Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Temat: Samouczek: Mikołaj Sęp‑Szarzyński i Daniel Naborowski o człowieczym losie
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp‑Szarzyński;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne. Uczeń:
wyjaśnia, czym jest topos i jakiego typu toposy prezentują wiersze Naborowskiego i Sępa‑Szarzyńskiego;
analizuje środki stylistyczne użyte w wierszach barokowych i opisuje ich funkcjonalność;
interpretuje wiersze Naborowskiego i Sępa‑Szarzyńskiego;
przedstawia wspólne i różne cechy obrazowania barokowego w wierszach poetów.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
samouczek (tutorial).
Formy pracy:
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją
Nauczyciel poleca uczniom, by przed lekcją przeczytali teksty, których dotyczyć będzie samouczek:
Daniel Naborowski, Impresa,
Mikołaj Sęp‑Szarzyński, Sonet IIII. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem.
Obligatoryjnie uczniowie powinni znać periodyzację baroku (powinna być już przeprowadzona lekcja wprowadzająca).
Faza wprowadzająca
Nauczyciel prezentuje uczniom „Wprowadzenie” do materiału oraz cele. Zapisuje temat na tablicy. Informuje uczniów, że lekcja będzie poświęcona samodzielnej pracy.
Faza realizacyjna
Praca z multimedium: Uczniowie zapoznają się z samouczkiem. Formułują syntetyzującą notatkę. Następnie wykonują polecenia do multimedium: „Audiobook” cz. 1 i cz. 2.
Ćwiczenia interpretacyjne: Uczniowie wykonują ćwiczenia przyporządkowane do drugiego audiobooka. W przypadku braku znajomości trudniejszych zwrotów (w tym archaizmów) w wierszach, uczniowie korzystają z podpowiedzi w sekcji „Przeczytaj”.
Faza podsumowująca
W fazie podsumowującej nauczyciel pyta uczniów o ich ewentualne wątpliwości, które pojawiły się podczas pracy z samouczkiem.
Nauczyciel informuje uczniów o pracy domowej. Ich zadaniem będzie sformułowanie tekstu interpretacyjnego według reguł zaprezentowanych w samouczku. Nauczyciel może polecić uczniom użyteczne lektury i pomoce, które przydadzą się podczas pracy.
Praca domowa:
Mikołaj Sęp Szarzyński i Daniel Naborowski o człowieczym losie. Rozwiń temat, wykorzystując wnioski z interpretacji podanych tekstów. Napisz tekst liczący co najmniej 400 słów.
Materiały dodatkowe:
Jak przygotować i napisać interpretację? Poradnik, dostępny na stronie: cke.gov.pl.
Jak przygotować i napisać rozprawkę maturalną? Poradnik, dostępny na stronie: cke.gov.pl.
Janusz Pelc, Barok. Epoka przeciwieństw, Kraków 2004.
Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą wykorzystać samouczek jako pomoc przy formułowaniu kolejnego zestawienia dwóch tekstów literackich.