Czasownik edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum
Ważne daty
20 III 43 r. p.n.e. – Data narodzin Owidiusza (Publius Ovidius Naso)
ok. 2 r. p. n. e. – Owidiusz ukończył pisać Ars amatoria (Sztuka kochania)
8 r. n. e. – Wygnanie Owidiusza z Rzymu
17 lub 18 r. n.e. – Śmierć Owidiusza w Tomis (obecnie Konstanca w Rumunii).
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej.
interpretować poezję Owidiusza;
tworzyć różne formy gramatyczne czasownika edō, edere (ēsse);
wskazywać w tekście łacińskim różne formy omawianego czasownika i potrafi je tłumaczyć;
konstruować własne wypowiedzi, wykorzystując formy poznanego czasownika.
Prezentacja zagadnienia
Czasownik edō, edere (esse), ēdī, ēsum (essum) oznacza „jeść” i jest czasownikiem nieregularnym (verbum anomalum). A zatem niektóre formy tego czasownika, obok regularnej odmiany, powstają atematycznie:
INDICATIVUS PRAESENTIS | |||
ACTIVUM | PASSIVUM | ||
SINGULARIS | PLURALIS | SINGULARIS | PLURALIS |
edōedō | edimusedimus | edoredor | edimuredimur |
es = edisedis | estis = editiseditis | ederisederis | edimini |
est = editedit | eduntedunt | estur = editureditur | eduntureduntur |
is 1. edo, 2. estur, editur, 3. estis, editis, 4. esto, edito, 5. este, 6. edimus, 7. estote, editote (indicativus praesentis passivi)
Petre, 1. edo, 2. estur, editur, 3. estis, editis, 4. esto, edito, 5. este, 6. edimus, 7. estote, editote! (imperativus futuri activi)
Petrus et Martha, 1. edo, 2. estur, editur, 3. estis, editis, 4. esto, edito, 5. este, 6. edimus, 7. estote, editote! (imperativus futuri activi)
ego 1. edo, 2. estur, editur, 3. estis, editis, 4. esto, edito, 5. este, 6. edimus, 7. estote, editote (indicativus praesentis activi)
Amīci, 1. edo, 2. estur, editur, 3. estis, editis, 4. esto, edito, 5. este, 6. edimus, 7. estote, editote prandium! (imperativus praesentis activi)
vōs 1. edo, 2. estur, editur, 3. estis, editis, 4. esto, edito, 5. este, 6. edimus, 7. estote, editote (indicativus praesentis activi)
Przeciągnij właściwe formy czasownika edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum.
este, estur, editur, esto, edito, estote, editote, estis, editis, edo, edimus
nōs .............................. (indicativus praesentis activi)
is .............................. (indicativus praesentis passivi)
Petre, ..............................! (imperativus futuri activi)
Petrus et Martha, ..............................! (imperativus futuri activi)
ego .............................. (indicativus praesentis activi)
Amīci, .............................. prandium! (imperativus praesentis activi)
vōs .............................. (indicativus praesentis activi)
Fructus varii a hominibus libenter tu uzupełnij 1. eduntur, 2. es, 3. est, 4. esse.
Ovis herbam tu uzupełnij 1. eduntur, 2. es, 3. est, 4. esse.
Iulia, paniculum fartum tu uzupełnij 1. eduntur, 2. es, 3. est, 4. esse!
Wstaw właściwe formy czasownika edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum w luki.
es, est, eduntur, esse
Lupus parvam puellam et aviam eius .............. vult.
Fructus varii a hominibus libenter ...............
Ovis herbam ...............
Iulia, paniculum fartum ..............!
Praca z tekstem
Starożytni RzymianieStarożytni Rzymianie jedli zazwyczaj trzy ustalone posiłki w ciągu dnia: ientāculum – lekkie śniadanie, prandium – drugie śniadanie oraz cēna – obiad.
Ientāculum jadano około godziny trzeciej lub czwartej, czyli, w zależności od pory roku, między godziną siódmą a dziewiątą według naszego systemu mierzenia czasu. Był to bardzo lekki posiłek (epulum) składający się zazwyczaj z wody i chleba z solą lub czosnkiem. W bogatych domach do chleba podawano ser, jajka, miód oraz świeże i suszone owoce.
Prandium jadano około godziny szóstej lub siódmej, czyli, w zależności od pory roku, między godziną jedenastą a dwunastą według naszego zegara. Prandium również było lekkim posiłkiem podawanym na zimno, można powiedzieć drugim śniadaniem. Składało się z chleba, mięsa lub ryby, jaj, warzyw, grzybów i owoców. Często były to resztki jedzenia, które zostały z poprzedniego dnia. W zależności od statusu społecznego rodziny również ten posiłek był bardziej lub mniej różnorodny
Podstawowym i najobfitszym posiłkiem była cēna, czyli obiad, który jadano około godziny dziewiątej lub dziesiątej, czyli odpowiednio około godziny drugiej lub trzeciej według naszego zegara. Z czasem jadano później. Cena składała się z trzech części. Na początku podawano przystawki (gustātiō), wśród których pierwszą potrawą były jaja. Główna część posiłku składała się z jednego lub kilku dań (ferculum), które podawano kolejno (prīma, secunda, tertia , cēna). Były to ciepłe dania mięsne lub rybne, warzywa, sałaty, owoce morza. Trzecią częścią posiłku były secundae mensae, czyli deser z świeżych i suszonych owoców, orzechów, słodyczy i dań wywołujących pragnienie. Pito wino rozcieńczone ciepłą lub zimną wodą oraz wino zmieszane z miodem (mulsum). Dla biednych mieszkańców cena była jedynym posiłkiem w ciągu dnia.
MEMENTŌ!
ientāculum, ī n – śniadanie
ientō, ientāre, ientāvī, ientātum – jeść śniadanie
prandium, ī n – drugie śniadanie, obiad, lunch
prandeō, prandēre, prāndī, prānsum – jeść drugie śniadanie, obiad, lunch
cēna, ae f – obiad, kolacja, uczta
cēnō, cēnāre, cēnāvī, cēnātum – jeść obiad, kolację, ucztować
epulum, ī n = epulae, epulārum f – posiłek
ferculum, ī n – danie
gustātiō, gustātiōnis f – przystawka, przekąska
vīnum, ī n – wino
mulsum, ī n – wino zmieszane z miodem
ōvum, ī n – jajko
malum, ī n - jabłko
Ēsse oportet, ut vīvās, nōn vīvere, ut edās. (Cicero) – Jeść należy, abyś żył, nie żyć, abyś jadł.
Ab ōvō ad māla. - Od jajka do jabłek; od początku do końca.
Dopasuj odpowiednie zdanie do obrazka.
Familia ad cenam vinum bibit., Amici prandium edunt., Puer in ientaculo paniculum fartum est., Romani circa meridiem prandebant.
Przetłumacz na język łaciński. Odpowiedzi wpisuj tylko małymi literami.
obiad, kolacja - ............
jeść śniadanie - ............
wino - ............
Jeść należy, abyś żył, nie żyć, abyś jadł. - ......................................................................................
wino zmieszane z miodem - ............
drugie śniadanie - ................
jeść obiad, kolację - ............
Od początku do końca. - ............................
śniadanie - ....................
posiłek - ............
jeść drugie śniadanie - ..............
przystawka, przekąska - ................
Zapoznanie z zagadnieniem c.d.
Czasownik edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum tworzy atematycznie również niektóre formy w trybie coniunctivus:
CONIUNCTIVUS IMPERFECTI | |||
ACTIVUM | PASSIVUM | ||
SINGULARIS | PLURALIS | SINGULARIS | PLURALIS |
essem = ederemederem | essēmus = ederēmusederēmus | ederer | ederēmur |
essēes = ederesederes | essētis = ederētisederētis | ederērisederēris | ederemini |
esset = ederetederet | essent = ederentederent | essetur = ederēturederētur | ederēnturederēntur |
Pozostałe formy czasownika w trybie coniunctivus powstają regularnie
Wybierz właściwe formy czasownika edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum w trybie coniunctivus i uzupełnij tabelkę.
essēmus,
ederimus, essent,
ederent, essētis,
ederitis, esses,
ederes, esset,
ederet, essem,
ederem
Praca z tekstem
Urodził się 20 III 43 r. p.n.e. w Sulmo (ob. Sulmona). Pochodził z zamożnego rodu ekwitów; odbywszy studia retoryczne w Rzymie, podróżował do Aten, Azji Mniejszej i na Sycylię; po powrocie do Rzymu rozpoczął karierę urzędniczą, z której wkrótce zrezygnował; był związany z kołem poetyckim Korwinusa Mesali; w 8 r. n.e., będąc u szczytu kariery, został skazany przez cesarza Augusta na zesłanie do Tomis, gdzie spędził ostatnie lata życia. Zmarł 17 lub 18 r. n.e. w Tomis (obecnie Konstnca, Rumunia). Przyczyny relegacji nie są jasne, choć sam poeta podaje 2 powody: pieśń (łacińskie carmen), identyfikowaną najczęściej ze Sztuką kochania, której frywolny charakter godził w system moralny Augusta, oraz błąd (łaciński error), o którym nic bliżej nie wiadomo.
TekstTekst z tłumaczeniem
Carpe cibōs digitīsCarpe cibōs digitīs: est quiddam gestus edendīgestus edendī:
Ōra nec immundaŌra nec immunda tōta perungue manū.
Nēve domī praesūme dapēsdapēs, seddēsine citrā
Quam capis; es paulō quam potes esse minus;
PrīamidēsPrīamidēs HelenēnHelenēn avidē sī spectet edentem,
Ōderit, et dīcat 'stulta rapīna mea est.
Tłumaczenie:Tłumaczenie:
Poemat Poemat Ars amatoria (Sztuka kochania) został napisany w 3 księgach około 2 r. p.n.e. Owidiusz adaptował w nim tematykę erotyczną do gatunku dydaktycznego; dawał w nim rady, gdzie należy szukać wybranki i jak ją uwieść (księga I), a także — jak ją zachować przy sobie (księga II); w księdze III, dodanej później, zawarł podobne wskazówki, ale przeznaczone dla kobiet.
1.
Metrum poematu, dystych elegijny, składa się z dwóch wersów, z których pierwszy to heksametr, a drugi pentametr.
Połącz formę łacińską z jej gramatycznym opisem.
edentem, es, edendi, esse
| Imperativus praesentis activi | |
|---|---|
| Infinitivus praesentis activi | |
| Participium praesentis activi | |
| Gerundium |
Cēna to posiłek który jadano jako:
- śniadanie
- obiad
- II śniadanie
Słowniki
Słownik pojęć
[gr. dístichon < dístichos ‘dwurzędowy’],
strofa złożona z 2 wersów o identycznej lub różnej strukturze.
metrum w poezji greckiej i rzymskiej, składające się z dwóch wersów, z których pierwszy to heksametr, a drugi pentametr.
mit. gr. wg Iliady Homera najpiękniejsza kobieta na świecie, córka Zeusa, siostra Klitajmestry i Dioskurów, żona Menelaosa, matka Hermione. W Katalogu kobiet Hezjoda zrodzona z jaja córka Zeusa oraz Ledy, wychowywana w domu Tyndareosa (stąd nazywana jego dzieckiem); porwanie Heleny przez Parysa stało się przyczyną wojny trojańskiej; po upadku Troi Helena powróciła do Sparty
gr. Páris, Aléxandros, mit. gr. syn Priama i Hekuby; wobec przepowiedni, że stanie się zgubą Troi, usunięty po urodzeniu z domu; znaleziony i wychowany przez pasterzy, stał się sędzią w sporze 3 bogiń (Hery, Ateny i Afrodyty) o złote jabłko Eris; mając w nagrodę do wyboru władzę królewską, sławę wojenną i najpiękniejszą kobietę za żonę, przyznał jabłko Afrodycie, która przyrzekła mu Helenę; zginął trafiony zatrutą strzałą z łuku Filokteta.
dłuższy utwór wierszowany o charakterze epickim lub lirycznym.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.
Owidiusz, Sztuka kochania, przeł. E. Skwara, Wrocław 2016