Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Twórczość humorystyczna Stanisława Barańczaka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

7) odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.

II. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

6) odróżnia zamierzoną innowację językową od błędu językowego; określa funkcje innowacji językowej w tekście;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

10) rozumie zjawisko nowomowy; określa jego cechy i funkcje w tekście.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Lektura obowiązkowa

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Zakres rozszerzony

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

7) określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

5) rozróżnia ironię w zależności od celu: satyrycznego, parodystycznego, przejawu drwiny i sarkazmu.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przedstawia drogę rozwoju literackiego Stanisława Barańczaka;
wskazuje utwory w dorobku Stanisława Barańczaka mające charakter prześmiewczy;
charakteryzuje twórczość humorystyczną autora Korekty twarzy;
wyjaśnia celowość tworzenia przez poetę utworów humorystycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

Nauczyciel w fazie wprowadzającej pyta uczniów o postać Stanisława Barańczaka. Czy pamiętają jego twórczość i okoliczności jej powstania. Na tym etapie kształcenia uczniowie zapewne wspomną o twórczości politycznej Stanisława Barańczaka.

Zadaniem nauczyciela będzie zatem wprowadzić uczniów w inne obszary działalności literackiej poety i w tym miejscu może zaprezentować „Wprowadzenie” do lekcji oraz jej cele.

Faza realizacyjna

Nauczyciel może zainicjować rozmowę na temat twórczości humorystycznej poetów, którzy kojarzeni są przede wszystkim z twórczością poważną. Czy to możliwe, by powaga i humor funkcjonowały w literackiej symbiozie? Czy może wypadkową tych dwóch postaw jest ironia? W tej części rozmowy nauczyciel może zweryfikować wiedzę uczniów na temat pojęcia ironii.

Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj”. Ważne, by na tym etapie dobrze przyswoili informacje na temat gatunku limeryku, co przyda się do fazy podsumowującej lekcję.

Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się najpierw z treścią audiobooka, który dookreśla wiedzę uczniów na temat celowości twórczości humorystycznej Stanisława Barańczaka. Następnie wykonują polecenia przyporządkowane tylko do audiobooka.

Uczniowie zapoznają się z pierwszą i drugą częścią wykładu dr. hab. Krzysztofa Biedrzyckiego i wykonują przygotowane polecenia do filmów. Nauczyciel może także zaproponować uczniom odczytanie limeryków, które Stanisław Barańczak pisał do Wisławy Szymborskiej, np.:

Pozdrowienia z Hong Kongu,
gdzie etyka powściągu
znikła. Dobrobyt niezły,
ale wartości – sczezły

Siedzimy na Florydzie,
Gdzie w szarzyźnie i bidzie
Ludność zdławionym piskiem
Biadoli nad wyzyskiem

Cyt. za: Wisława Szymborska i Stanisław Barańczak. Inne pozytywne uczucia też wchodzą w grę. Korespondencja 1972‑2011, Kraków 2019.

Uczniowie w ogólnoklasowej dyskusji mogą spróbować dostrzec realizację podstawowych cech limeryku oraz możliwości wyobraźni poetyckiej.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej lekcję nauczyciel proponuje uczniom, by dobrali się w pary i podjęli próbę napisania limeryku. Ważne, by pamiętali o cechach charakterystycznych tego gatunku, a także o tym, by tematyka zahaczała o najnowsze wydarzenia światowe, które ostatnio zainteresowały uczniów. Po wyznaczonym czasie wybrane pary prezentują swoje utwory.

Materiały dodatkowe:

Obchodzę urodziny z daleka... Szkice o Stanisławie Barańczaku, red. J. Dembińska‑Pawelec, D. Pawelec, Katowice 2007.
Wyka Marta, Stan grafomanii i śmierć intelektu, „Dekada Literacka” 1991, nr 7.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Audiobook