Autor: Ewa Orlewicz

Temat: Czy rozum wystarczy w poznaniu świata? Spór nowożytnego racjonalizmu z irracjonalizmem

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Scharakteryzujesz nowożytny racjonalizm.

• Porównasz racjonalizm nowożytny ze starożytnym i średniowiecznym.

• Przeanalizujesz teksty racjonalistów nowożytnych.

• Wyjaśnisz założenia irracjonalizmu Pascala.

Cele operacyjne. Uczeń:

• charakteryzuje nowożytny racjonalizm;

• porównuje racjonalizm nowożytny ze starożytnym i średniowiecznym;

• dokonuje analizy teksty racjonalistów nowożytnych;

• wyjaśnia założenia irracjonalizmu Pascala.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. W ramach przygotowania uczniowie mają przygotować odpowiedzi na pytania zawarte w sekcji „Wprowadzenie”:
   – Czy rozum jest w stanie dotrzeć do prawdy o świecie?
   – Czy sam umysł wystarczy, by do niej dotrzeć?
   – Co jest najpewniejszym sposobem poznawania świata? Jakie poznanie jest pewne?
   – Co poznajemy rozumem – świat czy tylko pojęcia naszego umysłu?
   – Jaką pewność daje, a jakiej nie jest w stanie zapewnić?

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu na platformie, wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika temat lekcji. Nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”, omawia zaprezentowane cele. Uczniowie ustalają kryteria sukcesu.

2. Dyskusja wprowadzająca. Za pomocą raportu dostępnego w panelu użytkownika nauczyciel sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji. Następnie inicjuje rozmowę kierowaną na podstawie pytań zawartych we wprowadzeniu.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie przystępują do cichego czytania tekstu zawartego w sekcji „Przeczytaj”, jeśli nauczyciel – na podstawie raportu na platformie – uważa, że przygotowanie uczniów jest wystarczające, może pominąć tę czynność. Uczniowie indywidualnie zapisują pięć najważniejszych ich zdaniem kwestii poruszanych w tekście. Następnie w parach porównują swoje wybory. Nauczyciel prosi wybrane pary o podsumowanie swojej pracy.

2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla materiału z sekcji „Film edukacyjny”, a następnie czyta polecenia:
   – Zapoznaj się z treścią wywiadu z prof. Janem Hartmanem i odpowiedz na pytanie, czy istnieje możliwość obiektywnego poznania.
   – Profesor mówi o różnicy między procesem poznawania pewnych obiektów a rozpoznaniem samego podmiotu poznawczego. Zaproponuj własny eksperyment, żeby tę różnicę uchwycić.
   Uczniowie wykonują zadanie w parach. Następnie wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udzielając uczniom informacji zwrotnej.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenia nr 1–4.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8.

2. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach nauczyłem się…

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 5–7.

Materiały pomocnicze:

• Martens E., Dydaktyka filozoficzna, w: „Edukacja Filozoficzna” 6 (1988).

• Winkler M., Commichau A., Sztuka prowadzenia wykładów i lekcji, Kraków 2008.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Film edukacyjny” do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania.