Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak, Agnieszka Dreczko

Przedmiot: chemia

Temat: Czy w wyniku reakcji zobojętniania zawsze powstaje obojętna sól?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

4) uzasadnia przyczynę kwasowego odczynu wodnych roztworów kwasów, zasadowego odczynu wodnych roztworów niektórych wodorotlenków (zasad) i amoniaku oraz odczynu niektórych wodnych roztworów soli; pisze odpowiednie równania reakcji;

Zakres rozszerzony

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

8) uzasadnia przyczynę kwasowego odczynu wodnych roztworów kwasów, zasadowego odczynu wodnych roztworów niektórych wodorotlenków (zasad) i amoniaku oraz odczynu niektórych wodnych roztworów soli zgodnie z teorią Brønsteda‑Lowry’ego; pisze odpowiednie równania reakcji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia metodę otrzymywania soli w wyniku reakcji zobojętniania;

• pisze równania reakcji zobojętniania w formie cząsteczkowej, jonowej pełnej i jonowej skróconej;

• projektuje doświadczenia, w których przeprowadzi reakcję zobojętniania.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródlowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny;

• wirtualne laboratorium;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, kreda

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel odwołuje się do wprowadzenia w e‑materiale, po czym zadaje pytania uczniom. Kwas solny jest składnikiem soku żołądkowego. W efekcie obniżenia pH soku żołądkowego odczuwalne jest charakterystyczne pieczenie w przełyku, zwane zgagą. Jakie znasz domowe sposoby zwalczania zgagi? Jak myślisz, dlaczego przykład został przytoczony w temacie o reakcji zobojętniania? Jaka reakcja chemiczna zachodzi przy zwalczaniu zgagi?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia reakcja zobojętniania.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment uczniowski. Prowadzący zajęcia dzieli uczniów na grupy, rozdaje karty pracy oraz odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne celem przeprowadzenia eksperymentów (patrz material pomocniczy).  Po zapoznaniu się z instrukcją doświadczenia, uczniowie formułują pytanie badawcze, hipotezę, opisują odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny, odczynniki chemiczne i zapisują w kartach pracy, rysują schemat doświadczenia, po czym przystępują do wykonania eksperymentu. Nauczyciel monitoruje przebieg eksperymentu. Uczniowie swoje spostrzeżenia, równania reakcji i wnioski zapisują w kartach pracy. Liderzy grup po wykonanej pracy prezentują efekty pracy grupowej z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną podczas wypowiedzi uczniów i podsumowuje wykonanie eksperymentów.

2. Każda grupa wykonuje dwa doświadczenia:

• Doświadczenie nr 1: Badanie reakcji zobojętniania. Zobojętnianie 1 cmIndeks górny 3³ kwasu solnego o stężeniu 0,2 mol/dmIndeks górny 3³ przez 1 cmIndeks górny 3³ wodnego roztworu wodorotlenku sodu o stężeniu 0,2 mol/dmIndeks górny 3³ – uczniowie za pomocą uniwersalnego papierka wskaźnikowego sprawdzają odczyn roztworów. Po zmieszaniu ze sobą obu roztworów uczniowie sprawdzają uniwersalnym papierkiem wskaźnikowym odczyn otrzymanego roztworu i obserwują zmiany porównując je z odczynem roztworów wyjściowych.

• Doświadczenie nr 2: Badanie odczynu wskazanych roztworów. Uczniowie otrzymują wodne roztwory: kwasu octowego, kwasu siarkowego(VI), chlorowodoru, amoniaku, wodorotlenku sodu, wodorotlenku wapnia, węglanu sodu i sprawdzają odczyn każdego roztworu uniwersalnym papierkiem wskaźnikowym. Następnie sprawdzają, jaki jest odczyn roztworu powstałego po zmieszaniu wybranych par roztworów i porównują go z odczynem roztworów wyjściowych.

2. Wirtualne laboratorium. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda z grup posiada komputer, na którym można odtworzyć e‑materiał - medium bazowe. Wyjaśnia, że zadaniem uczniów będzie przeprowadzenie reakcji zobojętniania (różne przypadki). Uczniowie po wykonanych wirtualnych eksperymentach zapisują równania reakcji w zeszytach. Nauczyciel weryfikuje poprawność wykonywanych zadań.

3. Praca z e‑materiałem – podsumowanie. Uczniowie analizują materiał źródłowy i wykonują zawarte tam ćwiczenia 1‑4. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów i ewentualnie wyjaśnia niezrozumiale kwestie.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: Na czym polega reakcja zobojętniania? Co to jest elektrolit słaby? Co to jest elektrolit mocny? Jakie produkty reakcji powstaną, gdy reagentami są wodorotlenek wapnia oraz kwas solny?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że ...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium może być użyte jako forma utrwalająca w podsumowaniu lekcji lub jako forma wprowadzająca przed przystąpieniem do wykonywanych zadań.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Na czym polega reakcja zobojętniania?

• Co to jest elektrolit słaby?

• Co to jest elektrolit mocny?

• Jakie produkty reakcji powstaną, gdy reagentami są wodorotlenek wapnia oraz kwas solny?

2. Doświadczenie:

Sprzęt laboratoryjny: probówki, zlewki, cylindry miarowe, pipety, statyw na probówki, uniwersalne papierki wskaźnikowe.

Odczynniki chemiczne: wodne roztwory: chlorowodoru,  wodorotlenku sodu, kwasu octowego, kwasu siarkowego(VI), amoniaku, wodorotlenku wapnia i węglanu sodu.

• karta pracy ucznia:

3. Nauczyciel przygotowuje:

• karty charakterystyk dla poszczególnych odczynników;

• tablice chemiczne;

• układ okresowy pierwiastków chemicznych.