Dla nauczyciela
Autor: Krzysztof Kowaluk
Przedmiot: wiedza o społeczeństwie
Temat: Ustawa konstytucyjna z 1947 roku i Konstytucja PRL
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
V. Państwo, myśl polityczna i demokracja.
Uczeń:
14) przedstawia polskie tradycje demokratyczne na przykładzie podstawowych instytucji ustrojowych artykułów henrykowskich i konstytucji marcowej.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
charakteryzuje podstawowe zasady obu konstytucji Polski Ludowej;
wyjaśnia rolę fikcji ustrojowych i mechanizmy rządów komunistycznych;
opisuje transformację ustrojową 1989 roku.
Strategie nauczania:
lekcja odwrócona;
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
burza mózgów;
dyskusja;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Zajęcia przeprowadzone metodą kształcenia wyprzedzającego. Podczas poprzedniego spotkania uczniowie otrzymują zadanie zapoznania się w domu z tekstem Konstytucji PRL.
2. Uczniowie zostają podzieleni na dwie grupy. Jedna z nich otrzymuje zadanie skonstruowania listy pięciu najważniejszych zasad konstytucji państwa autorytarnego, druga – pięciu najważniejszych zasad konstytucji państwa demokratycznego. W każdej z grup odbywa się burza mózgów. Czas pracy: 5–10 minut.
3. Uczniowie przedstawiają swoje uzgodnienia. Następuje wspólna weryfikacja wymienionych zasad. Powstają ostateczne listy i zostają one zapisane na tablicy.
4. Nauczyciel przedstawia temat i cele zajęć.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel inicjuje dyskusję na temat: „Które z wymienionych na tablicy cech można odnaleźć w Konstytucji PRL?”. Dyskusja rozpoczyna się od wspólnego – w toku burzy mózgów – poszukiwania demokratycznych rozwiązań w ustawie zasadniczej z 1952 roku (odwołanie do postępowych tradycji, definiowanie państwa jako demokracji, najwyższa władza sejmu jako organu przedstawicielskiego, społeczna kontrola reprezentantów).
2. W drugiej części dyskusji uczniowie poszukują autorytarnych elementów w Konstytucji PRL (brak pluralizmu politycznego, brak środków ochrony praw, lakoniczność sformułowań).
3. Nauczyciel wyjaśnia mechanizm sprawowania władzy w PRL. Zwraca uwagę na specyficzną rolę partii komunistycznej w systemie oraz sposób, w jaki wykorzystywała ona zapisy obu konstytucji państwa ludowego.
4. Uczniowie zapoznają się ze schematem interaktywnym. Z pomocą nauczyciela starają się ustalić, w jaki sposób PZPR kontrolowała zamieszczone na nim organy państwa: sejm, rząd, Radę Państwa, rady narodowe oraz sądy i prokuraturę (brak rozdziału władzy i wzajemne powiązania, hierarchizacja, kontrola procesu wyborczego i systemu rozdziału stanowisk – tzw. nomenklatura, narzędzia presji, działania aparatu bezpieczeństwa, państwowa gospodarka, zamknięte granice itp.).
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel podsumowuje zagadnienia poruszone wcześniej. Podkreśla znaczenie realnych zabezpieczeń praw człowieka oraz niebezpieczeństwo forsowania niedemokratycznych rozwiązań pod woalem pogłębiania demokracji (przywołując stosowane przez komunistów rozróżnienie na „demokrację ludową” i „demokrację burżuazyjną”).
2. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1–4.
Praca domowa:
Uczniowie wykonują ćwiczenia 5–8.
Materiały pomocnicze:
Konstytucja PRL, prawo.sejm.gov.pl.
Nowelizacja Konstytucji PRL w 1976 roku, polskieradio.pl.
Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, red. Wojciech Jakubowski, Konstanty Adam Wojtaszczyk, Warszawa 2003.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Schemat interaktywny może zostać wykorzystany przez uczniów indywidualnie lub podczas zajęć w charakterze podsumowania.