Ilustracja stronę ze średniowiecznego rękopisu. Tekst jest zapisany w języku łacińskim. Boki strony są zdobione.
Ważne daty
20 III 43 r. p.n.e. – Data narodzin Owidiusza (Publius Ovidius Naso)
ok. 2 r. p. n. e. – Owidiusz ukończył pisać Ars amatoria (Sztuka kochania)
8 r. n. e. – Wygnanie Owidiusza z Rzymu
17 lub 18 r. n.e. – Śmierć Owidiusza w Tomis (obecnie Konstanca w Rumunii).
1
Scenariusz dla nauczyciela
Ry7uwUlyUtmuX1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej.
Nauczysz się
interpretować poezję Owidiusza;
tworzyć różne formy gramatyczne czasownika edō, edere (ēsse);
wskazywać w tekście łacińskim różne formy omawianego czasownika i potrafi je tłumaczyć;
konstruować własne wypowiedzi, wykorzystując formy poznanego czasownika.
Prezentacja zagadnienia
Czasownik edō, edere (esse), ēdī, ēsum (essum) oznacza „jeść” i jest czasownikiem nieregularnym (verbum anomalum). A zatem niektóre formy tego czasownika, obok regularnej odmiany, powstają atematycznie:
Starożytni Rzymianiem362b000423b276b6_0000000000025Starożytni Rzymianie jedli zazwyczaj trzy ustalone posiłki w ciągu dnia: ientāculum – lekkie śniadanie, prandium – drugie śniadanie oraz cēna – obiad.
Ientāculum jadano około godziny trzeciej lub czwartej, czyli, w zależności od pory roku, między godziną siódmą a dziewiątą według naszego systemu mierzenia czasu. Był to bardzo lekki posiłek (epulum) składający się zazwyczaj z wody i chleba z solą lub czosnkiem. W bogatych domach do chleba podawano ser, jajka, miód oraz świeże i suszone owoce.
R1MHcteqcKObc1
Prandium jadano około godziny szóstej lub siódmej, czyli, w zależności od pory roku, między godziną jedenastą a dwunastą według naszego zegara. Prandium również było lekkim posiłkiem podawanym na zimno, można powiedzieć drugim śniadaniem. Składało się z chleba, mięsa lub ryby, jaj, warzyw, grzybów i owoców. Często były to resztki jedzenia, które zostały z poprzedniego dnia. W zależności od statusu społecznego rodziny również ten posiłek był bardziej lub mniej różnorodny
RHjGPMVCUt9GO1
Podstawowym i najobfitszym posiłkiem była cēna, czyli obiad, który jadano około godziny dziewiątej lub dziesiątej, czyli odpowiednio około godziny drugiej lub trzeciej według naszego zegara. Z czasem jadano później. Cena składała się z trzech części. Na początku podawano przystawki (gustātiō), wśród których pierwszą potrawą były jaja. Główna część posiłku składała się z jednego lub kilku dań (ferculum), które podawano kolejno (prīma, secunda, tertia , cēna). Były to ciepłe dania mięsne lub rybne, warzywa, sałaty, owoce morza. Trzecią częścią posiłku były secundae mensae, czyli deser z świeżych i suszonych owoców, orzechów, słodyczy i dań wywołujących pragnienie. Pito wino rozcieńczone ciepłą lub zimną wodą oraz wino zmieszane z miodem (mulsum). Dla biednych mieszkańców cena była jedynym posiłkiem w ciągu dnia.
Ēsse oportet, ut vīvās, nōn vīvere, ut edās. (Cicero) – Jeść należy, abyś żył, nie żyć, abyś jadł.
Ab ōvō ad māla. - Od jajka do jabłek; od początku do końca.
R1GX8ARv918cE
Ćwiczenie 3
R1SWteMdip4o0
Ćwiczenie 4
m362b000423b276b6_0000000000025
L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008; W dawnym Rzymie, pod red. G. Giannelli i V. E. Paoli, przekł. zbiorowy, Wrocław 1968
Zapoznanie z zagadnieniem c.d.
Czasownik edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum tworzy atematycznie również niektóre formy w trybie coniunctivus:
Pozostałe formy czasownika w trybie coniunctivus powstają regularnie
RgQ7b9Gt6fChP
Ćwiczenie 5
m362b000423b276b6_0000000000026
zjadłbym
m362b000423b276b6_0000000000027
zjedliśmy
m362b000423b276b6_0000000000028
byłbym zjedzony
m362b000423b276b6_0000000000029
bylibyśmy zjedzeni
m362b000423b276b6_0000000000030
zjadłbyś
m362b000423b276b6_0000000000031
zjedlibyście
m362b000423b276b6_0000000000032
byłbyś zjedzony
m362b000423b276b6_0000000000033
bylibyście zjedzeni
m362b000423b276b6_0000000000034
zjadłbyś
m362b000423b276b6_0000000000035
zjedliby
m362b000423b276b6_0000000000036
byłby zjedzony
m362b000423b276b6_0000000000037
byliby zjedzeni
Praca z tekstem
Ri9l1steimXiI1
Urodził się 20 III 43 r. p.n.e. w Sulmo (ob. Sulmona). Pochodził z zamożnego rodu ekwitów; odbywszy studia retoryczne w Rzymie, podróżował do Aten, Azji Mniejszej i na Sycylię; po powrocie do Rzymu rozpoczął karierę urzędniczą, z której wkrótce zrezygnował; był związany z kołem poetyckim Korwinusa Mesali; w 8 r. n.e., będąc u szczytu kariery, został skazany przez cesarza Augusta na zesłanie do Tomis, gdzie spędził ostatnie lata życia. Zmarł 17 lub 18 r. n.e. w Tomis (obecnie Konstnca, Rumunia). Przyczyny relegacji nie są jasne, choć sam poeta podaje 2 powody: pieśń (łacińskie carmen), identyfikowaną najczęściej ze Sztuką kochania, której frywolny charakter godził w system moralny Augusta, oraz błąd (łaciński error), o którym nic bliżej nie wiadomo.
Tekstm362b000423b276b6_0000000000044Tekst z tłumaczeniem
Carpe cibōs digitīsm362b000423b276b6_0000000000038Carpe cibōs digitīs: est quiddam gestus edendīm362b000423b276b6_0000000000039gestus edendī: Ōra nec immundam362b000423b276b6_0000000000040Ōra nec immunda tōta perungue manū. Nēve domī praesūme dapēsm362b000423b276b6_0000000000041dapēs, seddēsine citrā Quam capis; es paulō quam potes esse minus; Prīamidēsm362b000423b276b6_0000000000042PrīamidēsHelenēnm362b000423b276b6_0000000000043Helenēn avidē sī spectet edentem, Ōderit, et dīcat 'stulta rapīna mea est. Tłumaczenie:m362b000423b276b6_0000000000046Tłumaczenie:
Poemat PoematPoemat Ars amatoria (Sztuka kochania) został napisany w 3 księgach około 2 r. p.n.e. Owidiusz adaptował w nim tematykę erotyczną do gatunku dydaktycznego; dawał w nim rady, gdzie należy szukać wybranki i jak ją uwieść (księga I), a także — jak ją zachować przy sobie (księga II); w księdze III, dodanej później, zawarł podobne wskazówki, ale przeznaczone dla kobiet.
R1Nh5bzIHQJ6n11
RSh9S2MlCVZH9
Ćwiczenie 6
Połącz formę łacińską z jej gramatycznym opisem. Imperativus praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse Infinitivus praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse Participium praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse Gerundium Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse
Połącz formę łacińską z jej gramatycznym opisem. Imperativus praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse Infinitivus praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse Participium praesentis activi Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse Gerundium Możliwe odpowiedzi: 1. es, 2. edendi, 3. edentem, 4. esse
Połącz formę łacińską z jej gramatycznym opisem.
edentem, es, edendi, esse
Imperativus praesentis activi
Infinitivus praesentis activi
Participium praesentis activi
Gerundium
Riaw6nOUfsazC
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Ułóż trzy zdania z zastosowaniem czasownika edere w różnych formach.
Ułóż trzy zdania z zastosowaniem czasownika edere w różnych formach.
Ułóż trzy zdania z zastosowaniem czasownika edere w różnych formach.
Pracując w grupach po 2‑3 osoby, opiszcie obrazy/zdjęcia, które znajdują się w galerii pod poleceniem. Wykorzystajcie słownictwo poznane na lekcji, w tym formy czasownika edō, edere (ēsse), ēdī, ēsum. Uwaga! Każda grupa otrzymuje po jednym obrazie do opisania.
R15j3K4e0ZGFQ1
R12RD8RlAyL9N1
RedILP5dbPiPn1
R1BJFA8b2vSoU1
R1eFcZM99D5HL
m362b000423b276b6_0000000000038
R1Ydlnp7Lxxxn1
m362b000423b276b6_0000000000039
R19VopRUN7Eqd1
m362b000423b276b6_0000000000040
RsH0mUg1GOwu41
m362b000423b276b6_0000000000041
RJNpx363aXoI31
m362b000423b276b6_0000000000042
R2CwMW1Bf5PMR1
m362b000423b276b6_0000000000043
RQkbRsG8XO3p31
m362b000423b276b6_0000000000044
Publius Ovidius Naso, Ars amatoria, liber III, 755‑760. przełożyła E. Skwara (Owidiusz, Sztuka kochania, Wrocław 2016)
Chwytaj strawę w paluszki – jeść trzeba z ogładą! – I całej twarzy ręką brudną nie wycieraj. Nie najadaj się w domu, lecz dania, które wjadą, Możesz jedynie skubnąć – jedz mniej, niż chcesz nieraz. Gdyby Parys zobaczył, jak Helena wcina, Rzekłby z odrazą: Głupio wyszło z tym porwaniem!.
Słowniki
Słownik pojęć
dystych
dystych
[gr. dístichon < dístichos ‘dwurzędowy’], strofa złożona z 2 wersów o identycznej lub różnej strukturze.
dystych elegijny
dystych elegijny
metrum w poezji greckiej i rzymskiej, składające się z dwóch wersów, z których pierwszy to heksametr, a drugi pentametr.
Helena
Helena
mit. gr. wg Iliady Homera najpiękniejsza kobieta na świecie, córka Zeusa, siostra Klitajmestry i Dioskurów, żona Menelaosa, matka Hermione. W Katalogu kobiet Hezjoda zrodzona z jaja córka Zeusa oraz Ledy, wychowywana w domu Tyndareosa (stąd nazywana jego dzieckiem); porwanie Heleny przez Parysa stało się przyczyną wojny trojańskiej; po upadku Troi Helena powróciła do Sparty
Parys
Parys
gr. Páris, Aléxandros, mit. gr. syn Priama i Hekuby; wobec przepowiedni, że stanie się zgubą Troi, usunięty po urodzeniu z domu; znaleziony i wychowany przez pasterzy, stał się sędzią w sporze 3 bogiń (Hery, Ateny i Afrodyty) o złote jabłko Eris; mając w nagrodę do wyboru władzę królewską, sławę wojenną i najpiękniejszą kobietę za żonę, przyznał jabłko Afrodycie, która przyrzekła mu Helenę; zginął trafiony zatrutą strzałą z łuku Filokteta.
Poemat
Poemat
dłuższy utwór wierszowany o charakterze epickim lub lirycznym.
Słownik łacińsko‑polski
R1dCc0SeFWcDi1
m362b000423b276b6_0000000000382
Galeria dzieł sztuki
R15j3K4e0ZGFQ1
R12RD8RlAyL9N1
RedILP5dbPiPn1
RmpzJgn4dhCIW1
R2CwMW1Bf5PMR1
RQkbRsG8XO3p31
m362b000423b276b6_0000000000387
Bibliografia
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.
Owidiusz, Sztuka kochania, przeł. E. Skwara, Wrocław 2016