Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Rozważania intymne. Tadeusz Różewicz, Matka odchodzi

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
12) w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • opisuje i interpretuje wizję przemijania przedstawioną w zbiorze Matka odchodzi;

  • charakteryzuje środki artystycznego wyrazu zastosowane przez Tadeusza Różewicza do stworzenia literackiego portretu matki;

  • sytuuje twórczość Różewicza w kontekście autobiograficznym;

  • wskazuje cechy gatunkowe trenu, dziennika.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Rozważania intymne. Tadeusz Różewicz, Matka odchodzi”. Uczniowie powinni się zapoznać z utworem w sekcji „Słuchowisko”: Matka odchodzi (fragment). Przygotowują się do omówienia tekstu, szukając informacji na temat kontekstu biograficznego. Wybrane osoby mogą zebrać potrzebne wiadomości do wstępnego rozpoznania tekstu. Będą pełniły rolę ekspertów.

Faza wprowadzająca:

  1. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‑materiałem. Jeśli większość uczniów nie przeczytała tekstu, nauczyciel inicjuje rozmowę kierowaną wprowadzającą w temat.

  2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Jakie znasz inne utwory, które mogłyby korespondować z utworem „Matka odchodzi?” Jak ukazana jest w nich wizja przemijania?

Faza realizacyjna:

  1. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla treść sekcji „Słuchowisko”. Wskazani lub chętni uczniowie prezentują efekty pracy przed lekcją: przedstawiają kontekst biograficzny utworu. Następnie nauczyciel czyta polecenia: Na podstawie przytoczonego fragmentu przedstaw i skomentuj relacje między synem a matką oraz Do jakich doświadczeń nawiązuje poeta w wierszu zatytułowanym „W środku życia…?” Jak rozumiesz tytułowe sformułowanie? Uczniowie przygotowują odpowiedzi, pracując w parach. Po wyznaczonym czasie uczniowie czytają swoje propozycje, nauczyciel udziela im informacji zwrotnej, wskazując mocne i słabe strony ich wypowiedzi.

  2. Praca z drugim multimedium. Uczniowie pracują w parach. Zapoznają się z multimedium w sekcji „Linia chronologiczna”. Następnie analizują treść zadania: Jaki obraz syna i matki wyłania się z „Dziennika gliwickiego?” Zacytuj fragmenty, które stanowią podstawę twojego sądu, dyskutują i zapisują wnioski. Wybrane grupy omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.

  3. Uczniowie wykonują kolejne zadanie 2 z sekcji „Linia chronologiczna”. Odpowiedź na pytanie z polecenia jest elementem interpretacji uogólniającej tekstu. Nauczyciel obserwuje postęp pracy i udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np. – Z jakimi tekstami kultury korespondują analizowane podczas dzisiejszej lekcji teksty?
    – W jakim okresie życia poeta pisał swój dziennik, a w jakim – książkę poetycką? W jaki sposób czas tworzenia wpływa na kształt i treść tych utworów? W czym są podobne? Czym się różnią?

Praca domowa:

  1. Wykonaj polecenia 3‑5 z sekcji „Linia chronologiczna”.

Materiały pomocnicze:

  • Kazimierz Wyka, Różewicz parokrotnie, Warszawa 1977.

  • Katarzyna Przebinda,Wyznania starego poety, czyli sylwiczny tren miłości Tadeusza Różewicza „Matka odchodzi”, w: „Konspekt”, 2001, nr 7;
    Dorzecze Różewicza, film dokumentalny, Ninateka

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Audiobook” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Linia chronologiczna