Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Na jakim tle rozgrywają się wydarzenia Cudzoziemki?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

4) określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok; odnosi wskazane zjawiska do współczesnej polszczyzny;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza, reportaż, felieton.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

wskazuje związek między wydarzeniami z życia rodziny Marii Kuncewiczowej a fabułą powieści Cudzoziemka,
przywołuje wydarzenia historyczne, które miały wpływ na losy bohaterki,
ocenia postawę Róży wobec Polski jako ojczyzny,
formułuje argumenty potwierdzające/obalające tezę pracy pisemnej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał „Na jakim tle rozgrywają się wydarzenia Cudzoziemki?”. Prosi, by zapoznali się z blokiem tekstowym i przeczytali wszystkie fragmenty Cudzoziemki zamieszczone w sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie przygotowują się do omówienia tekstu, szukając informacji na temat kontekstu biograficznego i/lub historycznoliterackiego.
Przekład intersemiotyczny. Chętni uczniowie przygotowują interpretację fragmentu prozy z e‑materiału: Cudzoziemka, wykorzystując wybrane środki artystycznego wyrazu (np. grafika, kolaż, impresja muzyczna, film).

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć i prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.
Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Jakie wydarzenia historyczne rozgrywają się w tle powieści Cudzoziemka

Faza realizacyjna:

Prezentacja uczniowskiej interpretacji (przekładu intersemiotycznego) na temat utworu prozatorskiego. Wspólne omówienie prezentacji ze szczególnym uwzględnieniem mocnych stron propozycji ucznia.
Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika multimedium zawarte w sekcji „Ilustracja interaktywna”. Uczniowie odczytują polecenie: 1. Zapoznaj się z mapą interaktywną, na której zostały zaznaczone miejsca, z którymi związany jest życiorys Róży Żabczyńskiej i pierwowzoru jej postaci – Adeliny Szczepańskiej. Do każdego z miejsc dopisz odpowiednie wydarzenie z życia Róży i wykonują je w parach. Następnie dzielą się swoimi odpowiedziami na forum klasy. Polecenie 2 z sekcji „Mapa interaktywna” uczniowie także wykonują w parach; nauczyciel weryfikuje poprawność ich odpowiedzi.
Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują indywidualnie następujące ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się”: 1, 2, 3 i 6, a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.
Następne ćwiczenie 7. Rozstrzygnij, czy Róża okazała się godną spadkobierczynią swoich przodków. Sformułuj swoje stanowisko w postaci tezy i poprzyj ją dwoma argumentami odwołującymi się do przytoczonego fragmentu powieści oraz do samodzielnie wybranych wydarzeń z życia bohaterki. wyświetlone przez nauczyciela na tablicy uczniowie rozwiązują w grupach 4‑osobowych. Po jego wykonaniu i uzgodnieniu przez każdą grupę wspólnego oraz jednoznacznego wyboru następuje omówienie rezultatów na forum klasy.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Przeprowadź interpretację porównawczą fragmentów Cudzoziemki M. Kuncewiczowej i Przedwiośnia S. Żeromskiego. Twoja praca powinna liczyć przynajmniej 350 słów.

Materiały pomocnicze:

Ryszard Handke, Alfabet kultury w lekturze tekstu literackiego, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.
Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.
Ludwik Fryde, Maria Kuncewiczowa: Cudzoziemka w: Wybór pism krytycznych 1966.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Ilustracja interaktywna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się