Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Żyzność i urodzajność gleby
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa
Treści nauczania
VI. Gleby: profil glebowy, przydatność rolnicza.
Uczeń:
przedstawia czynniki i przebieg głównych procesów glebotwórczych, w tym zachodzących na obszarze, na którym zlokalizowana jest szkoła;
Kształtowane kompetencje kluczowe
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
dowiaduje się, czym jest żyzność i urodzajność gleby,
poznaje różnice między żyznością a urodzajnością gleb,
potrafi określić żyzność różnych typów gleb.
Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)
Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE, eksperymentalno‑obserwacyjna.
Formy zajęć: praca w grupach.
Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, kwasomierz polowy, ocet spirytusowy 10%, aparat fotograficzny, zeszyt przedmiotowy
Materiały pomocnicze
Atlas gleb leśnych, Lasy.gov.pl (dostęp 17.09.2020).
R. Bednarek, Z. Prusinkiewicz, U. Pokojska, H. Dziadowiec, Badania ekologiczno‑gleboznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
H. Uggla, Gleboznawstwo rolnicze, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1976.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant terenowy)
Przed lekcją uczniowie podzieleni na grupy (liczebność grup określa nauczyciel), w wytypowanym w pobliżu szkoły miejscu rozpoznają właściwości warstwy powierzchniowej gleb oraz prowadzą proste pomiary wskazujące na żyzność gleb (np. pomiar odczynu za pomocą kwasomierza polowego, obserwacja burzenia z octem, celem ocenienia obecności węglanu wapnia, organoleptyczne badanie stopnia rozkładu próchnicy glebowej); notują wyniki pomiarów i obserwacji w zeszycie przedmiotowym lub na karcie pracy; w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie do tematu lekcji: jak powstaje gleba, jak jest zbudowana i jakie ma cechy – krótka pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest przedstawienie i zinterpretowanie wyników obserwacji terenowych służących ocenie żyzności gleb.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‑materiału w celu zapoznania ich z relacjami między cechami gleby a poziomem jej żyzności; w trakcie prezentacji bieżąca interpretacja przez nauczyciela, w interakcji z uczniami, związków przyczynowo‑skutkowych między cechami gleby a jej żyznością (realizacja polecenia 1); omówienie stwierdzonych relacji na przykładzie gleby bielicowej, brunatnej, czarnoziemu i mady (realizacja polecenia 2).
Kilkuminutowa dyskusja w grupach (w tym samym składzie, który pracował w terenie), podczas której uczniowie – na podstawie wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych – określają żyzność badanej w terenie gleby.
Przedstawienie przez poszczególne grupy wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych gleb; uczniowie prezentują swoją ocenę żyzności badanych gleb – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku; nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości istniejących między cechami gleb a ich żyznością.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Zbierz informacje dotyczące sposobu uprawy ziemi i wielkości plonów (lub produkcji biomasy) uzyskiwanych na badanej w terenie glebie i oszacuj jej urodzajność.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant kameralny)
Uczniowie przed lekcją zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie w temat lekcji: jak powstaje gleba, jak jest zbudowana i jakie ma cechy – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Podział uczniów na grupy (liczebność określa nauczyciel), omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest interpretacja właściwości fizycznych i chemicznych gleby oraz ocena jej żyzności.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‑materiału w celu zapoznania ich z relacjami między cechami gleby a poziomem jej żyzności; w trakcie prezentacji bieżąca interpretacja przez nauczyciela, w interakcji z uczniami, związków przyczynowo‑skutkowych między cechami gleby a jej żyznością (realizacja polecenia 1); omówienie stwierdzonych relacji na przykładzie gleby bielicowej, brunatnej, czarnoziemu i mady (realizacja polecenia 2).
Rozdanie uczniom materiałów zawierających dane dotyczące cech gleby, które mogą mieć wpływ na ich żyzność (skała macierzysta, zasobność w składniki pokarmowe, odczyn itp.), a także zdjęć profili glebowych i miejsc, skąd zostały pobrane – źródłem danych może być Atlas gleb leśnych.
Kilkuminutowa dyskusja w grupach, podczas której uczniowie – na podstawie otrzymanych wyników – określają żyzność gleby.
Przedstawienie przez poszczególne grupy wyników oceny żyzności analizowanych gleb (z uzasadnieniem) – po zakończeniu każdej prezentacji następuje krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku; nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości istniejących między cechami gleb a ich żyznością.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Napisz krótki referat na temat: Jakie metody uprawy ziemi zapewnią dużą urodzajność analizowanej w trakcie lekcji gleby?
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Grafika interaktywna oraz pozostałe grafiki zawarte w e‑materiale mogą być wykorzystane podczas innych, zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących powstawania i właściwości gleb, przebiegu procesów glebotwórczych oraz rolniczego wykorzystania gleb i metod uprawy. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego pedosfery.