Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Reakcje mocnych kwasów z solami innych kwasów

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

11) przewiduje przebieg reakcji soli z mocnymi kwasami (wypieranie kwasów słabszych, nietrwałych, lotnych) oraz soli z zasadami; pisze odpowiednie równania reakcji.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

13) przewiduje przebieg reakcji soli z mocnymi kwasami (wypieranie kwasów słabszych, nietrwałych, lotnych) oraz soli z zasadami; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• planuje doświadczenie chemiczne badania reakcji mocnego kwasu z solą innego kwasu;

• przedstawia problem badawczy oraz hipotezę;

• weryfikuje hipotezę, wyciąga wnioski z przeprowadzonego doświadczenia i zapisuje równanie reakcji chemicznej;

• przewiduje przebieg reakcji chemicznych innych mocnych kwasów z solami.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• analiza materiału źródłowego;

• dyskusja dydaktyczna;

• grafika interaktywna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• technika termometr.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• tablica interaktywna/tablica i kreda/pisak;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Czy każda sól reaguje z każdym kwasem? Skąd wiadomo, która sól ulega reakcji z kwasem, a która nie?

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego działając octem na skorupkę jaja kurzego, zbudowaną w głównej mierze z węglanu wapnia, słyszymy intensywne wydzielanie gazu?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji kwasu chlorowodorowego z węglanem wapnia”. Uczniowie dobierają się w grupy. Nauczyciel rozdaje karty pracy, a uczniowie planują eksperyment chemiczny zgodnie z poleceniem zawartym w karcie pracy (odczynniki chemiczne, szkło i sprzęt laboratoryjny oraz instrukcję wykonania). Nauczyciel weryfikuje pomysły (względem możliwości pracy w laboratorium) i zatwierdza je.

2. Uczniowie wybierają spośród przygotowanych przez nauczyciela odpowiednie szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia i wykonują kolejno czynności zaplanowane w swojej instrukcji oraz obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez chętnych/wybranych uczniów efektów pracy. Równania reakcji chemicznych uczniowie zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

3. Uczniowie zapoznają się z treściami w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj”, dotyczącymi wypierania kwasów z roztworów soli. Powrót do fazy wstępnej i skonfrontowanie wypowiedzi uczniów z informacjami zdobytymi podczas analizy treści.

4. Nauczyciel rysuje na tablicy mapę pojęciową, w której klasyfikuje reakcje mocnych kwasów z solami innych kwasów. Uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują równania reakcji kwasów z solami, które pasują do danej grupy, w formie cząsteczkowej oraz jonowej skróconej.

5. Nauczyciel odwołuje uczniów do grafiki interaktywnej. Uczniowie w parach zapoznają się z poleceniem i wykonują zawarte w medium ćwiczenia.

6. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie nauczyciel stosuje narzędzie do oceny stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z zastosowaniem termometru przez uczniów. Uczniowie na skali temperatury zaznaczają cenkami, w jakim stopniu opanowali zagadnienia, które wynikają z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. Jeżeli ze skali będzie wynikał niski poziom temperatury, uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być wykorzystana przez uczniów podczas podsumowania wiadomości oraz przez uczniów nieobecnych na lekcji jako pomoc przy uzupełnianiu luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje narzędzie do oceny stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z zastosowaniem termometru przez uczniów.

2. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach) z wykorzystaniem stałych dysocjacji kwasów: 

• Czy kwas węglowy wyprze kwas siarkowy(VI) z jego soli? Dlaczego?

• Czy kwas chlorowy(VII) wyprze kwas ortofosforowy(V) z jego soli? Dlaczego?

• Czy kwas solny wyprze kwas fluorowodorowy z jego soli? Dlaczego?

• Czy kwas azotowy(III) wyprze kwas azotowy(V) z jego soli? Dlaczego?

• Czy kwas solny wyprze kwas azotowy(V) z jego soli?  Dlaczego?

3. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji kwasu chlorowodorowego z węglanem wapnia”

Sprzęt i szkło laboratoryjne: statyw do probówek, probówki, pipety, łyżeczka, korki z rurkami odprowadzającymi.

Odczynniki chemiczne: kwas chlorowodorowy, węglan wapnia, woda wapienna.

Instrukcja wykonania:

• W jednej probówce umieść niewielką ilość węglanu wapnia.

• W drugiej probówce umieść ok. 2 cmIndeks górny 3³ wody wapiennej.

• Do probówki z węglanem wapnia wlej ok. 2 cm kwasu chlorowodorowego, po czym probówkę zamknij korkiem z rurką odprowadzającą, której drugi koniec umieść w probówce z wodą wapienną.

• Obserwuj zachodzące zmiany.

4. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

5. Karta pracy ucznia: