Ważne daty

Dē bellō Gallicō Juliusza Cezara

Źródło: Juliusz Cezar, O wojnie galijskiej, edycja komputerowa, www.zrodla.historyczne.prv.pl

Wymowa tradycyjna i klasyczna

R1CQT28YH78801

Rycina autorstwa Michela Wolgemuta przedstawia postać „Marcusa Fabiusa Quintillanusa” – mężczyzny w podeszłym wieku. Ubrany jest on w długą szatę, na głowie ma czapkę, a na tarzy widoczny jest długi zarost. Nad postacią mężczyzny widoczny jest napis QUINTILIANUS. Rycina została zamieszczona na białej karcie.

Wymowa tradycyjna to wymowa przekazywana od schyłku Cesarstwa Rzymskiego aż po nasze czasy. Na przestrzeni wieków zachodziły w niej takie same procesy fonetyczne, jakim ulegały języki krajów, w których nauczano łaciny. Wyróżniamy tu dwa wiodące rodzaje wymowy:

• pronunziazione tedesca – czyli wymowa północnoeuropejska to sposób czytania języka łacińskiego na terenie Polski i Niemiec zbliżony do wymowy powszechnie używanej w średniowiecznej Europie. Jej podstawą jest wymowa frankońska z IX wieku.

• wymowa rzymska albo kościelna – sposób wymawiania łaciny w Stolicy Apostolskiej. Do wymowy włoskiej zbliżona jest także francuska i hiszpańska. Do cech charakterystycznych tej wymowy należy czytanie c jako cz, g jako dż i końcówki -tio jako -cjo.

Wymowa klasyczna obowiązywała na terenie Imperium Romanum od I w. p.n.e. do I w. n.e., czyli w okresie rozkwitu literatury łacińskiej. W XX w. w Niemczech powstał nurt tzw. wymowy restytuowanej, czyli renesans wymowy klasycznej. Zasady wymowy klasycznej są nam znane:

• ze świadectw gramatyków starożytnych, np. Kwintyliana w dziele Dē linguā Latīnā;

• z transkrypcji wyrazów łacińskich w piśmie greckim, gdzie znajdujemy takie formy jak Iulius Kaisar (por. z niemieckim der Kaiser), Kikeron czy Kreskens, jako że c w wymowie klasycznej nie występowało;

• ze sposobu wymawiania języków nowożytnych;

• z gramatyki porównawczej języków europejskich.

RgFOq9ZfyLuqu1

Czarno-biała fotografia nieznanego autora przedstawia widok na stronę tytułową „Żywotów równoległych” Plutarcha. Napisy zamieszczone na stronie są zapisane w języku greckim.

• c czytane zawsze jako k

• qu = ku

• v – ł

• gn w środku wyrazu wymawiano prawdopodobnie jako [ńn]

• ae jako aj

• oe jako oi

Pomimo renesansu wymowy klasycznej pozycja tradycyjnego czytania w języku łacińskim nie jest zagrożona. Do języków narodowych przeszły bowiem zapożyczenia z łaciny zgodne z wymową tradycyjną. Mówimy: scena, dyscyplina, wirtualny, lingwista, a nie skena, diskiplina, uirtualny, linguista. Wymowa klasyczna lepiej prezentuje się w poezji okresu klasycznego, gdzie trafniej oddaje oryginalne efekty akustyczne.

Audiobook Dē bellō Gallicō Juliusza Cezara - incipit

RIl4tkIrqdNUc1

Przejdź do nagrania

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DAd7ygRRp

Zasady wymowy tradycyjnej

RXgdoy5ztSsDM1

Fotografia nieznanego autora przedstawia rzeźbę trójgłowego psa – Cerbera stojącego na cokole. Figura została wykonana z jasnego kamienia, każdy łeb psa ma otwarty pysk i szczerzy kły. Na swojej szyi mają długi owinięty łańcuch. Artysta tworząc figurę zadbał o to, aby odwzorować sierść psa, oraz jego pazury. Figura Cerbera znajduje się w pomieszczeniu, obok kominka.

Źródłom7584097df5bdcb24_0000000000006Źródło

R1d54SO7Q335y1

Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na kolumny we wnętrzu Panteonu. Kolumny wykonane są z jasnego kamienia, u szczytu są zdobione formami przypominającymi liście. Pomiędzy kolumnami znajduje się złoty żyrandol.

Iloczas i zasady akcentowania wyrazów

Iloczas w języku łacińskim oznaczał podział samogłosek na długie i krótkie. Długość samogłoski decydowała o  tym, czy zgłoska była długa czy krótka. Na iloczasie oparta jest budowa wierszy łacińskich, które są zbudowane na zasadzie rytmu. Samogłoska długa oznaczana była znakiem - (np. ā) i jej artykulacja trwała dwa razy dłużej niż samogłoski krótkiej, oznaczanej znakiem ̌ (np. ă).

Jeżeli zgłoska zawiera dyftongdyftongdyftong lub samogłoskę długą, również jest długa z natury, np. w wyrazie Aurōra.

RElZ7YC9qpvQM1

Rzeźba autorstwa F. Saula pod tytułem „Aurora” przedstawia młodą uśmiechniętą kobietę, ubraną w zwiewne szaty, podkreślające jej figurę. Kobieta ma długie loki, które zdobione są czepcem. Obie ręce ma uniesione do góry, w dłoniach trzyma warkocz na którym znajdują się małe figurki przypominające ludzi. W dolnej części rzeźby znajduje się ściana pełna kwiatów, które sięgają do ud kobiety. Figura Aurory została wykonana z jasnego materiału, a sama figura została sfotografowana na czarnym tle.

Zgłoska zawierająca spółgłoskę krótką jest krótka z natury, np. tăbŭla.

Jeżeli po samogłosce występuje grupa spółgłosek, dwie lub więcej, zgłoska jest długa z pozycji. Jeśli jednak po samogłosce występują dwie spółgłoski, z których jedna jest zwarta (mūta), czyli b, p, ph, d, t, th, a druga płynna (liquida) - r lub l, czyli występuje połączenie mūta cum liquidā, samogłoska je poprzedzająca może być traktowana jako długa lub krótka.

W języku łacińskim występował akcent toniczny, czyli polegający na podwyższeniu tonu sylaby wyróżnionej w wyrazie, gdy tymczasem w języku polskim mamy akcent dynamiczny, który polega na silniejszym wymówieniu danej zgłoski w wyrazie.

W języku łacińskim akcent pada na drugą lub trzecią zgłoskę od końca w zależności od iloczasu drugiej zgłoski od końca:

1. Jeżeli druga zgłoska od końca jest długa, akcent pada na nią, np. a‑mī‑cus, czytamy amicus

2. Jeżeli druga zgłoska od końca jest krótka, akcent pada na trzecią zgłoskę od końca, np. dŏ‑mĭ‑nus, czytamy dŏmĭnus

Enklityki, np. -que, -ne, -ve wpływają na przesunięcie akcentu wyrazu, do którego są dołączone na pierwszą zgłoskę od końca, np. dŏmĭnusque.

Zadania

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

RjsDkdxXmuk5l

Obraz autorstwa Carla Fredrika Hilla pod tytułem „Sekwana – pejzaż w Bois-Le-Roi” przedstawia widok na rzekę , która przepływa obok małej miejscowości. Na pierwszym planie widoczne jest wysokie drzewo, las, oraz oba brzegi rzeki. W oddali znajdują się domostwa – widoczne są tylko czarne dachy, oraz most łączący oba brzegi lądu. Tło obrazu stanowią lasy znajdujące się w oddali oraz domy.

Rd1bBFhJattgz

Płaskorzeźba nieznanego autora przedstawia scenę w której Ambiorix ze swoją świtą atakują rzymskich żołnierzy. Ambriorix to starszy mężczyzna, ubrany w hełm, oraz szatę zakrywającą jego dolne partie ciała. W jednej ręce trzyma tarczę, w drugiej topór, wskazuje swoim towarzyszom cel i zagrzewa do walki. Z prawej strony znajdują się niczego nieświadomi żołnierze rzymscy – jeden z nich klęczy przy drzewie, drugi stoi obok niego i spogląda się w prawą stronę. Płaskorzeźba została wykonana z jasnego kamienia, i znajduje się w obramowaniu.

R1CQT28YH78801

Rycina autorstwa Michela Wolgemuta przedstawia postać „Marcusa Fabiusa Quintillanusa” – mężczyzny w podeszłym wieku. Ubrany jest on w długą szatę, na głowie ma czapkę, a na tarzy widoczny jest długi zarost. Nad postacią mężczyzny widoczny jest napis QUINTILIANUS. Rycina została zamieszczona na białej karcie.

RgFOq9ZfyLuqu1

Czarno-biała fotografia nieznanego autora przedstawia widok na stronę tytułową „Żywotów równoległych” Plutarcha. Napisy zamieszczone na stronie są zapisane w języku greckim.

RXgdoy5ztSsDM1

Fotografia nieznanego autora przedstawia rzeźbę trójgłowego psa – Cerbera stojącego na cokole. Figura została wykonana z jasnego kamienia, każdy łeb psa ma otwarty pysk i szczerzy kły. Na swojej szyi mają długi owinięty łańcuch. Artysta tworząc figurę zadbał o to, aby odwzorować sierść psa, oraz jego pazury. Figura Cerbera znajduje się w pomieszczeniu, obok kominka.

R1d54SO7Q335y1

Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na kolumny we wnętrzu Panteonu. Kolumny wykonane są z jasnego kamienia, u szczytu są zdobione formami przypominającymi liście. Pomiędzy kolumnami znajduje się złoty żyrandol.

RElZ7YC9qpvQM1

Rzeźba autorstwa F. Saula pod tytułem „Aurora” przedstawia młodą uśmiechniętą kobietę, ubraną w zwiewne szaty, podkreślające jej figurę. Kobieta ma długie loki, które zdobione są czepcem. Obie ręce ma uniesione do góry, w dłoniach trzyma warkocz na którym znajdują się małe figurki przypominające ludzi. W dolnej części rzeźby znajduje się ściana pełna kwiatów, które sięgają do ud kobiety. Figura Aurory została wykonana z jasnego materiału, a sama figura została sfotografowana na czarnym tle.

Bibliografia

Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2012

Tadeusz Gacia, W kwestii restytucji klasycznej wymowy łacińskiej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica 45, 2010