Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Powstanie cesarstwa w Rzymie. Pryncypat

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:

1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• określa przyczyny upadku republiki i powstania cesarstwa w Rzymie;

• charakteryzuje cechy nowego ustroju;

• definiuje pojęcie pryncypatu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• dyskusja dydaktyczna (przy innej formie wykorzystania multimedium).

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputer,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• projektor.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Wprowadzenie w temat i cele zajęć. Nauczyciel ustala wspólnie z uczniami kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel prosi uczniów o scharakteryzowanie sytuacji państwa rzymskiego w okresie późnej republiki. Chodzi nie tylko o przywołanie postaci Cezara, Pompejusza czy Sulli, ale także o wskazanie problemów systemowych, które utrudniały poprawne funkcjonowanie kraju (konflikty społeczne: optymaci i popularzy, kryzys drobnej własności ziemskiej, reforma wojskowa). Wybrana lub wskazana osoba udziela odpowiedzi, nauczyciel w razie konieczności ją weryfikuje i udziela informacji zwrotnej.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel pyta uczniów, jaki był wpływ kryzysu republiki na dalsze jej losy. Po uzyskaniu odpowiedzi (może jej udzielić np. wylosowany uczeń) prosi klasę o samodzielne wykonanie ćwiczenia 2 z e‑materiału.

2. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Wybrana osoba zbiera pytania do urny. Nauczyciel dzieli uczniów na 5‑osobowe grupy, które losują pytania z puli i przygotowują odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują poprawność odpowiedzi.

3. Nauczyciel prezentuje film edukacyjny. Prosi uczniów, aby w parach wykonali polecenie nr 3: „Opisz sposoby, w jakie rzymscy wodzowie mogli zostać wyróżnieni za swe zwycięstwa na polu walki. Czemu miał służyć prezentowany monument i w jaki sposób stanowił symbol przemian wewnętrznych w Rzymie?”. Po ustalonym czasie wybrana dwójka uczniowska przedstawia propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej.

4. Nauczyciel pisze na tablicy frazę „komedia republiki” i prosi uczniów, aby pracując dalej w parach, przygotowali interpretację tego określenia w kontekście początków jedynowładztwa w Rzymie. Następnie uczniowie z jednej (wybranej / wskazanej) pary przedstawiają swoją odpowiedź, a nauczyciel w miarę potrzeby ją uzupełnia. W kolejnym kroku nauczyciel zapisuje na tablicy słowo „pryncypat” i prosi, aby uczniowie poszukali jego znaczenia i je przedstawili. Wspólne omówienie propozycji uczniowskich, ustalenie ostatecznej wersji hasła.

5. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie 4, które ilustruje, jak ustrój pryncypatu wpływał na życie publiczne w Rzymie w omawianym okresie.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta uczniów, czy ich zdaniem utworzenie cesarstwa i wprowadzenie rządów jedynowładczych było konieczne i pożyteczne dla dalszych losów imperium. Uczniowie przedstawiają argumenty za i przeciw, a wybrana osoba zapisuje je na tablicy. Prowadzący może zaproponować uczniom głosowanie – czy są na tak, czy na nie.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, ocenia pracę uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 6, 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.

2. (Dla ucnziów chętnych) Napisz krótkie wypracowanie, w którym ustosunkujesz się do pytania: „Czy sprawna tyrania jest lepsza od nieudolnej republiki?”.

Materiały pomocnicze:

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.

K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‑Gniezno 2016.

M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

G. Walter, Cezar, Warszawa 1983.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. 3, Wrocław 2004.

Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999.

Gajusz Juliusz Cezar, O wojnie domowej, Warszawa 2001.

Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Kraków 1977.

Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, Wrocław 1987.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film może służyć za punkt wyjścia do ogólnych rozważań dotyczących pytania o udział jednostek w przełomowych przemianach w dziejach państw i narodów. Może zostać również wykorzystany do przygotowanie sią uczniów do lekcji powtórkowej dotyczącej końca republiki, pryncypatu i dominatu.