Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Aby nasze serca [...] napełniły się powietrzem... Analiza wiersza Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
13. zna pojęcie hipertekstu; rozpoznaje jego realizacje internetowe oraz pozainternetowe; określa ich funkcje w komunikacji, umiejętnie z nich korzysta w gromadzeniu informacji.
Lektura obowiązkowa
37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przeanalizuje wiersz Herberta Dedal i Ikar;

  • wykaże, w jaki sposób poeta odkrywa nowe znaczenia i prawdy, odwołując się do tradycji antycznej;

  • zastanowi się nad celem reinterpretacji przekazów mitologicznych.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • przekład intersemiotyczny.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e materiał: „Aby nasze serca [...] napełniły się powietrzem... Analiza wiersza Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar. Uczniowie powinni się zapoznać z utworem Dedal i Ikar zawartym w lekcji. Przygotowują się do omówienia tekstu, szukając informacji na temat kontekstu. Szukają również argumentów do dyskusji związanej z informacją zamieszczoną we wprowadzeniu do lekcji: W poezji Zbigniewa Herberta tradycja antyczna odgrywa ogromną rolę.

  2. Wybrany uczeń przygotowuje przykład jednego dzieła sztuki, które koresponduje z tekstem poetyckim Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar”, wraz z uzasadnieniem. W swojej wypowiedzi powinien zwrócić uwagę na elementy przekładu intertekstualnego oraz zastosować pojęcia właściwe do omawiania tekstu literackiego oraz plastycznego.

Faza wprowadzająca:

  1. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

  2. Nauczyciel weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji, sprawdza, kto wykonał zadane ćwiczenie. Wybrany uczeń rozpoczyna wstępną dyskusję wokół tematu lekcji, przedstawiając i uzasadniając swoje stanowisko.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.

  2. Chętne osoby prezentują dzieło, które - ich zdaniem - koresponduje z utworem Zbigniewa Herberta. Po uczniowskiej prezentacji pozostała część klasy przedstawia swoje wrażenia dotyczące prezentacji. Uczniowie zapisują te wrażenia w formie notatki.

  3. Nauczyciel (po rozpoznaniu stanu wiedzy uczniów i ewentualnym uzupełnieniu najważniejszych wiadomości) inicjuje dyskusję na temat tego, jaką rolę w poezji Zbigniewa Herberta odgrywa tradycja antyczna. Czuwa nad porządkiem dyskusji oraz nad tym, aby wielu uczniów miało możliwość wypowiedzenia swoich argumentów.

  4. Cała klasa zapoznaje się z audiobookiem i wykonuje w parach polecenie 1. Następnie wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie wspólnie zapoznają się z filmem edukacyjnym. Na jego postawie opisują dialog Herberta z kulturą antyczną. Polecenie 2. oraz oba ćwiczenia z tej sekcji uczniowie wykonują indywidualnie.

  2. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie wiadomości oraz umiejętności z lekcji i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

  1. Przyjrzyj się obrazowi Bruegla Pejzaż z upadkiem Ikara. Następnie napisz krótki tekst argumentacyjny, w którym udowodnisz tezę przedstawioną w audiobooku informującą o tym, że wiersz Herberta nawiązuje do dzieła niderlandzkiego malarza. Swoją wypowiedź poprzyj cytatami z wiersza.
    Polecenie 2. z sekcji „Audiobook”.

Materiały pomocnicze:

  • Andrzej Franaszek, Herbert. Biografia I: Niepokój, Kraków 2018.

  • Obywatel poeta. Herbert, reż. Jerzy Zalewski, 2000. Film dokumentalny dostępny na platformie: Vod.Tvp.pl

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Audiobook” do podsumowania lekcji.

Film edukacyjny