'Żabko', 'żabciu', 'żabeńko', a nawet 'ropuszko' – między innymi takich właśnie wyrazów używamy, okazując sobie uczucia. W języku polskim istnieje ogromny zasób spieszczeń, które można nazwać 'czułymi słówkami'. Ważne jest tylko to, by wybór mówiącego został zaakceptowany przez adresata. W przeciwnym razie – zamiast okazać mu czułość, możemy go urazić.
1. Wymień pieszczotliwe określenia, jakie padają pod twoim adresem z ust bliskich i znajomych.
2. Wymień, jak ty pieszczotliwie zwracasz się do rodziców, rodzeństwa i przyjaciół.
Jak przekazujemy uczucia za pomocą afektonimów?
to wyrazy i formy gramatyczne wyrażające uczucia pozytywne lub negatywne; ten pierwszy typ afektonimów stosują wobec siebie osoby darzące się miłością lub szczególną sympatią; pojawiają się więc w komunikacji między małżonkami, narzeczonymi, dobrymi przyjaciółmi, rodzicami i dziećmi; służą do okazania życzliwości i wsparcia drugiej osoby
Możliwości, jakie daje język polski, by okazywać emocje za pomocą czułych słówek, są ogromne. Najczęściej wykorzystywanym sposobem jest używanie imion w formie spieszczonej, a więc ich skracanie, zamienianie spółgłosek twardych na miękkie (Marta – Marcia), a także dodawanie przyrostków: '-ek', '-ka', '-uś', '-sia', '-usia', '-ula' i innych. Od imienia Justyna można utworzyć zbiór spieszczeń, np.:
Justyna |
---|
Justynka |
Justysia |
Justyneczka |
Justysiątko |
Justynia |
Justysieńka |
Jusieńka |
Jusia |
Tysia |
Tysieńka |
Tysiaczek |
Aby wyrazić uczucia, można posłużyć się kilkoma przyrostkami naraz, np. wyraz 'Janeczek' zawiera podwójne '-ek' (pierwsze z nich przeszło w '-ecz') lub 'Jan' + 'ek' = 'Janek', 'Janek' + 'ek' = 'Janeczek'.
W funkcji afektonimów mogą występować również nazwy zwierząt i rzeczy, które w pewnych sytuacjach służą jednak obrażeniu lub poniżeniu rozmówcy. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy człowieka nazywa się 'kołkiem', 'młotkiem', 'małpą', 'osłem' lub 'żmiją'. Czasami komunikują one pozytywne uczucia, zwłaszcza wtedy, gdy używamy ich w formie zdrobniałej, np. 'żabciu', 'misiaczku', 'kotuś', 'bąbelku', 'bobasku'. O tym, jakie uczucia przypisane są afektonimowi – pozytywne czy negatywne – decydują nie tylko intencje nadawcy, ale również relacje łączące go z rozmówcą oraz cała sytuacja komunikacyjna.
Duży wybór afektonimów można znaleźć w słowniku Czułe słówka. Słownik afektonimów przygotowanym przez Mirosława Bańkę i Agnieszkę Zygmunt. Zdaniem autorów, najczęstsze w polszczyźnie czułe słówka to: 'kochanie', 'misiu' ('misiaczku', 'misiaku', 'miśku' itp.), 'kotku' ('koteczku', 'koteczko'), 'skarbie' ('skarbeczku', 'skarbiku'), 'słoneczko', 'myszko', 'dziubku' ('dziubeczku', 'dziubeńku'), 'żabko' ('żabciu'), 'serduszko', 'tygrysku'.
Uczucia można okazywać nie tylko słowami, ale również gestami, takimi jak przytulenie, podanie ręki, pogłaskanie po głowie. Obdarowując kogoś konkretnymi przedmiotami, także można wyrażać życzliwość, sympatię, a nawet miłość. Taką funkcję pełnią kwiaty oraz inne upominki, np. biżuteria. Rozpoznawalnym przez miliony ludzi na całym świecie symbolami miłości są usta, Amor i serce, a kolorem, który łączy się z tym uczuciem, jest czerwień. Głębokie uczucia można komunikować też, pisząc listy i wiersze. Niektóre z nich mogą przyjmować formę kaligramów, to znaczy, że wersy tekstu ułożone są tak, by przypominały kształt przedmiotu, który ma związek z treścią utworu.
Zadaniowo
Do wyrazu 'afekt' dopisz co najmniej trzy wyrazy pokrewne.
Wyjaśnij, jak rozumiesz wyrażenie 'zabójstwo w afekcie'.
W funkcji czułych słówek używamy czasami bardzo zaskakujących określeń, np.: 'bestio moja', 'brzydalu', 'gnomie', 'potworze', 'kluseczko', 'ropuszko', 'prosiaczku', 'wstręciuszku' (por. Czułe słówka. Słownik afektonimów).
Wytłumacz, jakie intencje może mieć osoba, która używa określeń typu: 'bestio moja', 'brzydalu' i 'potworze'.
Zredaguj dialog, w którym użyjesz jak najwięcej afektonimów.
Afektonimy na co dzień
Afektonimy pojawiające się w ankietach i na forach internetowych określające osoby, które darzy się wyjątkowym uczuciem, są oryginalne. Wśród nich można znaleźć określenia, których podstawą (motywacją) są nazwy pochodzące z kreskówek, np. 'Pokemonie', 'Tęczowy Misiu', 'Pikaczu', 'Elmo', 'Pocahontas', 'Klakierzyco'.
Afektonimy w najnowszej polszczyźnieJeszcze kilkadziesiąt lat temu czułości były zarezerwowane jedynie dla sfery prywatnej. Nie do pomyślenia było zwracanie się do drugiej osoby w ten sposób w towarzystwie. Najlepsze (choć nie jedyne źródło) afektonimów z przeszłości może stanowić literatura dokumentu osobistego – zwłaszcza wydania korespondencji bliskich sobie osób, ponieważ z reguły tego typu archiwalia nie były przeznaczone do publikacji, stąd rodziło się poczucie intymności w relacji. Warto przytoczyć kilka przykładów zaczerpniętych z korespondencji pisarzy z najbliższymi ich sercu osobami. W listach Marii Dąbrowskiej do męża pojawiają się takie zwroty czułościowe: 'Drogeńki', 'Mileńki', 'Kochany', 'Ukochany'. Z kolei Marian do Marii pisał: 'Moja malutka', 'Moja złoteńka', 'Maleńka', 'Moja mała'. Przeglądając listy Leopolda Buczkowskiego do żony Marii zdeponowane w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie z lat 1946‑1965, da się zauważyć nieliczne bezpośrednie wyrażenia czułe: 'Maryś', 'Moja Droga', 'Droga ono'. Zdecydowanie więcej przejawów uczuciowości dostarczają listy niespełna czterdziestoletniego Edwarda Stachury do jego ówczesnej miłości, osiemnastoletniej Danuty Pawłowskiej. Podczas trwającego trzy lata romansu autor Siekierezady wysłał do ukochanej blisko dwieście listów, w których można odnaleźć m.in. takie zwroty: 'CorazónCorazón' (hiszp. serce), 'AmorAmor' (hiszp. ukochana), 'Alma MiaAlma Mia' (hiszp. duszo moja), 'Nutko', 'Rysuneczku najżywszy'. Obecnie sytuacja wygląda nieco inaczej. Pomimo dynamicznego rozwoju języka, zwłaszcza w sferze leksyki, od lat na liście afektonimów polskich króluje zwrot Kochanie. Analizując repertuar współcześnie używanych intymnych przezwisk, można zauważyć kilka tendencji. Pod tą kategorią kryją się najczęściej rzeczowniki (Żuczku, Żabciu, Kruszynko) oraz konstrukcje dwu- lub więcej wyrazowe (Skarbie ty mój jedyny, Panno moja, Miłości mojego życia), zdarzają się również przymiotniki jakościowe (Najmilszy, Ukochana). Polacy stosują zaimek dzierżawczo‑osobowy mój, by wzmocnić znaczenie i wskazać na przynależność drugiej osoby, dodając go do rzeczownika bądź przymiotnika. W ten sposób tworzy się związki wyrazowe typu Moje kochanie, Moja pszczółka, Mój skarbie największy. Najpopularniejszą formą deklinacyjną przezwisk (czy nawet ogólnie ujmując – imion) jest wołacz. W najnowszej polszczyźnie ta tendencja ulega zmianie i coraz częściej w funkcji siódmego przypadka występuje mianownik. Bezwzględna większość afektonimów to deminutywademinutywa i hipokorystykahipokorystyka, ale równie często występują augmentatywa (zgrubienia mają zwykle zabarwienie pejoratywne, ich podstawową funkcją jest wyolbrzymienie zjawiska, choć w zależności od kontekstu mogą mieć wydźwięk rubaszny, serdeczny czy pobłażliwy). Te trzy typy derywatów dostarczają tylu leksemów, ale formują się one w serie: Mrówo, Mrówko, Mróweczko, Mrówunio. Ponadto tworzą klasę otwartą, są ekspansywne i pełnią funkcję ekspresywną, ponieważ zawierają w sobie pierwiastek emocjonalny. Zdrobnienia tworzy się za pomocą charakterystycznych formantów -ka, -ko, -ek, -ik/-yk, a przy użyciu przyrostków złożonych powstają tzw. zdrobnienia drugiego stopnia: -eczka, -eczek, -eczko, -iczko – w zależności od rodzaju fonetycznego wygłosu tematu. Służą one najczęściej miniaturyzacji przedmiotu podstawowego, a w tym szczególnym przypadku chodzi o pozytywne nastawienie emocjonalne nadawcy. Wyrazami o wzmocnionym natężeniu ekspresywności są spieszczenia, które z założenia są zarezerwowane dla okazywania czułości. [...] Przykłady afektonimów: AmoreAmore, Baleronku, Bananku, Byczku Pracowity, Bejbe, Bibi, Blondi, Borsuk, Brylanciku, Brzydalu, Bubu, Bulinka, Buraczku, Byczku, Chrabąszcz, Chrupko, Ciemnooka, Cukiereczku/Cukiereczko, Cypisku, Darling, Delfinku, Diamenciku, Eklerku, Elmo, Falafelku, Fazi, Filecie, Filemonek, Gargamelku, Grubcio, Gwiazdko, HoneyHoney, Jarek‑Skwarek, Jendzulek, Kabanosie, Kaczuszko, Kalarepko, Kanalio, Kapuśniaczku, Karaluszku, Kwiatuszek, Kitek, Kizia‑Mizia, Klakierzyco, Klunia, Klusko, Koalo, Koliberku, Kotecek, Kotku, Krecik, Krejzolka, Kremówko, Krokodylku, Królewno, Królowo, Kruchol (od Kruszynka), Księciunio, Księżniczko, Księżycek, Kurczaczku, Lalka, Leniwcu, Leszczu, Lizaczku, LoveLove, Łajzek, Łasiczko, Łobuz, Malinko, Malinowy Orzeszku, Maluszku, Małpiszonie, Marcepanku, Maskotko, Małpko, Miki, Misio‑Tulisio, Mir, Miucur, Moja Małpeczko, Mordka, Mumiak, Muszelko, Mycho, My PreciousMy Precious, Mysia‑Pysia, Mysiu‑Królisiu, Myszeczka, Myszko, Myszor, Niedobrota, Niedźwiadku, Niuniu, Nygus, Osiołku, Oszołomku, Padalcu, Parówko, Paskudniku, Paszteciku, Pączusiu, Perełko, Pimpuszku, Pierniczku, Piękna, Pikaczu, Płatek Róży, Pocahontas, Pokemonie, Pomidorasku, Potworze, Pracoholiku, Prosiaczku, Przytulanko, Pszczółko, Ptysiu, Pysiaczku, Raczku, Robaczku, Ropucho, Rumcajsie, Rybko, Sarenko, Schabiku, Serdelku, Serduszko, Sierotko, Sikorko, Skarbie, Skrzaciku, Słoninko, Słońce, Smerfetko, Smerfie, Smyk, SnakeSnake, Sosiku, Sreberko, Stworku, SweetSweet, Szalony Kapelusznik, Szczurku, Szefowo, Szkrab, Szkrabku, Szpila, Szyneczko, Ślicznotko, Świecidełko, Tamagoczi, Tarantulko, Tęczowy Misiu, Toficzku, Tofik, Tygrysku, Warchlaczku, Weszko, Wiedźmo, Wieprzku, Wierniaku, Wredoto, Wredzioch, Zajączku, Ziemniaku Kanapkowy, Złotko, Zwierzaku, Żabko, Żmijko, Żuczku.
Podaj przykłady afektonimów, których motywacją są nazwy smakołyków.
Podaj przykłady afektonimów, którymi mogłaby się zwracać Nel do Stasia i których mógłby używać Staś do Nel.
Zredaguj odpowiedź do wiadomości SMS od wychowawczyni do uczniów. Użyj 'czułych słówek'.
Napisz wiersz, w którym użyjesz afektonimów.
Stwórz kaligram w kształcie serca lub kwiatu. Skorzystaj ze szkicownika.
Napisz utwór wierszowany w kształcie serca lub kwiatu.