Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: język polski

Temat: Motyw syna marnotrawnego w literaturze i malarstwie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• rozpoznaje ponadczasowość losów bohatera literackiego (syna marnotrawnego);

• analizuje obrazy i teksty literackie na podstawie odbioru dzieła oraz wiedzy o okolicznościach jego powstania;

• interpretuje utwory literackie księdza Janusza Stanisława Pasierba inspirowane przypowieścią o synu marnotrawnym;

• bada funkcjonowanie motywu w kulturze.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• rozmowa kierowana.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel inspiruje rozmowę o powodach nawiązywania do tego samego motywu w różnych dziełach sztuki. Zapisuje na tablicy pytanie: Po co wracać do tego samego tematu? Uzupełnia je pytaniami pomocniczymi:

• Jaki jest cel sięgania po temat, do którego wcześniej odwoływali się już inni artyści?

• Czy działanie artystów wynika z chęci rywalizacji, czy może powodowane jest dostrzeganiem czegoś, co nie zostało dotąd w kulturze wyrażone?

• A może artystom zależy na takim przedstawieniu motywu, by stał się bardziej czytelny dla współczesnych odbiorców?

• Czy może artyści liczą na łatwiejszą sprzedaż swoich dzieł?

Uczniowie wymieniają się swoimi poglądami na temat reminiscencji w kulturze. Ustalają, że pytania nie odnoszą się jedynie do twórców, którzy nawiązywali do przypowieści o synu marnotrawnym, by ją namalować, wyrzeźbić czy opisać po raz kolejny. Dotyczą one kręgów topoi (wspólnych motywów kulturowych, należy do nich figura syna marnotrawnego).

2. Na podstawie e‑materiałów uczniowie przypominają sobie Przypowieść o synu marnotrawnym. Dostrzegają jej sens dosłowny i przenośny.

3. Nauczyciel poleca uczniom zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj” i możliwymi sposobami korzystania z pierwowzoru biblijnego (tabela i schemat).

3. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna:

Praca z multimedium

1. Uczniowie zapoznają się z galerią zdjęć interaktywnych („Prezentacja multimedialna”). Analizują sposoby ukazania tej samej postaci i sytuacji przez różnych artystów.

2. Na podstawie obserwacji wybranych dzieł w galerii zdjęć interaktywnych uczniowie wyjaśniają przyczynę ponadczasowości tego motywu biblijnego (polecenie 1. z multimedium).

3. Nauczyciel zwraca uwagę na pojęcie ekfrazy i poleca uczniom lekturę wiersza Tadeusza Różewicza: Syn marnotrawny (z obrazu Hieronima Boscha), następnie omawia z uczniami nawiązanie do biblijnego pierwowzoru, zarówno obrazu jak i wiersza polskiego poety.

4. Nauczyciel odtwarza nagranie utworu Jacka Kaczmarskiego: Syn marnotrawny (wg obrazów H. Boscha i Rembrandta van Rijn). Po wysłuchaniu utworu muzycznego zadaniem uczniów jest porównanie go z tytułowymi obrazami. Uczniowie skupiają swoją uwagę na emocjonalności wykonania, sposobach nawiązania do szczegółów z obrazów.

5. Uczniowie dokonują kolejnego porównania tekstów literackich: T. Różewicza i J. Kaczmarskiego (polecenie 2. z multimedium) - tym razem z obrazem Thomasa Harta Bensona. Formułują plan wystąpienia na temat: „W XX wieku powrót syna marnotrawnego nie oznacza powrotu do szczęścia”.

6. W podsumowaniu pracy z multimedium uczniowie wykonują interaktywne ćwiczenie 3. (z sekcji „Sprawdź się”).

Praca z tekstem

Uczniowie zapoznają się z umieszczonymi w sekcji „Sprawdź się” utworami księdza Janusza Stanisława Pasierba, a następnie formułują argumenty uzasadniające podobieństwa i różnice w postawie podmiotu lirycznego i bohatera przypowieści ewangelicznej. Wykonują ćwiczenia: 5, 7, 8.

Faza podsumowująca

Nauczyciel zwraca się do uczniów z prośbą o ponowne przyjrzenie się dziełom malarskim. Zadaje pytania o powtarzalność pewnych gestów, motywów. Co charakterystycznego pojawia się we wszystkich przykładach? Co skłania nas do skojarzeń z pierwowzorem biblijnym?

Uczniowie notują podsumowującą notatkę.

Praca domowa:

Dokonaj porównania postawy podmiotu lirycznego z dwóch utworów Leopolda Staffa zatytułowanych Syn marnotrawny.

Materiały pomocnicze:

• Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1986.

• Mieczysław Wallis, Późna twórczość wielkich artystów, Warszawa 1975.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą z galerii zdjęć interaktywnych zrobić animację. W tym celu powinni wybrać obrazy i cytaty poetyckie i tak je zestawić, by ilustrowały sens sformułowania: aby malarstwo było jak poezja, a poezja jak malarstwo.