Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Styl poezji renesansowej. Tren X Jana Kochanowskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
10. gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;
Lektura obowiązkowa
11) Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47; tren IX, X, XI, XIX; Odprawa posłów greckich;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • określi rolę środków poetyckich w Trenie X Jana Kochanowskiego;

  • wyjaśni uniwersalność i ponadczasowość poezji Jana Kochanowskiego;

  • omówi język i styl Trenu X.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z informacjami zawartymi w sekcji „Przeczytaj” oraz wysłuchanie miniwykładu prof. Dybka. Zainteresowane osoby mogą wyszukać w dostępnych źródłach przykłady muzycznych utworów żałobnych.

  2. Chętna lub wybrana osoba przygotowuje głośne czytanie Trenu X z elementami aktorskiej interpretacji.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy treści zawartych w sekcji „Wprowadzenie”. Następnie określa wiążące dla uczniów kryteria sukcesu.

  2. Prowadzący zajęcia inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji. Poleca, by uczniowie przypomnieli literackie przykłady utworów żałobnych. Zadaje pytania: Jaki był cel tworzenia trenów? Jakie zasady rządziły tym gatunkiem?

Faza realizacyjna:

  1. Wybrana przed lekcją osoba prezentuje recytację utworu. Tłem do odczytania wiersza są przygotowane przez uczniów muzyczne utwory żałobne.

  2. Uczniowie w parach wykonują polecenia 1 i 2 z sekcji „Audiobook”. Chętne osoby prezentują odpowiedzi. Uzupelniona mapa myśli może zostać wyświetlona na rzutniku i omówiona na forum klasy.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie wykonują ćwiczenia zawarte w sekcji „Film edukacyjny”. Następnie odpowiadająna pytania podsumowujące zawarte w poleceniach:
    - Co stanowi o wyjątkowości tego utworu na tle całego cyklu?
    - Dlaczego poezja Kochanowskiego ma charakter uniwersalny i ponadczasowy?

  2. Nauczyciel przytacza krótki tekst podsumowujący:
    Cykl poetycki złożony z dedykacji i dziewiętnastu „Trenów” Jan Kochanowski poświęcił pamięci ukochanej Urszulki, zawarł jednak w dziele tym tak wielki ładunek osobistego, emocjonalnego zaangażowania, że poemat o zmarłej dziecinie opłakiwanej z wielkim żalem przez „niefortunnego” ojca stał się właściwie przede wszystkim poetycką analizą kolejnych faz cierpienia człowieka, który utracił bliską osobę, który stopniowo coraz bardziej rozumie ogrom nieodwracalnej straty. Jednocześnie zaś „Treny” ukazują, jak w obliczu najtrudniejszej próby kompromituje się banał stereotypowych formuł o istocie życia i śmierci, o zasadach ludzkiego reagowania na odmianę losu, dobrą czy złą. Ukazują zarazem wielki kryzys światopoglądowy poety‑intelektualisty, który poprzednio sam propagował tak modne w epoce renesansu idee dość rygorystycznie pojmowanego stoicyzmu.
    Janusz Pelc, Renesansowa koncepcja człowieka w „Trenach” Jana Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki”: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 59/3

  3. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

  1. Wyjaśnij na podstawie filmu edukacyjnego, w jaki sposób można odczytywać fragment Trenu X Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest

Materiały pomocnicze:

  • Janusz Pelc, Renesansowa koncepcja człowieka w „Trenach” Jana Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki”: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 59/3, 55‑79.

Wskazówki metodyczne

  • Materiał z sekcji „Audiobook” wraz z zawartą tam mapą myśli może być wykorzystany jako podsumowanie lekcji.

Film edukacyjny