Czy wszędzie żyje się tak samo?
W Ameryce Południowej znajduje się najbardziej suche miejsce na Ziemi – pustynia Atacama. Są tam miejsca, gdzie deszcz zaobserwowano około 100 lat temu, a nawet takie, gdzie ludzie nigdy go nie widzieli. Pomimo tego rosną tam nieliczne rośliny i występują zwierzęta. Organizmy potrafią bowiem przystosować się do najrozmaitszych warunków, również takich, które są zabójcze dla większości istot żywych.
że wszyscy ludzie muszą na przykład jeść i oddychać;
że na Ziemi istnieją strefy oświetlenia, w których panują odmienne warunki do życia;
że przyroda zmienia się w różnych porach roku.
wskazywać czynniki wpływające na organizmy lądowe;
omawiać, w jaki sposób obecność lub brak jakiegoś czynnika ogranicza występowanie organizmów.
1. Czynniki wpływające na organizmy lądowe
Z poprzednich klas wiemy już, że życie organizmów lądowych zależy od wielu czynników. Ich dostępność w znacznym stopniu zależy od tego, w jakiej strefie oświetlenia Ziemi żyje dany organizm. Najważniejsze z tych czynników to:
światło,
temperatura,
wilgotność powietrza,
dostęp do wody.
Ilość światła i ciepła ściśle zależą od strefy oświetlenia Ziemi. W strefie międzyzwrotnikowej do powierzchni Ziemi dociera najwięcej światła, jest tam również najcieplej. Zapewnia to doskonałe warunki dla organizmów. Tam właśnie żyje ich najwięcej. Organizmy lądowe źle znoszą bardzo wysokie i bardzo niskie temperatury.
Temperatura i wilgotność powietrza także zależą od stref oświetlenia Ziemi. W strefie międzyzwrotnikowej warunki naturalne są niemal optymalne do życia. W okolicach zwrotników temperatura jest często zbyt wysoka, a opady – zbyt rzadkie. W strefach umiarkowanych opady i temperatury są bardzo zmienne. Okolice podbiegunowe mają za to zbyt niskie temperatury.
Kolejnym ważnym czynnikiem jest woda. Jest ona potrzebna do przebiegu wielu procesów w organizmie, poza tym dla wielu istot jest ona środowiskiem życia.
Przypomnij sobie i opisz sposoby umożliwiające przeżycie zimy przez zwierzęta i rośliny żyjące w Polsce.
Znaczna część owadów żyjących w Polsce przeczekuje zimę w ukryciu lub w postaci jaj, w związku z czym większość ptaków owadożernych musi na zimę odlatywać do cieplejszych rejonów.
Na obszarach lub w okresach, gdy wzrost roślin jest niemożliwy z powodu braku światła, niskiej temperatury lub braku wody, pojawiają się poważne utrudnienia dla zwierząt roślinożernych. To z kolei sprawia, że na danym terenie nie mogą przeżyć zwierzęta mięsożerne.
2. Niezwykłe środowiska
Każdy organizm dąży do zajęcia takiej przestrzeni, w której napotka najlepszą dla siebie temperaturę, wilgotność, światło i dostęp do pokarmu. W rzeczywistości jednak organizmów jest bardzo wiele i często mają podobne wymagania. W takim przypadku ich część zajmuje dany teren, a pozostałe są zmuszone do znalezienia innego miejsca do życia. Dlatego liczne organizmy przystosowały się do środowisk pozornie niedostępnych.
Na gorących i skrajnie suchych pustyniach żyją nieliczne rośliny i zwierzęta. Dzięki specjalnym przystosowaniom chronią się przed utratą wody. Niektóre rośliny i zwierzęta wykorzystują wodę z rosy albo z mgły. Potrafią ją też magazynować. Istnieją organizmy pustynne, które potrafią czekać nawet wiele lat na krótkotrwały deszcz.
Niezwykłymi miejscami do życia są jaskinie. Panuje tam zwykle stała, ale niska temperatura i wysoka wilgotność. Problemem jest jednak całkowita ciemność, a co za tym idzie, brak roślin. Zwierzęta zamieszkujące jaskinie odżywiają się materią organiczną, która dociera tam z powierzchni, albo polując na inne zwierzęta jaskiniowe.
Bardzo niekorzystne są warunki życia na Antarktydzie i w Arktyce, gdzie jest zimno przez cały rok. Zimą dodatkowo występują skrajnie niskie temperatury, noc polarna, huraganowe wiatry oraz brak dostępu do jakiegokolwiek pożywienia.
Niektóre zwierzęta potrafią przystosować się i przeżyć w kopalniach znacznie głębszych niż najgłębsze nawet jaskinie. Odkryto też organizmy w głębinach oceanów na głębokości kilku tysięcy metrów pod powierzchnią.
Podsumowanie
Ważnymi czynnikami wpływającymi na życie na lądzie są: temperatura, światło, dostęp do wody i pożywienia.
Większość organizmów lądowych źle znosi bardzo wysoką i bardzo niską temperaturę.
Warunki życia zależą od stref oświetlenia Ziemi.
Niektóre organizmy przystosowały się do życia w bardzo trudnych warunkach.
Na podstawie dostępnych źródeł informacji (np. z książek w bibliotece) opisz kilka sposobów przystosowania zwierząt i roślin do przeżycia długich okresów niedoboru wody, niedoboru lub braku światła oraz bardzo niskiej lub bardzo wysokiej temperatury.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi
Słowniczek
ogół czynników takich jak światło, wilgotność, temperatura, pożywienie; niezbędnych do życia danego organizmu
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących znaczenia światła dla organizmów.
| Prawda | Fałsz | |
| Światło jest niezbędne do wzrostu i życia roślin. | □ | □ |
| Światło jest niezbędne do życia wszystkich zwierząt. | □ | □ |
| Brak światła uniemożliwia życie roślin w jaskiniach. | □ | □ |
| Brak światła uniemożliwia życie jakichkolwiek zwierząt w jaskiniach. | □ | □ |
Uzupełnij z listy.
bardzo zmienne, takie same przez cały rok, grubość chmur, zabójcze, za niska, bez znaczenia, wilgotność, skomplikowana technologia, wysoka zawartość soli w wodzie, wysokość, wody podziemne są zanieczyszczone, za niskie, za wysoka, bardzo niekorzystne, za niskie, za wysokie, ograniczenia kulturowe, korzystne, bardzo korzystna, temperatura powietrza
Temperatura i wilgotność zależą od stref oświetlenia Ziemi.
W strefie międzyzwrotnikowej są przeważnie .................................................................... dla życia.
W okolicach zwrotników .................................................................... jest miejscami zbyt wysoka dla większości organizmów, a opady zbyt niskie.
W strefach umiarkowanych temperatura i wilgotność są .....................................................................
W strefach podbiegunowych temperatura jest .................................................................... dla większości zwierząt i roślin.
Wybierz czynniki, które mają wpływ na organizmy żyjące na pustyniach zwrotnikowych.
- niewielkie i rzadkie opady
- wysoka temperatura powietrza
- duże nasłonecznienie
- częste opady śniegu
- silne zachmurzenie
- wysokie opady deszczu
- długotrwałe mrozy
- noc polarna
- dzień polarny
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących wpływu temperatury powietrza na organizmy.
| Prawda | Fałsz | |
| Bardzo wysoka temperatura powietrza (ponad 50°C) jest niekorzystna dla większości organizmów. | □ | □ |
| Bardzo wysoka temperatura powietrza (ponad 50°C) jest bardzo korzystna dla większości zwierząt. | □ | □ |
| Bardzo niska temperatura powietrza (poniżej -40°C) jest niekorzystna dla większości organizmów. | □ | □ |
| Bardzo niska temperatura powietrza (poniżej -40°C) jest korzystna dla wzrostu roślin. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących znaczenia wody dla organizmów.
| Prawda | Fałsz | |
| Kaktusy i wielbłądy nie potrzebują wody do życia. | □ | □ |
| Woda jest niezbędna do życia wszelkich organizmów. | □ | □ |
| Organizmy lądowe nie potrzebują wody do życia. | □ | □ |
| Rośliny potrzebują wody do życia, a zwierzęta nie. | □ | □ |
Uzupełnij z listy.
są niemal równe, temperatury, trwają przez pół roku, wiatry, europejskich, równikowych, podbiegunowych, zwrotnikowych, na mieszkańca, umiarkowanych, równikowych, są coraz dłuższe, promienie słoneczne, są coraz krótsze, zmiany ciśnienia, podbiegunowych, umiarkowanych
W strefie międzyzwrotnikowej przez cały rok dzień i noc .................................................
W strefach ................................................ światło pojawia się każdej doby, ale na różny czas.
W strefach ................................................ występują okresy o długości od jednej doby do pół roku, kiedy do powierzchni Ziemi nie docierają bezpośrednio .................................................