Autor: Stanisław Mrozowicz

Temat: II rozbiór Polski

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje międzynarodową sytuację Rzeczypospolitej przed II rozbiorem;

• wyjaśnia, jakie czynniki zdecydowały o porażce Rzeczypospolitej w wojnie z Rosją w 1792 r.;

• omawia najważniejsze postanowienia traktatu rozbiorowego oraz wskazuje ziemie, które Rzeczpospolita utraciła w wyniku II rozbioru.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie przez nauczyciela tematu i celów zajęć, przejście do omówienia planowanego przebiegu lekcji.

2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni wspomnieć o I rozbiorze Polski, sytuacji politycznej i społecznej Rzeczypospolitej po I rozbiorze, a także o próbach reform państwa, Sejmie Wielkim i Konstytucji 3 maja.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” i zapisują w zeszycie minimum pięć pytań do tekstu dotyczącego II rozbioru Polski. Uwaga: każde z pytań powinno rozpoczynać się od słów „dlaczego”, „jak”, „po co” itp., tak aby były to pytania otwarte. Uczniowie spacerują po klasie i na umówiony dźwięk znajdują kogoś do pary, następnie zadają pytania sformułowane podczas czytania tekstu i na nie odpowiadają.

2. Praca z pierwszym multimedium („Film”). Uczniowie dobierają się w pary i w zespołach dwuosobowych zapoznają się z treścią polecenia 3: „Wyjaśnij, jak przebieg wojny rosyjsko‑tureckiej z lat 1787–1792 wpłynął na decyzję Katarzyny II o kolejnym rozbiorze Polski”. Nauczyciel odtwarza pierwszy z filmów, a po jego zakończeniu uczniowie w dwuosobowych zespołach rozwiązują zadanie. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie przedstawiciele dwójek uczniowskich odczytują swoje propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów. W podobny sposób uczniowie pracują z drugim z filmów: wymieniają postanowienia sejmu grodzieńskiego dotyczące ustroju Rzeczypospolitej (polecenie 4) oraz tłumaczą, dlaczego podczas sejmu grodzieńskiego postanowiono przywrócić prawa kardynalne (polecenie 5).

3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel wyświetla najpierw treść ćwiczenia 1 z sekcji „Schemat + Sprawdź się”, a po jego wykonaniu przez uczniów – ćwiczenia 2. Uczniowie rozwiązują zadania wspólnie na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi albo uczennicy (może być także ochotnik) podsumowanie lekcji „II rozbiór Polski”. Pyta, który element był dla uczniów trudny i dlaczego. Prosi jedną osobę o podsumowanie typów poleceń, które mogą pojawić się przy tematach wypracowania opartego na materiałach źródłowych.

2. Prowadzący omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Zapoznaj się ze schematem i dołączonymi do niego tekstami źródłowymi. Wykonaj dołączone do schematu polecenia 2 i 3.

Materiały pomocnicze:

M. Baczkowski, W służbie Habsburgów. Polscy ochotnicy w austriackich służbach zbrojnych 1772–1815, Kraków 1998.

J. Czubaty, Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacji wyboru 1795–1815, Warszawa 2008.

J. Skowronek, Adam Jerzy Czartoryski 1770–1861, Warszawa 1994.

Wybitni Polacy XIX wieku. Leksykon biograficzny, red. nauk. T. Gąsowski, Kraków 1998.

Wiek XVI‑XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999.

Wskazówki metodyczne:

Informacje z sekcji „Film” mogą być wykorzystane w trakcie lekcji do pracy uczniów w parach lub samodzielnie. Uczniowie mogą się również zapoznać z materiałami filmowymi i/lub schematem przed zajęciami, a na podstawie e‑materiału i wspomnianych multimediów przygotować prezentację multimedialną będącą podsumowaniem lekcji.