Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Decorum w wybranych tekstach literatury starożytnej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
7) odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
3) Homer, Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty);
5) Horacy – wybrane utwory;
Zakres rozszerzony
Teksty polecane do samokształcenia
8) Umberto Eco, Sztuka i piękno w średniowieczu;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wyjaśnia znaczenie pojęcia decorum i roli tej kategorii w klasycznych tekstach,

  • charakteryzuje styl wybranych dzieł Wergiliusza na podstawie przytoczonych fragmentów,

  • wyjaśnia przyczyny zastosowania przez Wergiliusza określonego stylu.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Decorum w wybranych tekstach literatury starożytnej”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się informacjami z bloku tekstowego i mapą myśli.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od odczytania krótkiego tekstu:
    „Wielce szanowny i łaskawy sąsiedzie, racz w łaskawości swojej zamykać podwoje naszego domostwa, albowiem srogi Boreasz wywiewa resztki ciepła z naszych ciał i dusz.
    Wdzięczni sąsiedzi spod ósemki”.
    Pyta uczniów, jaki charakter ma tekst (w odpowiedzi powinny się pojawić określenia: żartobliwy, ironiczny, ale też napuszony, sztuczny). W jaki sposób uzyskano ten efekt? (Wykorzystując podniosły styl do opisania przyziemnej sytuacji). Czy ten efekt był zamierzony? Czy taki komunikat może być skuteczny?
    Nauczyciel informuje uczniów, że w starożytnej poetyce obowiązywała zasada decorum. Uczniowie wspólnie starają się ją zdefiniować (mogą wykorzystać informacje z e‑materiału).
    Notują najważniejsze ustalenia.

  2. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel prosi wybraną osobę, by odczytała fragment Sztuki poetyckiej Horacego zamieszczony w sekcji „Mapa myśli”. Pozostali uczniowie, słuchając, starają się wynotować zalecenia Horacego dotyczące zasad stylu klasycznego. Następnie nauczyciel poleca, by uczniowie wykonali w parach polecenie 1 towarzyszące mapie myśli. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie prezentują swoje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

  2. Wybrana osoba odczytuje polecenie 2 towarzyszące multimedium. Uczniowie wspólnie poszukują właściwej odpowiedzi.

  3. W ostatniej części fazy realizacyjnej uczniowie wykonują indywidualnie ćw. 4. i 5. oraz 7. i 8. z sekcji „Sprawdź się”, a nauczyciel ocenia pracę wybranych osób.

Faza podsumowująca:

  1. W podsumowaniu lekcji nauczyciel zadaje pytanie z ćw. 6. z sekcji „Sprawdź się”: Dlaczego wśród utworów antycznych nie ma tragedii poświęconej smutnym losom szlachetnego niewolnika? Uczniowie, formułując odpowiedzi, wykorzystują informacje, które uzyskali podczas lekcji.

  2. W ostatniej części lekcji nauczyciel prosi, by uczestnicy zajęć dokończyli następujące zdania: Podczas tej lekcji dowiedziałem się, że... Istotne było to, że...; W tej lekcji niepotrzebne było...

Praca domowa:

  1. Praca domowa z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

  • Mirosław Kocur, We władzy teatru. Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie, Wrocław 2005.

  • Elżbieta Sarnowska‑Temeriusz, Zarys dziejów poetyki. Od starożytności do końca XVII w., Warszawa 1985.
    Trzy poetyki klasyczne, Arystoteles – Horacy – Pseudo‑Longinos, tłum. Tadeusz Sinko, Wrocław 1951.
    Jerzy Styka, Estetyka stosowności (decorum) w literaturze rzymskiej), Kraków 1997.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się