Mapa przedstawia drugi rozbiór Polski. W 1792 roku Polska zajmowała obszar Wielkopolski, Gdańska, Litwy, Żmudzi, Białorusi, Lubelszczyzny, Wołynia, północnej Małopolski i centralnej Ukrainy. Jej lennem była Kurlandia. W maju 1792 roku została ogłoszona konfederacja targowicka, która została zawiązana w Petersburgu w kwietniu 1792 roku. Wojska rosyjskie zaatakowały z Dyneburga, Mohylewa, Kijowa i południowej Ukrainy. Wojska południowe dotarły do Warszawy po drodze zdobywając Wilno, Mińsk, Słusk, Mir, Zalewę, Grodno, Brześć Litewski i Krzemień. Południowe armie dotarły do Lublina zdobywając Zieleniec i Dubienkę. Wojska Polskie z Ukrainy wycofały się do Radomia. W Warszawie w 1792 roku został ustanowiony order Virtuti Militari. W 1793 roku, Prusy odebrały Polsce Wielkopolskę, Gdańsk i zachodnie Mazowsze, a Rosja wschodnią Białoruś i centralną Ukrainę. W Grodnie w 1793 roku odbyły się obrady sejmu zatwierdzającego drugi rozbiór Rzeczpospolitej. Ilustracja interaktywna 1. Zabór pruski […] rozbioru domagały się Prusy. W czasie gdy Rosja interweniowała w Rzeczypospolitej, Prusy i Austria prowadziły wojnę przeciwko rewolucyjnej Francji. Obu mocarstwom nie wiodło się najlepiej, armie interwencyjne ponosiły klęski, w listopadzie utracono na rzecz Francji Belgię. W takiej sytuacji Prusy zaczęły szantażować Austrię, że jeśli nie zgodzi się na rozbiór Polski, wycofają się z wojny. Austria w tym czasie planowała opanowanie Bawarii, oddając jej władcom w zamian Belgię, gdzie miano utworzyć Królestwo Burgundzkie. Po zajęciu tej prowincji przez wojska francuskie plan stawał się mało realny, ale Prusy chętnie godziły się, żeby w przyszłości Wiedeń zrealizował swój plan. Podobny szantaż Prusy stosowały wobec Petersburga, grożąc wycofaniem się z wojny z Francją. […]
Wojska pruskie wkroczyły do Rzeczypospolitej i zajęły określone w traktacie rozbiorowym ziemie polskie do linii Częstochowa–Sochaczew–Działdowo, wkroczyły także do Torunia i Gdańska, to ostatnie miasto broniło się cztery tygodnie. W sumie Prusy zagarnęły województwa: poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, ziemię dobrzyńską oraz część województwa rawskiego i mazowieckiego. Pod panowanie króla pruskiego przeszło 57 tys. km² ziem zamieszkanych przez ponad milion osób.
_{Źródło: Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2002, s. 704–705.}, 2. Zabór rosyjski Katarzyna II [caryca Rosji] po interwencji w Rzeczypospolitej nie była zdecydowana na rozbiór, miała nadzieję, że uda się spacyfikować kraj i powrócić do systemu „prokonsulatu”, czyli takiego, jak funkcjonował przed Sejmem Wielkim. Jednakże kilka czynników wpływało na niemożność zrealizowania tego wariantu. Po pierwsze, wskutek słabości, kłótni wewnątrz kierownictwa, konfederacja targowicka nie rokowała nadziei na uspokojenie kraju. […] Po drugie, wśród rosyjskiej elity rządzącej rozbiór miał wielu zwolenników, którzy liczyli na obłowienie się w zagarniętym państwie. […] Po trzecie, rozbioru domagały się Prusy. […]
Do Rosji zostały włączone województwa: kijowskie, bracławskie, podolskie, mińskie oraz część wołyńskiego, brzesko-litewskiego i wileńskiego. W sumie Rzeczpospolita straciła na rzecz Rosji 250 tys. km² i ok. 3 mln mieszkańców. Pod panowanie rosyjskie przeszły bogate obszary Ukrainy, które przeżywały rozkwit ekonomiczny w drugiej połowie XVIII w., po zlikwidowaniu zagrożenia tatarskiego i otwarciu dróg handlowych przez Morze Czarne.
_{Źródło: Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2002, s. 704–705.}, 3. Rzeczpospolita Pogłoski o rozbiorze przenikały do Polski już w grudniu 1792 r., powodując zamieszanie wśród przywódców konfederacji targowickiej. Myślano nawet o zbrojnym oporze, zwoływano pospolite ruszenie, by pod naciskiem rosyjskim odwoływać te rozporządzenia. Stanisław Szczęsny Potocki i Franciszek Ksawery Branicki wyjechali do Rosji, Seweryn Rzewuski wycofał się z polityki. Przywództwo konfederacji objęli bracia Kossakowscy oraz Michał Walewski i Antoni Pułaski. […]
Trafne jest powtarzane w tamtych czasach zdanie, że zaborcy zabrali Rzeczypospolitej więcej, niż jej zostawili. Okrojone państwo polskie liczyło ok. 215 tys. km² ziemi, zamieszkanej przez ok. 4 mln ludności.
_{Źródło: Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2002, s. 704–705.}, 4. Sejm grodzieński Konstytucja sejmu grodzieńskiego z 1793 r.: Nie chcąc sejmu ordynaryjnego w r. 1788 zaczętego, później w rewolucyjny w dniu 3 maja 1791 zamienionego, dla potomnych czasów zostawiać pamiątki, tenże sejm za powszechną zgodą zgromadzonych Rzplitej stanów za niebyły i wyroki od niego wypadłe na nic nieznaczące deklarujemy. Konstytucje, prawa i wszelkie uchwały w ciągu jego całym ustanowione, jako okazją sprowadzenia na Rzplitą Naszą różnych klęsk i utraty licznych prowincyj, kasujemy i uchwalamy i żeby w księgi praw naszych umieszczone nie były, stanowimy.
_{Źródło: Ustrój Polski w XVI–XVIII wieku, oprac. W. Szczygielski, Warszawa 1960, s. 53.}