Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Temat: Jak osiągnąć wewnętrzną spójność tekstu?
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;
4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);
4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;
5) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji komunikacyjnej;
10) charakteryzuje zmiany w komunikacji językowej związane z rozwojem jej form (np. komunikacji internetowej).
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) odróżnia elementy stałe i fakultatywne przemówień;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
rozpoznaje cechy spójności tekstu w tym wskaźniki spójności tekstu;
wskazuje braki spójności tekstu w proponowanych przykładach;
dostrzega błędy spójności tekstu;
konstruuje poprawne, spójne fragmenty tekstu;
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
rozmowa kierowana.
Formy pracy:
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
Nauczyciel prezentuje uczniom kilka dowolnych fragmentów tekstów: przemówienia, opowiadania lub wiersza (w tym przypadku może posłużyć się wierszem W. Szymborskiej zamieszczonym w sekcji „Przeczytaj”). Pyta uczniów, czy teksty są zrozumiałe. Jeśli tak, to co o tym decyduje? Jeśli nie – takie sugestie mogą pojawić się w przypadku wiersza Szymborskiej – skąd problemy ze zrozumieniem? Po ogólnoklasowej dyskusji na ten temat, nauczyciel informuje uczniów, że o dobrym odbiorze tekstu decyduje jego spójność, którą można uzyskać poprzez trenowanie umiejętności stosowania wskaźników spójności. Następnie prezentuje „Wprowadzenie”, cele lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.
Faza realizacyjna
Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, skupiając swoją uwagę przede wszystkim na warunkach spójności tekstu. Następnie przystępują do pracy z multimedium: wykładem dr Agaty Hąci oraz ze schematem prezentującym wskaźniki zespolenia tekstu. Uczniowie uzupełniają brakujące wskaźniki zespolenia, a także wskazują błędy i proponują poprawne formy.
Faza podsumowująca
Uczniowie zapoznają się z treścią wybranego bloga o tematyce młodzieżowej i ćwiczą zdobyte umiejętności rozpoznawania wskaźników zespolenia tekstu.
Materiały dodatkowe:
Bańko M., Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy, które się lubią, Warszawa 2006.
Zdunkiewicz‑Jedynak D., Ćwiczenia ze stylistyki, PWN, Warszawa 2008.
Wskazówki metodyczne