Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Realizacja motywu stabat mater dolorosa na przykładzie Lamentu świętokrzyskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

6) Bogurodzica; Lament świętokrzyski (fragmenty); Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty);

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

8) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paronomazję, kontaminację, metonimię, synekdochę, synestezję, odmiany inwersji, gradację; określa ich funkcje;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

analizuje Lament świętokrzyski,
wskazuje źródła motywu stabat mater dolorosa,
opisuje sposób realizacji toposu stabat mater dolorosa w Lamencie świętokrzyskim,
charakteryzuje wizerunek Matki Boskiej w tekstach literackich i dziełach malarskich.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel proponuje zainteresowanym osobom, by przygotowały prezentację złożoną z dzieł malarskich z różnych epok, wykorzystujących motyw stabat mater dolorosa, czyli Matki Boskiej stojącej pod krzyżem Chrystusa.

Faza wprowadzająca:

Lekcja rozpoczyna się od odczytania przez nauczyciela (lub wybraną wcześniej, przygotowaną do tego osobę) tekstu Stabat mater dolorosa. W tle może wybrzmieć nagranie tej pieśni (w wersji łacińskiej) w wykonaniu chóru Jerycho (patrz materiały dodatkowe).
Nauczyciel pyta o wrażenia uczniów zarówno dotyczące tekstu, jak i jego chóralnego wykonania. Prosi o określenie nastroju pieśni, wyrażanych w niej uczuć, podmiotu lirycznego oraz adresatów. Uczniowie odpowiadają swobodnie.
Nauczyciel informuje, że lekcja będzie dotyczyła realizacji motywu stabat mater dolorosa w polskiej pieśni średniowiecznej Posłuchajcie bracia miła.
Podanie tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel poleca, by na podstawie informacji z bloku tekstowego uczniowie scharakteryzowali motyw stabat mater dolorosa. Jedna osoba notuje ustalenia pozostałych na tablicy, w formie mapy skojarzeń, wszyscy uczniowie zapisują mapę w zeszytach.
Następnie nauczyciel prosi o przedstawienie galerii malarskiej obrazującej motyw stabat mater dolorosa, przygotowanej przez uczniów w domu. Pozostali uczestnicy zajęć mogą komentować sposób realizacji toposu na obrazach. Nauczyciel ocenia dodatkową pracę uczniów.
Nauczyciel odczytuje Lament świętokrzyski, uczniowie śledzą tekst w e‑materiale, by wyjaśnić niezrozumiałe fragmenty. W tle może brzmieć np. kompozycja Vivaldiego lub Pergolesiego (patrz materiały dodatkowe), by podkreślić, że Lament... ma formę pieśni. Uczniowie wskazują pierwsze podobieństwa i różnice między Stabat mater... a Lamentem..., które udało im się wychwycić podczas słuchania.
Następnie nauczyciel prosi, by uczniowie w parach wykonali wskazane ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” związane z interpretacją pieśni Posłuchajcie bracia miła. Warto zwrócić uwagę na ciekawe ćwiczenie 6 oraz polecenie 1 towarzyszące mapie myśli. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie prezentują efekty swojej pracy, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

Faza podsumowująca:

Podsumowaniem lekcji może być wspólne wykonanie ćw. 8 z sekcji „Sprawdź się”.
Na zakończenie nauczyciel prosi, by uczniowie dokończyli zdania: Podczas tej lekcji ważne było...; W tej lekcji niepotrzebne było... Nauczyciel zyskuje w ten sposób informację zwrotną od uczniów.

Praca domowa:

Praca domowa z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

Ilustracją lekcji mogą być kompozycje Stabat mater dolorosa K. Szymanowskiego, A. Vivaldiego lub G.B. Pergolesiego, dostępne w internecie.
Stabat mater dolorosa w wykonaniu chóru Jerycho pod dyr. Bartosza Izbickiego, 2018, dostępny w internecie.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się