Dla nauczyciela
Autorka scenariusza: Sabina Świtała
Temat: Bóg…, człowiek… i świat… w Hymnie Jana Kochanowskiego
Adresat:
III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich.
Uczeń:
rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
Kompetencje cyfrowe;
Kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne:
Uczeń:
rozpoznaje toposy deus artifex i deus faber w dziełach sztuki;
interpretuje Hymn Jana Kochanowskiego;
tworzy filmową interpretację Hymnu Jana Kochanowskiego;
opisuje obraz Boga, świata i człowieka przedstawiony w utworze;
rozpoznaje w tekście literackim środki artystycznego wyrazu i określa ich funkcję;
porównuje HymnJana Kochanowskiego z Hymnem o zachodzie słońca na morzu Juliusza Słowackiego.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
metoda oglądowa;
pogadanka;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem;
metoda aktywizująca – przekład intersemiotyczny.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego;
praca w grupach.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki (lub telefony komórkowe/ tablety z dostępem do internetu);
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda;
darmowe programy/ aplikacje do tworzenia filmów;
karty pracy.
Przebieg zajęć:
Przed zajęciami
Zajęcia powinny zostać przeprowadzone w pracowni komputerowej lub uczniowie powinni móc korzystać z telefonów komórkowych/tabletów z dostępem do internetu.
Faza wstępna
1. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasła deus artifex i deus faber. Pyta uczniów o znaczenie zapisanych haseł, jeśli uczniowie nie wiedzą, szukają tłumaczenia w słowniku. Prowadzący wyjaśnia, że oba hasła wiążą się z toposami występującymi w sztuce, rozmawia z młodzieżą na temat możliwych realizacji toposu, pyta czy znają teksty literackie, w których występują te motywy.
2. Uczestnicy zajęć zapoznają się z multimedium bazowym i wykonują polecenie 2.
3. Podanie celu i niepełnego tematu zajęć. Uczniowie samodzielnie dopisują określenia do podanych w temacie rzeczowników.
Faza realizacyjna
1. Jeden z uczniów odczytuje hymn Jana Kochanowskiego, następnie uczniowie szukają w tekście potwierdzenia na to, że w utworze Kochanowskiego mamy realizację toposu deus artifex i deus faber (ćwiczenie 9).
2. Uczestnicy zajęć wykonują ćwiczenia 1, 2, 5, 6, 7, 10, które omawiają wspólnie z nauczycielem.
3. Uczniowie w grupach tworzą filmiki, które mają być przełożeniem utworu Kochanowskiego na inny język sztuki. W filmach uczniowie wykorzystują ilustracje, fotografie, dźwięki dostępne w ramach darmowej licencji w internecie. Mogą również opracować samodzielnie materiały, które wykorzystają w filmie. Tłem filmu powinna być recytacja hymnu.
4. Prezentacja i omówienie efektów prac w grupie.
Faza podsumowująca
1. Prowadzący rozdaje karty pracy. Po odczytaniu tekstu uczniowie uzupełniają tabelę, nauczyciel komentuje wypowiedzi.
KARTA PRACY
Tekst źródłowy:
Hymn (Smutno mi Boże)I.
Smutno mi Boże! Dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą,
Przede mną gasisz w lazurowéj wodzie
Gwiazdę ognistą,
Choć mi tak niebo ty złocisz i morze,
Smutno mi Boże!II.
Jak puste kłosy, z podniesiona głową,
Stoję rozkoszy próżen i dosytu,
Dla obcych ludzi mam twarz jednakową,
Ciszę błękitu:
Ale przed tobą głąb serca otworzę,
Smutno mi Boże!III.
Jako na matki odejście się żali
Mała dziecina, tak ja płaczu bliski,
Patrząc na słońce, co mi rzuca z fali
Ostatnie błyski,
Choć wiem, że jutro błyśnie nowe zorze,
Smutno mi Boże!IV.
Dzisiaj na wielkiém morzu obłąkany,
Sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem,
Widziałem lotne w powietrzu bociany
Długim szeregiem.
Żem je znał kiedyś na polskim ugorze,
Smutno mi Boże!V.
Żem często dumał nad mogiłą ludzi,
Żem prawie nie znał rodzinnego domu,
Żem był jak pielgrzym co się w drodze trudzi
Przy blaskach gromu,
Że nie wiem gdzie się w mogiłę położę,
Smutno mi Boże!VI.
Ty będziesz widział moje białe kości
W straż nie oddane kolumnowym czołom:
Alem jest jako człowiek co zazdrości
Mogił, popiołom...
Więc że mieć będę niespokojne łoże,
Smutno mi Boże!VII.
Kazano w kraju niewinnéj dziecinie
Modlić się za mnie co dzień... a ja przecie
Wiem, że mój okręt nie do kraju płynie,
Płynąc po świecie...
Więc że modlitwa dziecka nic nie może,
Smutno mi Boże!VIII.
Na tęczę blasków, którą tak ogromnie
Anieli twoi w niebie rozpostarli,
Nowi gdzieś ludzie w sto lat będą po mnie
Patrzący — marli.
Nim się przed moją nicością ukorzę,
Smutno mi Boże!
Porównaj utwór Juliusza Słowackiego z tekstem Jana Kochanowskiego. Uzupełnij tabelę.
Pieśń XXV Jan Kochanowski | Hymn o zachodzie słońca na morzu Juliusz Słowacki | |
osoba mówiąca | ||
podobieństwa | ||
różnice | ||
Praca domowa:
Dokonaj interpretacji porównawczej utworu Jana Kochanowskiego Pieśń XXV oraz Hymnu o zachodzie słońca na morzu Juliusza Słowackiego.
Materiały pomocnicze:
J. Ziomek, Rozdz. VII: Jan Kochanowski, cz. 5: Pieśni, [w:]: Tegoż, Renesans, wyd. 11, Warszawa 2002, s. 274‑286.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Odwołanie się do toposu deus artifex i deus faber może mieć miejsce w części końcowej zajęć. Toposy można wówczas omówić, wykorzystując interaktywną grafikę z multimedium bazowego.