Dla nauczyciela - Zintegrowana Platforma Edukacyjna

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Jarosław Iwaszkiewicz Pogoda lasu… – postawa humanistyczna i stoicka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

4) rozróżnia grupę literacką i pokolenie literackie; rozpoznaje założenia programowe w utworach literackich różnych epok;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach;

Lektura uzupełniająca

19) wybrane wiersze poetów polskich i obcych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przedstawia okoliczności powstania wiersza Pogoda lasu... Jarosława Iwaszkiewicza;
wskazuje środki stylistyczne w wierszu Pogoda lasu... i opisuje ich funkcje;
przedstawia formalne cechy prozatorskie i poetyckie wiersza Pogoda lasu...;
wyjaśnia, w jaki sposób realizuje się w wierszu postawa humanistyczna i stoicka.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

W fazie wprowadzającej nauczyciel prosi uczniów, by wypisali wszystkie skojarzenia z wyrazem „pogoda”. Mogą także podać tytuły znanych im utworów (muzycznych, literackich, teatralnych i innych), które zawierają w tytule słowo „pogoda”. W następnym kroku dzielą zebrane skojarzenia na pozytywne, negatywne, neutralne. Zastanawiają się nad frazeologicznym użyciem słowa „pogoda” i wykonują ćwiczenie 4. z sekcji „Sprawdź się”. Nauczyciel informuje uczniów, że ta wiedza będzie im potrzebna do analizy i interpretacji wiersza Jarosława Iwaszkiewicza Pogoda lasu.... Następnie prezentuje „Wprowadzenie” do materiału, podaje cele lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Fazę realizacyjną uczniowie rozpoczynają od lektury wiersza Pogoda lasu... oraz treści dotyczącej kontekstu jego powstania (sekcja „Przeczytaj”). W następnym kroku uczniowie powracają do definicji słownikowej terminu „pogoda”, a następnie wykonują ćwiczenie nr 5 w sekcji „Sprawdź się”.

Uczniowie przed rozpoczęciem analizy wiersza mogą kontrolnie wykonać ćwiczenie 2. z sekcji „Sprawdź się”. Następnie przystępują do pracy z multimedium („Mapa myśli”) i wykonują przyporządkowane do niego polecenia.

Po analizie nauczyciel dobiera ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” do pracy interpretacyjnej.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel może poruszyć kwestię tytułu całego zbioru, z którego pochodzi wiersz Pogoda lasu.... Uczniowie, podobnie jak na początku zajęć, proponują skojarzenia i frazeologizmy ze słowem „mapa”. Jeśli nauczyciel dysponuje na lekcji Słownikiem języka polskiego, może także wyszukać ten termin i odczytać jego znaczenie w różnych kontekstach. Uczniowie zastanawiają się, który z kontekstów najbardziej pasuje do tomiku, o którym wiadomo, że był ostatnim wydanym za życia poety.

Inną propozycją na podsumowanie lekcji może być prezentacja filmu dokumentalnego: Pogoda domu niechaj będzie z tobą... Jarosław Iwaszkiewcz dostępnego na kanale vod.tvp.pl z udziałem samego poety.

Praca domowa:

Wykorzystując frazeologię oraz własne doświadczenia kulturowe i obserwacje natury, dopisz jedną zwrotkę wiersza Pogoda lasu...

Materiały dodatkowe:

Zdzisława Mokranowska, Młodość i starość. Studia o twórczości Jarosława Iwaszkiewicza, Katowice 2009.
Tomasz Wójcik, Pociecha mieszka w pięknie. Studia o twórczości Jarosława Iwaszkiewicza, Warszawa 1998.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.