Są twórcy tak sławni, że wystarczy wymienić ich imię, by wszyscy wiedzieli, o kim
jest mowa. Należy do nich Dante Alighieri. Ten florencki pisarz stworzył dzieło,
które czytelnicy uznali za niezwykłe. Artysta zatytułował je Komedią. My znamy je
pod tytułem Boska komedia.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia:
w dowolnych źródłach poszukaj informacji o tych bohaterach mitologicznych, literackich lub filmowych, którzy zeszli do podziemi (piekła) i stamtąd wyszli.
Dante Alighieri i jego dzieło
Przyjrzyj się postaci pisarza. Wyjaśnij, dlaczego ma taki surowy wyraz twarzy i co oznacza wieniec laurowy na jego głowie.
Zapoznaj się z opisem postaci pisarza. Wyjaśnij, dlaczego ma taki surowy wyraz twarzy i co oznacza wieniec laurowy na jego głowie.
Dante Alighieri
Urodził się w 1265 roku we Florencji. Był to czas, gdy Włochy nie stanowiły jednego organizmu państwowego, lecz składały się z miast‑państw, walczących ze sobą o wpływy gospodarcze i polityczne. Żywe były też spory wewnętrzne, które silnie dotknęły Dantego. Jako przedstawiciel stronnictwa zwanego Białymi, został przez swych politycznych przeciwników (Czarnych) skazany na banicję. Artysta opuścił ojczyznę w 1302 roku i do końca życia tułał się po Włoszech. Zmarł w 1321 roku w Rawennie.
Przyjrzyj się obrazowi. Na podstawie gestów i wyrazu twarzy określ emocje poszczególnych postaci.
Opisz, jak mógł czuć się Dante po wygnaniu z ukochanej Florencji.
Biblia niewiele mówi o tym, jak wyglądają zaświaty, czyli niebo i piekło. Wierni natomiast chcieli wiedzieć, czego mogą oczekiwać po śmierci i co stanie się z ich duszami. Odpowiedź na te pytania dawały apokryfy. Zawierały wizje niebiańskich wspaniałości i piekielnych okropieństw. W XII wieku, oprócz nieba i piekła, w przekazach apokryficznych pojawił się czyściec. Jego ideę opracowali głównie teologowie z paryskiej Sorbony.
Umierający mógł trafić do czyśćca (na pewien czas), do nieba (na wieczność)
lub piekła (też bezterminowo). Najbardziej wymowne wyobrażenie zaświatów w literaturze średniowiecza dał Dante.
Wybitna Boska komedia
Boska komedia (Divina commedia) to poemat Dantego Alighieri napisany w języku włoskim w latach 1307–1321. Zawarte w tytule słowo komedia nie określa gatunku literackiego i nie przedstawia komicznej historii. W średniowieczu komedią określano utwory, które zaczynały się smutno, ale miały szczęśliwe zakończenie. Epitet 'boska' dodano do tytułu dopiero w XVI wieku, nie tylko ze względu na tematykę dzieła, a także jako określenie wartościujące utwór Dantego.
Boska komedia, licząca 100 pieśni, ukazuje wędrówkę poety przez piekło, czyściec i raj (niebo). Po piekle oprowadza autora‑bohatera rzymski poeta Wergiliusz. W czyśćcu jego rolę przejmuje symbolizująca ideał życia aktywnego – Matylda, która następnie przekazuje opiekę nad Dantem pięknej Beatrycze. Tak twórca nazywał swoją dawną wielką miłość. Beatrycze staje się przewodniczką po raju. Na końcu Dante staje twarzą w twarz z samym Bogiem i ma możność kontemplowania tajemnicy Trójcy Świętej.
Pełen odniesień do współczesności (w piekle autor umieścił niemal wszystkich swoich wrogów politycznych, a w raju – osoby bliskie sercu), zawierający dziesiątki symboli i alegorii. Wierszowany utwór ukazuje życie człowieka jako wędrówkę. Zmęczony życiem 35‑latek w Wielki Piątek 1300 roku (był to 7/8 kwietnia) gubi się w lesie, gdzie spotyka trzy bestie: panterę, lwa i wilczycępanterę, lwa i wilczycę. Stamtąd wstępuje do podziemi. W podzielonym na 9 kręgów piekle widzi przerażające sceny. Następnie po złożonym z 9 tarasów (części) czyśćcu Dante wędruje ponad 3 dni. Ostatni dzień wędrówki przebywa zaś w podzielonym na 9 nieb raju. Bohater przeszedł więc drogę od pokuty, przez oczyszczenie do wiecznej nagrody.
O zaświatach
Opisz powyższy obraz, przedstawiający wyobrażenie zaświatów. Skorzystaj z pytań pomocniczych:
Kto znajduje się na pierwszym planie? Zwróć uwagę na wieniec laurowy i księgę.
Co przedstawia scena po lewej stronie obrazu? Zwróć uwagę na obecność diabłów i zachowanie ludzi.
Jaka przestrzeń znajduje się w centrum obrazu? Zwróć uwagę na wejście i szczyt góry.
Co przedstawia prawa strona obrazu?
Jaka kolorystyka dominuje na obrazie?
Jakie symbole zostały przedstawiane? Wyjaśnij ich znaczenie.
Jakie wrażenie wywołuje obraz na tobie?
Zapoznaj się z opisem powyższego obrazu, a następnie zredaguj krótką interpretację. Skorzystaj z poniższych pytań pomocniczych.
Co może oznaczać znajdujący się na pierwszym planie wieniec laurowy oraz księga?
Co może oznaczać scena po lewej stronie obrazu?
Jakie symbole zostały przedstawiane? Wyjaśnij ich znaczenie.
Wędrówka przez piekło
Wędrówka po zaświatach zaczyna się u bram piekła. Za nimi otwiera się przerażająca przestrzeń, w której przebywają grzesznicy. Dante podzielił ich w zależności od wagi popełnionego czynu i umieścił w dziewięciu piekielnych kręgach.
PiekłoPieśń III
Przeze mnie droga w miasto utrapienia;
Przeze mnie droga w wiekuiste męki;
Przeze mnie droga w naród zatracenia;
Jam dzieło wielkiej, sprawiedliwej ręki.
Wzniosła mię z gruntu potęga wszechwłodna,
Mądrość najwyższa, miłość pierworodna:
Kto wchodzi do mnie, żegna się z nadzieją.
Te słowa ryte na bramie czernieją,
Ich treść, o! Mistrzu, jest dla mnie tajemną!On głosem zwykłym świadomej osobie:
'Tu – rzecze – z marnych wyzuj się przestrachów,
Wszystko, co podłe, niechaj zamrze w tobie;
Spuścić się mamy do wieczności gmachów
I napotkamy tłumy niezliczone,
Wiekuistego światła pozbawione'.Rzekł, przyjacielską rękę mi podaje,
Dobrotliwymi zachęca uśmiechy;
Uczułem w sercu wzruszenie pociechy
I wszedłem śmiało w tajemnicze kraje.
Stamtąd wzdychania, żale i okrzyki
Szumią śród nocy bez gwiazd i księżyca:
Słucham, i łzami nabiegła źrenica.
Okropny hałas, tysiączne języki,
Wybuchy gniewu, szlochania boleści,
I wycie mężów, i lament niewieści!
Zgiełk przeraźliwy tak rozlicznych wrzasków
To wre na przemian, to się społem zetrze,
Jako tumany afrykańskich piasków,
Kiedy się zerwą i zmącą powietrze.
Scharakteryzuj piekło ukazane przez Dantego.
Wyjaśnij, dlaczego napis nad bramą piekielną mógł wzbudzić niepokój czytelnika.
Określ, jakie znaczenie ma napis na bramie.
Odnajdź w tekście odpowiednie fragmenty uzasadniające twój wybór, a następnie zacytuj je poniżej. Wyjaśnij, dlaczego ten zmysł został tak mocno wyeksponowany w opisie piekła.
Dantejskie sceny
Zinterpretuj poniższy fragment Pieśni XXXII, następnie zestaw go z obrazem Williama‑Adolphe’a Bouguereau. Opisz scenę dantejską na obrazie i wyciągnij wnioski.
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej fragmentem Pieśni XXXII Dantego, a następnie zinterpretuj go. Opisz ukazaną tam scenę i wyciągnij wnioski.
Wskaż makabryczny opis w podanym niżej fragmencie Pieśni XXXII, wypisz czasowniki, środki stylistyczne i określ ich funkcje, a następnie sformułuj definicję scen dantejskich.
Odnajdź makabryczny opis w podanym poniżej fragmencie Pieśni XXXII, wypisz czasowniki, środki stylistyczne i określ ich funkcje, a następnie sformułuj definicję scen dantejskich.
Dante i Wergiliusz, idący przez piekielne kręgi, są świadkami scen budzących grozę, które stały się źródłem frazeologizmu: 'dantejskie sceny'.
PiekłoPieśń XXXII
Gdy z miejsc okropnych szukamy przechodu,
Dwóch potępieńców ujrzałem w parowie:
Wyższy niższemu głową legł na głowie;
A jak łakomie szarpiemy chleb z głodu,
Tak on zatopił kły w ciało sąsiada,
Tam kędy czaszka do barku przypada.
Nie z takim gniewem TydejTydej zemstą ślepy
MenalipowejMenalipowej głowy gryzł czerepy,
Jak on swą zdobycz żuje i wysysa.
'Człowieku – rzekłem – co paszczą tygrysa
Mścisz się nad wroga nienawistną głową,
Powiedz mi, jakie masz zemsty powody[…]
Spotkanie z Szatanem
Kiedy Dante i Wergiliusz dotarli na samo dno piekła, spotkali władcę tej krainy, czyli Szatana.
Boska KomediaPieśń XXXIV
...Najwyższy władca krainy boleści
aż do pół piersi tkwił w lodowej bryle,
a zaś do miary olbrzyma się zmieścima wątłą postać mało razy tyle,
jak wobec ramion jego olbrzym ginie,
jaka więc reszta ciała, rozważ chwilę.Jeśli był równie piękny, jako ninie
szkaradny zda się, a znieważył Pana,
słusznie, iż odeń wszelka żałość płynie.Z jakimże dziwem trwoga pomięszana,
kiedy ujrzałem, iż ma trzy oblicza!
Twarz co na przedzie, jako krew rumiana,z tamtych dwóch jedna maska tajemnicza
sponad każdego wyrasta ramienia,
a wierzch im głowy pokrycia użycza.Ta z prawej była bladego odcienia
jak kość słoniowa, zaś lewa maszkara
czarna jak heban, co barwy nie zmienia.Pod każdym licem wielkich skrzydeł para,
jako przystoi dla takiego zwierza,
szerszych niż żagla największego miara,błoniastych jako skrzydła nietoperza,
wciąż się porusza w przód i w tył miotana,
od nich zaś wicher potrójny uderzai mrozi fale KocytuKocytu. Z Szatana
oczu sześciorga płyną łzy, i trzema
brodami ścieka płacz i krwawa piana.
Fragment Pieśni XXXIV w tłumaczeniu Aliny Świderskiej zachowuje (inaczej niż w przekładzie Adama Mickiewicza) strofę, którą zastosował Dante.
strofa trójwersowa o charakterystycznym układzie rymów, który łączy daną zwrotkę z poprzednią i następną (typowy układ: aba bcb cdc …)
Opisz, jak wygląda Szatan.
Wyjaśnij, dlaczego Szatan jest smutny.
Nazwij środki stylistyczne, jakich użył poeta do opisu Szatana i określ ich funkcje.
Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, czy francuski artysta dokładnie zastosował się do opisu zawartego w poemacie.
Przeczytaj opis obrazu francuskiego artysty, a następnie opis w poemacie. Czy są elementy rozbieżne w przedstawieniu postaci?
Trzy paszcze Szatana zazwyczaj uznaje się za odwrotność Trójcy Świętej. Kolory tych paszczy są symboliczne:
czerwień oznacza nienawiść, czyli przeciwieństwo Boskiej dobroci;
żółtosina barwa – niemoc, czyli przeciwieństwo wszechmocy Boga;
czerń – głupotę, czyli przeciwieństwo wszechwiedzy Stwórcy.
Boska KomediaKażda z paszcz miażdży szczękami obiema
postać grzesznika, jak się miele w żarnie,
iż trzech od razu na proch rozgnieść mniema.
Lecz niczym jeszcze one są męczarnie
wobec drapania, ta bowiem katusza
skórę od kości jak łuskę odgarnie.
– Ta, co najgorszą mękę cierpi dusza –
rzekł do mnie pan mój – jest ci JudaszowaJudaszowa,
z głową tkwi w paszczy, nogami porusza.
Z tamtych dwóch, którym zwisa na dół głowa,
w czarnej paszczęce BrutusBrutus członki składa,
(patrz, jak się skręca, a nie rzeknie słowa!)
w drugiej zaś KasjuszKasjusz. Ale noc zapada;
gdy już widziały wszystko oczy nasze,
coć przeznaczone, odejść nam wypada.
Wyjaśnij, dlaczego w samym środku piekła znajdują się zdrajcy.
Poszukaj w tekście informacji, który ze zdrajców został uznany za najgorszego, i wyjaśnij, dlaczego właśnie on uważany jest za największego zdrajcę w dziejach ludzkości.
Teksty do wyboru
I właśnie jej nie ma…
SpotkanieDzisiaj nocą samotną, spędzoną bezsennie,
Po promieniach księżyca, jakimś dziwnym tchnieniem,
Sam nie wiem, jak się nagle ocknąłem w Rawennie
I z dawno utęsknionym spotkałem zwidzeniem.Przez otwarte ktoś okno grał cicho na flecie,
I wiatr lekki woń przyniósł duszącą, upojną –
Jak w mistycznym w nią szedłem wplątany bukiecie,
Pod nieba wyiskrzoną kopułą dostojną.'Będziecie wysłuchani tęskniący, więc proście!'
Jak przez Boga zaklęty przymknąłem powieki –
I tylkom jakiś dziwny posłyszał szum rzeki,
A później, później Danta ujrzałem na moście.'Tyżeś to, ty mój mistrzu! Dlaczego tak blady
I czemu taki dziwny niepokój cię żarzy?
Przychodzę cię ubłagać o sekret twej twarzy.
Nic nie wiem. Zabłądziłem. I proszę twej rady'.On to rzekł, czy rzekł księżyc, czy woda to rzekła,
Padłem, głowę ukrywszy rękami obiema:
'Nie ma nieba i ziemi, otchłani, ni piekła,
Jest tylko Beatrycze. I właśnie jej nie ma'.
Scharakteryzuj podmiot liryczny.
Wytłumacz, dlaczego podmiotowi lirycznemu ukazał się Dante. Swoją odpowiedź poprzyj cytatem.
Ustal i wyjaśnij, jakie okoliczności sprzyjały powstaniu wizji.
Wyjaśnij, dlaczego podmiot liryczny zwraca się o radę do Dantego.
Odszukaj w utworze informacje o wyglądzie Dantego. Zapisz je poniżej.
Zinterpretuj ostatnie dwa wersy utworu.
Przyjrzyj się obrazowi włoskiego malarza Dantego Gabriela Rosettiego. Wyjaśnij, kim są postaci umieszczone w centralnej części obrazu.
Podaj co najmniej trzy przykłady innych zakochanych par w literaturze.
W ciemnym lesie
Trwoga'Ojcze, gdzie jesteś! Las ciemny, las dziki,
Od biegu zwierząt kołyszą się chaszcze,
Trującym ogniem buchają storczyki,
Pod nogą czają się wilcze przepaście.Gdzie jesteś, ojcze! Noc nie ma granicy,
Odtąd już zawsze ciemność będzie trwała.
Bezdomni, z głodu umrą podróżnicy,
Chleb nasz jest gorzki, wyschnięty jak skała.Gorący oddech straszliwego zwierza
Zbliża się, prosto w twarze smrodem zieje.
Dokąd odszedłeś, ojcze, jak ci nie żal
Dzieci, w te głuche zabłąkanych knieje'.
Opisz niebezpieczeństwa, jakie czyhają w 'lesie Miłosza'.
Scharakteryzuj postaci wymienione w tekście.
W drugiej strofie podmiot liryczny stwierdza: 'Chleb nasz jest gorzki'. Wyjaśnij, kogo reprezentuje użycie zaimka w liczbie mnogiej.
W najniższym kręgu piekła
Co myśli Pan Cogito o piekleNajniższy krąg piekła. Wbrew powszechnej opinii nie zamieszkują go ani despoci, ani matkobójcy, ani także ci, którzy chodzą za ciałem innych. Jest to azyl artystów pełen luster, instrumentów i obrazów. Na pierwszy rzut oka najbardziej komfortowy oddział infernalnyinfernalny, bez smoły, ognia i tortur fizycznych.
Cały rok odbywają się tutaj konkursy, festiwale i koncerty. Nie ma pełni sezonu. Pełnia jest permanentna i niemal absolutna. Co kwartał powstają nowe kierunki i nic, jak się zdaje, nie jest w stanie zahamować triumfalnego pochodu awangardy.
BelzebubBelzebub kocha sztukę. Chełpi się, że jego chóry, jego poeci i jego malarze przewyższają już prawie niebieskich. Kto ma lepszą sztukę, ma lepszy rząd – to jasne. Niedługo będą się mogli zmierzyć na Festiwalu Dwu Światów. I wtedy zobaczymy, co zostanie z Dantego, Fra AngelicoFra Angelico i BachaBacha. Belzebub popiera sztukę. Zapewnia swym artystom spokój, dobre wyżywienie i absolutną izolację od piekielnego życia.
Opisz piekło widziane oczami Pana Cogito.
Opisz warunki dostania się do ostatniego kręgu piekielnego.
Zinterpretuj podane poniżej cytaty.
'Jest to azyl artystów pełen luster, instrumentów i obrazów.'
'Belzebub popiera sztukę. Zapewnia swym artystom spokój, dobre wyżywienie i absolutną izolację od piekielnego życia.'
Utwór Czesława Miłosza powstał pod koniec lat 80. XX wieku. W Polsce panował wówczas komunizm, dlatego powstałe wtedy dzieła w głównej mierze należały
do nurtu sztuki propagandowej. Polegała ona na tworzeniu utworów o narzuconym przez władze temacie. Takie teksty ukazywały określone postawy i zachowania, których oczekiwano od obywateli.
W ostatnim kręgu brak kotłów, smoły, wideł itd.. Wyjaśnij, dlaczego jest to nadal piekło.
Rozważ i opisz, jakie – według ciebie – są zadania sztuki. Podaj, jaka sztuka może być niebezpieczna i wprowadza swoich odbiorców w błąd.
Skorzystaj z dostępnych źródeł internetowych i podaj nazwiska pisarzy, którzy tworzyli w nurcie sztuki propagandowej.
Utwór pochodzi ze zbioru Pan Cogito, w którym Zbigniew Herbert zamieścił przede wszystkim wiersze. Wyjaśnij, w jaki sposób na odbiór tekstu wpływa fakt,
że jest on napisany prozą.
Dobro, zło i Diabeł...
Napisz wypowiedź o charakterze argumentacyjnym na temat: 'Obraz diabła w literaturze i sztuce'. W pracy odwołaj się do:
wybranej lektury obowiązkowej,
Boskiej komedii D. Alighieri,
wybranych kontekstów.
Twoja praca powinna liczyć co namniej 400 słów.
Napisz wypowiedź argumnetacyjną na temat: 'Co bardziej inspiruje sztukę: dobro czy zło?'. W pracy odwołaj się do:
wybranej lektury obowiązkowej,
sensu wiersza Co myśli Pan Cogito o piekle Zbigniewa Herberta
wybranych kontekstów.
Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 słów.
Zadaniowo
Dante, pisząc swoje dzieło, pokazał ludziom, jacy są i jacy powinni być. Zredaguj głos w dyskusji na temat: 'Czy współcześnie jest miejsce na sztukę (literaturę, film, malarstwo itd.) o charakterze moralizatorskim?'.
Boską komedię nazywa się literacką summą średniowiecza. Wyjaśnij zasadność
lub bezzasadność takiego określania dzieła Dantego.
Dante przedstawił Szatana jako istotę niewyobrażalnie brzydką. Sformułuj argumenty do wypowiedzi, w której opowiesz się za jedną z tez:
Brzydota to przejaw zła – to, co ohydne zewnętrznie, jest ohydne wewnętrznie.
Brzydota nie stanowi przejawu zła – nie zawsze to, co ohydne zewnętrznie,
jest ohydne wewnętrznie.
Współczesna sztuka rzadziej niż kiedyś sięga po motyw piekła. Robią to zazwyczaj twórcy horrorów i gier komputerowych, a artyści tworzący tzw. sztukę wysoką czynią to niechętnie. Wyjaśnij, dlaczego tak się dzieje.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: tercyna, Beatrycze, alegoria, symbol, poemat, komedia.