Czy zawsze mówimy logicznie i bez błędów?
Logiczne i poprawne budowanie wypowiedzi jest sztuką, której trzeba się nauczyć. Nie wystarczy po prostu tylko mówić, by inni nas właściwie rozumieli. Cudzoziemcy, którzy zaczynają uczyć się języka polskiego, na początku popełniają wiele błędów. Ich pomyłki często utrudniają nam dotarcie do sensu wypowiedzi. Zabawne stają się też komplementy typu Na twarzy ci ta sukienka (co oznacza: Do twarzy ci w tej sukience). Czy jednak sami zawsze mówimy poprawnie?
Wybierz audycję radiową lub ulubiony program telewizyjny i zwróć uwagę na wypowiedzi dziennikarzy oraz uczestników. Zanotuj przykłady sformułowań nielogicznych lub niepoprawnych gramatycznie. Podaj przyczynę popełniania tego typu błędów.
Błąd a zabawa językowa
Czy wiesz, że nielogiczne wypowiedzi często układa się dla rozrywki? Przykładem są łamańce językowe, które mają śmieszyć ze względu na trudności w ich przeczytaniu. Nie zawsze są zrozumiałe i sensowne. Dzięki nim jednak ćwiczymy poprawną wymowę i przy okazji dobrze się bawimy.
Masło maślane
W języku polskim mamy wiele nielogicznych połączeń wyrazowych, których często nieświadomie używamy. Czy mówisz na przykład schodzę po schodach w dół, cofam się do tyłu, biegam szybko i prędko? Jeśli tak, to znaczy, że popełniasz błąd logiczno‑językowy, który nazywa się pleonazmem lub tautologiąpleonazmem lub tautologią, a potocznie określany jest jako tzw. masło maślane. Te konstrukcje językowe często niepotrzebnie wydłużają nasze wypowiedzi. Pamiętaj jednak, że wiele jest sformułowań, które są poprawne, choć nie do końca sensownesensowne.
Dlaczego popełniamy błędy?
Przyczyn może być wiele. Czasem mówiący jest zmęczony lub rozkojarzony, a czasem ma za małą wiedzę o języku. Niekiedy się spieszy albo nie dba o dobór słów. Co ciekawe, małe dzieci tworzą wiele nielogicznych – według dorosłych – wypowiedzi, ale w rzeczywistości testują w ten sposób poznawane reguły językowe. Sprzyja to rozwojowi ich mowymowy. Osoby uczące się języka polskiego jako obcego tworzą wiele niepoprawnych pod względem gramatycznym wypowiedzi. Nie znają bowiem wszystkich reguł języka polskiego, więc często się mylą.
Kiedy mówimy szybko, chaotycznie, pod wpływem silnych emocji, najczęściej nie zastanawiamy się nad treścią i budową swojej wypowiedzi. Formułujemy wówczas zdania, które zwykle są nielogicznie zbudowane.
Błędy składniowe
Błędy składnioweBłędy składniowe są czasami trudne do uchwycenia, trzeba już sporo wiedzieć o języku, by je zauważyć. Bardzo często nieświadomie zmieniamy szyk w zdaniu, tworząc wypowiedzi niepoprawne, np. Całą noc pracowałem prawie (zamiast Prawie całą noc pracowałem), Jak masz się*?* (zamiast Jak się masz?). Zapominamy, że po niektórych czasownikach pojawia się dopełniacz, a nie biernik (jak w zdaniach: używam pastę do zębów, szukam klasę B). Niekiedy między wyrazami brakuje powiązania, przy czym mogą nie pasować do siebie z różnych powodówpowodów. Przykładowo, rzeczownik „nie zgadza się” z czasownikiem (Dzieci szli do szkoły w pośpiechu) lub przymiotnik „nie słucha” rzeczownika (Ale fajny szkoła*!*). Kiedy łączymy ze sobą dwa zdania za pomocą niewłaściwych spójników lub zaimków, możemy również stworzyć niepoprawną składniowo wypowiedź (np. Masz ochotę na frytki albo na ryż?, Odzież jest ładna, wygodna i stosowna zarówno do pory letniej, jak i zimowej, czyli sporządza ją sobie każda rodzina).
Błędy logiczne i składniowe
Zadaniowo
Przeczytaj w szybkim tempie poniższą bajkę i podaj wyjaśnienie, w jakim celu została napisana.
Byli żyli trzej Japoni: Jach, Jachcendrach, Jachcendrachcendroni.
Były żyły trzy Japonki: Sipi, Sipidripi, Sipidripilampoponi.
Ożenili się: Jach – Sipi, Jachcendrach – Sipidripi, Jachcendrachcendroni – Sipidripilampomponi.
Jach miał córkę Szach, Jachcendrach miał córkę Szachszarach, Jachcendrachcendroni miał córkę Szachszarachszaroni Fudżi Fajkę. Kto powtórzy całą bajkę?
Sformułuj wniosek dotyczący stopnia zrozumiałości bajki w trakcie szybkiego czytania.
Poszukaj w dostępnych źródłach innych przykładów tego rodzaju zabaw językowychzabaw językowych?
Przeczytaj wyraźnie łamańce językowe. Czy według ciebie są one sensowne?
I cóż, że się cieszysz, że się czeszesz w Szczebrzeszynie?
Trzy wszy, zaszywszy się w szwy, szły w szyku po trzy wszy.
Czarny dzięcioł z chęcią pień ciął.
Cudzoziemcy mają spore trudności z przeczytaniem polskich łamańców językowych. Posłuchaj lekcji nr 3 języka niemieckiego prowadzonej przez Steffena Möllera, niemieckiego kabareciarza i aktora. Czy niemieckie łamańce językowe wydają ci się łatwiejsze, czy trudniejsze od polskich? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Uporządkuj poniższe zdania w taki sposób, by powstała logiczna i spójna historyjka.
- Zaufany filozof w zdaniach przedsięwziętych
- Nie tylko w Pana Boga – i w upiory wierzył.
- Przyszła słabość, aż mędrzec, co firmament mierzył,
- Nie wierzył w Pana Boga, śmiał się z wszystkich świętych.
Spośród podanych sformułowań wybierz te, które są nielogiczne, ale poprawne oraz używane na co dzień.
- Słońce wschodzi.
- Książka leży na stole.
- Mucha siedzi na suficie.
- Miejsce siedzące przy oknie, proszę!
- Ziemia obraca się wokół Słońca.
Przeczytaj dialog dziecka z rodzicem i powiedz, o czym rozmawiają. Wyjaśnij, dlaczego trudno zrozumieć tę rozmowę.
Dziecko: Cę tlabanek.
Tata: Co chcesz?
Dziecko: Tlabanek.
Tata: Co to jest tlabanek?
Dziecko: Tato, zlobimy pociąga?
Tata: Jakiego pociąga?
Dziecko: No innego, mojego.
Oto autentyczne wypowiedzi cudzoziemców uczących się języka polskiego. Przeczytaj je uważnie. Wskaż wypowiedzi poprawne pod względem logicznym i składniowym.
- Od dawien dawna marzyłam zwiedzić Polskę.
- Amerykanie ogólnie nie martwią się o tym, że muszą zachować się kulturalnie. Mówią to, co mają na myśli, robią to, co im się podoba.
- Moim zdaniem, Polacy ogólnie są mili i zachowują się bardzo kulturalnie.
- Uważam, że praca jako nauczycielka chińskiego jest bardzo interesująca, można poznać ciekawych ludzi i nauczyć się innymi kulturami.
- Jeżeli chodzi o otwartość i nawiązywanie stosunków, Polacy są bardzo podobni do Czechów.
Na podstawie podanych przykładów napisz w punktach, co w języku polskim sprawia cudzoziemcom najwięcej problemów.
Przeczytaj zdania i wytłumacz, dlaczego są nielogiczne. Wyjaśnij, jaki efekt wywołuje brak logiki w tych wypowiedziach.
1) Marek nie wiesza się w szatni.
2) Pisała ławką po piórze.
3) Uderzył kolegę po dzwonku.
4) Przyszła w butach do szkoły.
5) Wojtek samodzielnie chodzi po klasie.