Czas i mapa w historii
Jak mierzymy czas?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Kinga Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl, muzyka: istockphoto.com.
Pamiętasz historię Kingi z poprzedniej lekcji? A historie rodzin twoich kolegów i koleżanek?
Przypomnij sobie historię przygotowaną przez ciebie, a następnie rozwiąż poniższe zadania.
Czy już wiesz czym jest oś czasu? Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzenia i zaznacz, które z nich są prawdziwe.
- Oś czasu to umowna linia, na której zaznaczone są daty.
- Oś czasu zakończona jest strzałką przy linijce. Dzięki niej orientujemy się, które wydarzenia zdarzyły się niedawno, a które w odleglejszej przeszłości.
- Oś czasu pomaga wyznaczać upływ czasu między rożnymi wydarzeniami.
- Oś czasu trzeba zawsze rysować od linijki.
Odpowiedz na pytania:
Jakie wydarzenie było pierwsze w opowieści Kingi?
Co zdarzyło się potem?
Ile czasu minęło między pierwszym i ostatnim wydarzeniem, które Kinga umieściła na osi? Zanotujcie swoje odpowiedzi w zeszycie.
Przyjrzyj się, w jaki sposób wydarzenia zostały zamieszczone przez Kingę na osi. Czy są poukładane w jakimś porządku? A w jaki sposób ułożone są wydarzenia w twojej opowieści?
W historii ważne jest, aby wiedzieć, jakie wydarzenie zaistniało najpierw, a jakie miało miejsce później. Taka kolejność występowania po sobie wydarzeń lub zjawisk nazywa się chronologią. Np. jeśli ktoś prosi, aby ułożyć jakieś wydarzenia chronologicznie, to znaczy, że należy to zrobić, zaczynając od najdawniejszego do najnowszego.
Oto notatki Kingi z rozmów z rodziną. Ułóż je chronologicznie.
- lipiec 1997 – wielka powódź
- 2001 – Adam Małysz zdobywa Puchar Świata w skokach narciarskich
- październik 1997 – wejście w życie Konstytucji Rzeczpospolitej
- 2004 – Polska dołącza do Unii Europejskiej
Wiek
Gdy poznajemy jakieś wydarzenia z przeszłości, musimy sobie postawić pytanie: kiedy to było? Mówimy więc na przykład, że coś wydarzyło się 1 lipca 2010 roku o godzinie 10:00. Możemy też powiedzieć inaczej, na przykład stwierdzając, że było to pięć lat temu. Do określania dalszej przeszłości potrzebne są większe jednostki czasu – wiek i era.
Wiek to okres stu lat, dlatego czasami używa się również określenia stulecie. Wiek zawsze zapisujemy za pomocą liczb rzymskich. Dziś żyjemy w XXI wieku, który rozpoczął się 1 stycznia 2001 i będzie trwał do roku 2100. Poprzedni wiek XX przypadł na lata 1901–2000, a na przykład wiek VIII trwał od roku 701 do roku 800. Cofając się jeszcze bardziej w przeszłość, dotrzemy do wieku pierwszego (lata 1–100). Czym jest era? O tym za chwilę.
Przyporządkuj odpowiedni przedział czasowy do wieku.
XVIII wiek, II wiek, XX wiek, X wiek, XVII wiek, XXI wiek, VIII wiek, III wiek, XIV wiek, VI wiek, I wiek, XVI wiek
| 1-100 rok | |
| 101-200 rok | |
| 201-300 rok | |
| 501-600 rok | |
| 701-800 rok | |
| 901-1000 rok | |
| 1301-1400 rok | |
| 1501-1600 rok | |
| 1601-1700 rok | |
| 1701-1800 rok | |
| 1901-2000 rok | |
| 2001-2100 rok |
Który to wiek?
XII, XX, XV, XVII, XIX, X, III
| 228 r. | |
| 966 r. | |
| 1125 r. | |
| 1450 r. | |
| 1682 r. | |
| 1801 r. | |
| 2000 r. |
Era
A co było wcześniej – przed I wiekiem? W naszym kalendarzu lata i wieki liczymy od ważnego wydarzenia – momentu narodzin Jezusa Chrystusa. Wtedy zaczęła się nowa – nasza era (w skrócie: n.e.). Wszystko, co działo się wcześniej, wydarzyło się przed naszą erą (w skrócie: p.n.e.). Możemy też powiedzieć, że do jakiegoś wydarzenia doszło przed Chrystusem lub po Chrystusie. Lata i wieki przed naszą erą liczymy w odwrotnej kolejności, czyli na przykład wiek III p.n.e. był wcześniej niż wiek II p.n.e. Można to przedstawić na osi czasu.
Nie było roku zerowego! Dlatego, jeśli obliczamy upływ czasu między erami (np. długość życia lub panowania), to dodajemy obie daty i od wyniku odejmujemy 1.
Który to wiek?
II wiek p.n.e., I wiek p.n.e., VIII wiek p.n.e., XII wiek p.n.e.
| 25 rok p.n.e. | |
| 113 rok p.n.e. | |
| 725 rok p.n.e. | |
| 1128 rok p.n.e. |
Ile minęło lat lub wieków?
19 wieków, 15 wieków, 20 lat, 28 wieków, 189 lat, 19 lat, 190 lat, 30 wieków
Od 10 roku p.n.e. do 10 roku n.e. upłynęło .....................
Od 120 roku p.n.e. do 70 roku n.e. upłynęło .....................
Od XIV wieku p.n.e. do VI wieku n.e. minęło .....................
Od VIII wieku p.n.e. do XXI wieku n.e. minęło .....................
Uzupełnij zdania. Przeciągnij w odpowiednie miejsca podane wieki.
XIV wieku, VII wieku p.n.e, XIII wieku, I wieku p.n.e., X wieku p.n.e., XV wieku, I wieku n.e.
Juliusz Cezar żył w latach 100–44 p.n.e., czyli w ............................... Cesarz Oktawian August żył w latach 63 p.n.e. – 14 n.e., czyli w I wieku p.n.e. i .............................. Król Władysław Jagiełło żył w latach 1362–1434, czyli w .............................. i ...............................
Bolesław Chrobry, pierwszy król Polski, żył w latach 967–1025 n.e., czyli 58 lat. A ile lat żyli władcy wymienieni w poprzednim ćwiczeniu?
Juliusz Cezar żył ............ lat.
Oktawian August żył ............ lat.
Władysław Jagiełło żył ............ lata.
Czas
Czym różni się klepsydra od innych przyrządów do pomiaru czasu? Jak myślisz, do czego służyła? Czy może być użyteczna także dzisiaj? Podaj przynajmniej jedno zastosowanie.
Mapa historyczna
Aby poznać przeszłość, trzeba wiedzieć nie tylko, kiedy coś się wydarzyło, ale także – gdzie. Dlatego ważnym narzędziem w pracy historyka jest mapa. Historyk może zaznaczyć na niej nieistniejące dziś miejscowości, miejsca dawnych bitew, odtworzyć ruchy wojsk i szlaki wędrówek albo zmiany granic państwowych.
Umiejscowienie wszystkich tych zjawisk na mapie pomaga lepiej je zrozumieć. Dzięki temu możemy się dowiedzieć na przykład, że nasi przodkowie, zakładając osady, szukali miejsc blisko wody, nad rzekami i jeziorami albo – jeśli bali się napadu – na trudnych do zdobycia wzgórzach. Analizując szlaki wędrówek ludów czy przemarszów armii, możemy się domyślić celu ich podróży, a także stwierdzić, jakie napotykali przeszkody i niebezpieczeństwa (np. wysokie góry, morza, rwące rzeki, niegościnnych mieszkańców). Ukazane na mapie zmiany granic mówią nam o stosunkach panujących między sąsiadującymi państwami, np. wojnach i konfliktach.
Z powyższej mapy możemy odczytać, że...
- Częstochowa była oblegana przez Szwedów.
- w Mińsku zawarto pokój.
- w pierwszej połowie XVII wieku Estonia leżała w granicach Rzeczypospolitej.
- pod Oliwą rozegrała się bitwa morska.
- w pierwszej połowie XVII wieku Rzeczpospolita toczyła wojnę z Turcją.
Praca z mapą
Przyjrzyj się mapie i zaznacz miasto, w którym założono najstarszy uniwersytet w Europie.
- Paryż
- Oxford
- Bolonia
- Padwa
Czytanie mapy
Na podstawie mapy uzupełnij poniższy tekst.
1917, Sarajewie, Ypres, Verdun, 1918, Królestwo Hiszpanii, Cesarstwo Niemieckie, Cesarstwo Rosyjskie
Zamachu na księcia Austro-Węgier Franciszka Ferdynanda dokonano w ......................................... Do państw centralnych należało ........................................, a do państw ententy ......................................... ........................................ to miejsce, w którym wojska niemieckie użyły gazów bojowych. W Compiègne w roku ........................................ podpisano rozejm kończący I wojnę światową.
Wskaż treści, które możemy odczytać z powyższej mapy.
- Kierunki ataków wojsk.
- Ukształtowanie terenu.
- Nazwy pasm górskich.
- Miejsca ważniejszych bitew.
- Przebieg linii frontów w poszczególnych latach.
- Zmiany granic.
- Nazwy mórz i rzek.
Podsumowanie
Czy wiesz już, co może okazać się bardzo przydatne w nauce historii? Uzupełnij poniższy tekst, aby podsumować wiadomości z dzisiejszej lekcji.
p.n.e., XVIII, opis, mapa, era, III, n.e., chronologia, IV, legenda, naszej ery, XVII, przed naszą erą, wiek
W historii ważna jest kolejność występowania po sobie wydarzeń lub zjawisk. To .................................. mówi nam jakie wydarzenie zaistniało najpierw, a jakie miało miejsce później. Opowiadając o dalszej przeszłości, często operujemy wyrażeniem .................................. dla okresu stu lat. Zatem przedział czasu od 301 r. do 400 r. to .................................. wiek, natomiast rok 1745 to wiek ................................... Jeśli coś zdarzyło się np. w 1500 r. .................................., to znaczy, że zdarzyło się w 1500 roku naszej ery. Początek .................................. wyznaczają narodziny Jezusa Chrystusa. Skrót p.n.e. oznacza .................................. i używany jest do opisywania wydarzeń sprzed narodzin Jezusa Chrystusa. Niezwykle cennym narzędziem w nauce historii jest .................................., z której odczytamy np. miejsca ważniejszych bitew, zmiany granic czy kierunki przemarszu wojsk. Nieodzownym elementem mapy jest .................................., czyli zbiór wszystkich symboli występujących na mapie.