Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Autorka: Sabina Świtała

Temat: Pamiętaj, że umrzesz! Dydaktyzm Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Lektura obowiązkowa
6) Bogurodzica; Lament świętokrzyski (fragmenty); Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

  • analizuje fragmenty Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią o charakterze dydaktyczno‑moralizatorskim;

  • rozpoznaje środki stylistyczne w utworze, które wpływają na jego moralizatorski charakter;

  • porównuje kreacje śmierci ukazane w różnych tekstach literackich;

  • argumentuje i tworzy własne kryteria oceny przy analizie i interpretacji tekstów kultury.  

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • metoda oglądowa;

  • pogadanka;

  • metoda ćwiczeń przedmiotowych;

  • burza mózgów;

  • metoda aktywna – wykreślanka.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • wykreślanki;

  • karty pracy.

Przebieg zajęć:

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel rozdaje uczniom wykreślanki, w których należy odnaleźć siedem haseł. Hasła będą podpowiedzią dotyczącą tematyki lekcji. 

Rh27hULGVwtIk
Wykreślanka ze słowami do znalezienia: MEMENTOMORI ARSMORIENDI UBISUNT POLIKARP KOSTUCHA DANCEMACABRE CZASZKA.

2. Uczniowie wskazują ukryte hasła, wyjaśniają ich znaczenie (hasła to: memento mori, ars moriendi, ubi sunt, Polikarp, kostucha, dance macabre, czaszka), łączą je z tematem śmierci. Nauczyciel dopowiada lub podpowiada, jeśli uczniowie mają problem (może np. wskazać wers lub kolumnę, w której znajduje się hasło). Przy haśle Polikarp przywołuje tytuł tekstu Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią, informuje również o tym, że uczniowie poznają lub przypomną sobie fragmenty utworu.

3. Podanie tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z audiobookiem. Następnie wykonują polecenia zamieszczone w multimedium.

2. Nauczyciel rozdaje klasie karty pracy.

KARTA PRACY Rozmowy ze Śmiercią wczoraj i dziś…

Tekst źródłowy 1

Miron Białoszewski Wywiad

MISTRZ MIRON
Puka? Kto? (uchyla) Aha... Chwileczkę... już

PANI GOŚĆ
Pan woli ludność czy bezludność?

MISTRZ MIRON
Trochę bez, trochę z

PANI GOŚĆ
z z z, to nie przeszkadza?

MISTRZ MIRON
jak fruwa – nie, w rurach – nie,
jak za długo siedzi – tak

PANI GOŚĆ
Tak się rozglądam, dobrze tu panu?

MISTRZ MIRON
Przeważnie... przepraszam, pani nazwisko?

PANI GOŚĆ
Na „ś”

MISTRZ MIRON
Śpiwko... Śpiaw... nie?

PANI GOŚĆ
Śmierć

MISTRZ MIRON
(zatkany)
(przez sztuczne zęby)
Ledwie wpuściłem
myślałem, że dziennikara

PANI GOŚĆ
Kara

MISTRZ MIRON
Za co?

PANI GOŚĆ
Za życie

MISTRZ MIRON
Już?
(pada na dobre)
(z kieszeni MISTRZA MIRONA wysuwa się chytrze kartka)
„Nie każcie mi już niczym więcej być!
Nareszcie spokój!”

MB Źródło: Miron Białoszewski, Wywiad, [w:] tegoż, Oho i inne wiersze opublikowane po roku 1980, Warszawa 2017 .

Tekst źródłowy 2

Markus Zusak Złodziejka książek

ŚMIERĆ I CZEKOLADA
Najpierw kolory.
Potem ludzie.
Tak to widzę.
A przynajmniej próbuję.
DROBNA UWAGA
Na pewno umrzecie

Szczerze pragnę pogodnie podchodzić do tematu, choć większości ludzi trudno w to uwierzyć, niezależnie od tego, jak się staram. Błagam, uwierzcie mi. Ja naprawdę, autentycznie potrafię być wesoły. I przyjacielski. I sympatyczny. I życzliwy. A to dopiero początek wyliczanki. Tylko nie proście mnie, żebym był miły. Ta cecha nie ma ze mną nic wspólnego.
REAKCJE NA WYŻEJ STWIERDZONY FAKT
Czy to was niepokoi?
Namawiam – nie bójcie się.
Ja nigdy nie postępuję nie fair.

Ale, ale, przecież musi być wstęp.
Początek.
Gdzie moje maniery?
Mógłbym wam się przedstawić w sposób formalny, ale to chyba nie jest konieczne. Poznacie mnie wystarczająco dobrze i wystarczająco szybko, w zależności od różnorodnych czynników. Wystarczy, że powiem, iż w pewnym momencie stanę nad wami z całą sympatią. Ukołyszę wasze dusze, z barwą przycupniętą na ramieniu. Delikatnie zabiorę was ze sobą. 
Będziecie wtedy w pozycji leżącej (ludzie rzadko umierają, stojąc). Będziecie zaskorupiali we własnym ciele. Kiedy was zobaczą, będą wrzeszczeć wniebogłosy. Jedynym dźwiękiem, jaki ja usłyszę, będzie mój własny oddech, echo zapachu, tupot moich kroków.
Pytanie, jaką barwę będzie miało wszystko dokoła, kiedy po was przyjdę. Co będzie wyrażać niebo? Osobiście lubię niebo koloru czekolady. Ciemnej, gorzkiej czekolady. Ludzie mówią, że ta barwa do mnie pasuje. Ale staram się równie przychylnie traktować wszystkie barwy tęczy i ich odcienie. Miliardy smaków, które niebo powoli wsysa. To obłaskawia stres. Pomaga mi się zrelaksować.
TEORYJKA
Ludzie zauważają kolory dnia jedynie na jego początku i końcu, choć dla mnie jest oczywiste, że zmieniają się one z każdą chwilą, w całej mnogości odcieni i tonacji. Jedna godzina może się składać z tysięcy różnych barw. Woskowych żółcieni i chmurnych błękitów. Mrocznych ciemności. Mam taką pracę, że muszę to zauważać.

Jak już napomknąłem, mam dar rozpraszania uwagi. To trzyma mnie przy zdrowych zmysłach. Dzięki temu jakoś sobie radzę, zważywszy, jak długo już wykonuję swoją pracę. No, ale kto mógłby mnie zastąpić? Kto mógłby przejąć obowiązki, kiedy ja bym odpoczywał na wakacjach w modnym kurorcie, czy to w tropikach, czy na nartach? Odpowiedź brzmi: nikt. Podjąłem więc świadomą, celową decyzję – rozpraszam się i to są moje wakacje. Nie trzeba dodawać, że odpoczywam w kolorach.
Wciąż jednak może was ciekawić odpowiedź na pytanie: dlaczego on w ogóle potrzebuje wakacji? Od czego pragnie się oderwać?
Przechodzę więc do następnego punktu.
Chodzi o ludzkie resztki.
O ocalonych.
Nie mogę znieść patrzenia na nich, choć często się poddaję. Celowo szukam kolorów, by oderwać od nich myśli, ale wciąż się zdarza, że podglądam kogoś, kto został z tyłu i miota się w układance rozpoznania, rozpaczy i zaskoczenia. Ci ludzie mają podziurawione serca i rozbite płuca.

MZ Źródło: Markus Zusak, Złodziejka książek, tłum. H. Baltyn, Warszawa 2008, s. 4–5.
Polecenie 1

Zapoznaj się z tekstem źródłowym nr 1 i 2, następnie uzupełnij tabelę.

RtzfwoFuwg40T1
przedstawiony obraz Śmierci: Fragmenty Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią (Uzupełnij). Wywiad, M. Białoszewski (Uzupełnij). Fragment Złodziejki książek M. Zusaka (Uzupełnij). rozmówca Śmierci: Fragmenty Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią (Uzupełnij). Wywiad, M. Białoszewski (Uzupełnij). Fragment Złodziejki książek M. Zusaka (Uzupełnij). wniosek płynący z tekstu: Fragmenty Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią (Uzupełnij). Wywiad, M. Białoszewski (Uzupełnij). Fragment Złodziejki książek M. Zusaka (Uzupełnij).
Polecenie 2

Jakie podobieństwa i różnice dostrzegasz w ujęciach motywu śmierci w przedstawionych w tabeli z polecenia 1 i tekstach.

R1TQmA9wqJ6F1
Podobieństwa (Uzupełnij). Różnice (Uzupełnij).
Polecenie 3

Która z przedstawionych kreacji Śmierci jest, według ciebie, najciekawsza. Dlaczego?

R1ZX5NqACjyXy
(Uzupełnij).

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie w parach tworzą sentencje dotyczące śmierci. W swoich propozycjach powinni zawrzeć wnioski z zajęć. Chętne osoby czytają sformułowane myśli.

Praca domowa:

1. Praca w grupach: Zaplanujcie i stwórzcie trzy odcinki vloga pt. Memento mori – posłuchaj Śmierci.

Materiały pomocnicze:

P. Aries, Człowiek i śmierć, tł. E. Bąkowska, Warszawa 2011.

T. Michałowska, Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (De morte prologus), [w:] Tejże, Średniowiecze, wyd. 5 uzupełnione, Warszawa 1999, s.516‑527.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie po zapoznaniu się z audiobookiem mogą zostać poproszeni o zapisanie podanych fragmentów Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią współczesną polszczyzną.