oni również epokę żarliwej wiary religijnej, kontrastującą z racjonalizmem propagowanym przez oświecenie i pogaństwem starożytności. W modny gotycki kostium XIX‑wieczni artyści „ubierali” m.in. kameralne sceny rodzajowe (ilustracja 3) i architekturę rezydencjonalną (ilustracja 4).
Sztuka romantyzmu w Polsce
Zadaniowo
Na podstawie opisu przedstawionych w lekcji dzieł wybierz jedno z nich i uzasadnij, że można je uznać za dzieło czasu „burzy i naporu”.
Na podstawie informacji zawartych w lekcji dopasuj poniższe opisy do właściwych obrazów.
<i>Grecja umierająca na ruinach Missolungi</i>, <i>Śmierć Sardanapala</i>, <i>Pożar parlamentu londyńskiego</i>, <i>Tratwa „Meduzy”</i>, <i>Ruiny klasztoru Eldena</i>, <i>Koszmar nocny</i>
Echa tragedii dostrzegamy w widocznych na pierwszym planie zakrwawionych kamieniach oraz ciele poległego obrońcy. | |
Makabryczną pomocą w stworzeniu obrazu stały się dla autora studia przedstawiające ucięte głowy skazańców. | |
Autor obrazu określony został jako sprawca dziwacznych plam chromu, ultramaryny i bieli. | |
Obraz przedstawia uwolnione podczas snu demony podświadomości. | |
Obraz cechuje przepych „orgii śmieci”. | |
Obraz niemieckiego malarza wiąże się z ponownym „odkryciem” deprecjonowanej dotąd kultury średniowiecznej. |
Poszukaj w dostępnych źródłach, na przykład w internecie, informacji, a następnie wymień tytuły innych obrazów romantycznych przedstawiających rewolucje, wojny wyzwoleńcze lub rewolty. Zebrane materiały możesz zamieścić i opisać poniżej.
Poszukaj w dostępnych źródłach, na przykład w internecie, informacji, a następnie wymień tytuły innych obrazów romantycznych przedstawiających rewolucje, wojny wyzwoleńcze lub rewolty. Zebrane materiały możesz zamieścić i opisać poniżej.
Zastanów się, które z kategorii estetycznych romantyzmu (tragizmtragizm, wzniosłośćwzniosłość, patospatos, ironiaironia, grozagroza, niesamowitośćniesamowitość) odnajdziesz w zaprezentowanych dziełach. Wybierz dwa pojęcia i napisz uzasadnienie.
Porównaj obrazy Eugène’a Delacroix, Śmierć Sardanapala, Théodore’a Géricaulta Tratwa Meduzy i Williama Turnera, Pożar parlamentu londyńskiego. Wskaż podobieństwa i różnice.
Porównaj opisy obrazów Eugène Delacroix’a Śmierć Sardanapala, Théodore’a Géricault’a Tratwa Meduzy oraz Williama Turnera Pożar parlamentu londyńskiego. Wymień podobieństwa i różnice.
Słowniczek
niemożliwy do uniknięcia konflikt pomiędzy równorzędnymi wartościami, prowadzący bohatera do katastrofy, najczęściej śmierci. Bohater nieświadomie swoim działaniem sprowadza na siebie klęskę. Jego los jest zdeterminowany przez działania sił niezależnych (np. przeznaczenie, decyzje boskie, naturę) lub sprzeczności między różnymi racjami, np. jednostką a społeczeństwem, miłością a obowiązkiem itp.
odznacza się szlachetnością uczuć, dążeń
stosowany w sztuce, najczęściej w literaturze, muzyce i teatrze, polega na pokazywaniu zjawisk o charakterze monumentalnym i wzniosłym;
nastrój przesadnej powagi i podniosłości, którym nacechowane są rzeczy wielkie, mające historyczne znaczenie; sposób mówienia lub pisania wzniosły i namiętny, pełen godności i powagi, wywołujący silne wrażenia, wzruszający, nadawany jest pewnym wypowiedziom i zachowaniom w sytuacjach oficjalnych; sztuczny sposób wysławiania się; używanie słów, wyrażeń górnolotnych, pełnych przesady
drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej, nadanie wypowiedzi odwrotnego sensu w stosunku do tego, co wynika ze znaczenia użytych słów, na przykład w celu ośmieszenia poglądów czy cech rozmówcy lub pokazania dystansu wobec osób czy zjawisk; wypowiedź zawierająca ironię najczęściej jest krytyką lub naganą, która przyjmuje formę pozornej pochwały; ironia jest narzędziem literackim, w którym wybrane słowa są celowo używane do wskazania znaczenia innego niż dosłowne, można wyróżnić ironię słowną i sytuacyjną
intensywne uczucie wywołane przerażającą sytuacją, zagrożeniem lub niebezpieczeństwem
niezwykłość, o czymś niepojętym, ponadprzeciętnym, fantastycznym
Słowa klucze
Poniżej zostały wypisane słowa klucze związane z tą lekcją. Zaproponuj ułożenie ich w określonej kolejności, zaczynając od, twoim zdaniem, najważniejszego. Uzasadnij krótko swój wybór.
Słowa klucze: malarstwo romantyczne, średniowiecze, orientalizm, Somosierra, panteizm, tragizm, wzniosłość, fantazja.