Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Gdy ciemno, straszno i głód – relacje międzyludzkie w powstańczej Warszawie

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna trudy życia cywili w powstańczej Warszawie;

• wskaże oraz nazwie uczucia i emocje, które miały wpływ na konkretne zachowania ludzi w czasie powstania warszawskiego;

• scharakteryzuje relacje pomiędzy postaciami przedstawionymi w utworach Mirona Białoszewskiego i Anny Świrszczyńskiej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• metaplan.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie przed zajęciami zapoznają się z historycznymi informacjami o przyczynach i skutkach powstania warszawskiego - poznają okoliczności wybuchu, przebieg i rezultaty powstania.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie będą pracować metodą metaplanu. Postarają się wspólnie odpowiedzieć na pytanie, czy warto było podejmować walkę w Warszawie w sierpniu 1944 roku.
   Metoda ta pozwala na zbadanie omawianego zagadnienia i wspólne szukanie najlepszego rozwiązania. Skłania do krytycznej analizy faktów, formułowania sądów i opinii.
   Przebieg:
   - Podział klasy na zespoły.
   - Przedstawienie problemu.
   - Określenie czasu dyskusji.
   - Tworzenie plakatu.
   Przystępując do przygotowania metaplanu, należy pamiętać o pytaniach, jakie trzeba sobie zadać podczas analizy konkretnego problemu lub sytuacji:
   Jak jest? Jak było?
   Jak powinno być? Jak miało być?
   Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?
   • Uczniowie odpowiadają na pytanie: Jak jest? (Jak było?). Odpowiedzi zapisują na kartkach, które przyklejają w wyznaczonym miejscu na plakacie. Jest to diagnoza stanu aktualnego.
   • Następnie notują na kartkach odpowiedzi na pytanie: Jak powinno być? i podobnie przyklejają kartki w odpowiednim miejscu plakatu. Pytanie to ma sprowokować odpowiedzi wskazujące możliwości poprawy sytuacji.
   • Uczniowie zapisują na karteczkach odpowiedzi na pytanie: Dlaczego nie jest (nie było) tak, jak być powinno? i przyklejają je w wyznaczonym miejscu plakatu. Na tym etapie pracy uczniowie powinni zastanowić się nad przyczynami powstałych nieprawidłowości i błędów.
   • Uczniowie zapisują wnioski na kartkach, które przykleją w wyznaczonym miejscu na plakacie. Wnioski muszą doprowadzić do poprawy sytuacji zgodnie z sugestiami drugiego pytania: Jak być powinno?
   • Sprawozdawcy prezentują efekty pracy grup.
   • Wnioski ze wszystkich plakatów mogą być zebrane jako wspólne rozwiązanie problemu.

2. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych. Uczniowie pracują w parach. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prezentuje nagranie zamieszczone w sekcji „Audiobook”. Następnie uczniowie indywidualnie:
   - notują swoje spostrzeżenia na temat tego, co przede wszystkim miało wpływ na ludzkie postawy w czasie powstania,
   - charakteryzują warunki, w jakich znajdowali się powstańcy, odnosząc je do relacji, jakie budowali między sobą.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi.

Praca domowa:

1. Odnieś się do słów Normana Daviesa, który pisał, że:
   są w życiu rzeczy droższe ponad życie.
   Sformułuj dwa argumenty, w których odwołasz się do utworów dotyczących powstania warszawskiego.

Materiały pomocnicze:

• Rafał Brodacki, Pierwszy dzień Powstania Warszawskiego, dostępny w internecie: https://www.1944.pl/artykul/pierwszy-dzien-powstania-warszawskiego,5195.html

• Maria Wiśniewska, Wolni wśród barykad... - postawy społeczeństwa w powstańczej Warszawie, „Niepodległość i Pamięć” 2009, nr 16/1, s. 180.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Audiobook” do podsumowania lekcji.