Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Określanie dziedziczenia cech na podstawie rodowodów

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
VII. Genetyka klasyczna.
1. Dziedziczenie cech. Uczeń:
8) analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy.
2. Zmienność organizmów. Uczeń:
8) określa, na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu, podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa);
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XIV. Genetyka klasyczna.
1. Dziedziczenie cech. Uczeń:
10) analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy.
2. Zmienność organizmów. Uczeń:
8) określa na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, alkaptonuria, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, galaktozemia, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne'a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół cri‑du‑chat i przewlekła białaczka szpikowa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa, neuropatia nerwu wzrokowego Lebera);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

  • Wskażesz znaczenie symboli stosowanych w zapisach rodowodów genetycznych.

  • Opiszesz zasady tworzenia rodowodów.

  • Nauczysz się interpretować rodowody.

  • Wskażesz praktyczne zastosowania rodowodów.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem komputera;

  • ćwiczenia interaktywne;

  • praca z filmem samouczkiem;

  • gwiazda pytań.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu;

  • arkusze papieru A3 z ilustracją gwiazdy.

Przed lekcją:

  1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel prosi o przypomnienie informacji na temat chorób genetycznych dziedziczonych w sprzężeniu z płcią. Następnie pyta, co to znaczy, że cecha dziedziczy się autosomalnie, w sprzężeniu z płcią, recesywnie i dominująco.

Faza realizacyjna:

  1. Praca z multimedium („Film samouczek”). Uczniowie czytają polecenia nr 1 i 2 do filmu samouczka. Następnie zapoznają się z multimedium i wykonują polecenie nr 1 („Wyjaśnij mechanizm dziedziczenia chorób autosomalnych recesywnych i podaj przykład takiej choroby”). Wybrane osoby przedstawiają odpowiedź na forum klasy.

  2. Uczniowie samodzielnie wykonują polecenie nr 2 („Na podstawie filmu stwórz mapę myśli, na której przedstawisz cechy wyszczególnionych w filmie typów dziedziczenia, widocznych w rodowodach”). Chętny uczeń prezentuje swoją mapę myśli. Pozostali uczniowie oceniają poprawność jej wykonania. Ewentualne wątpliwości rozstrzyga nauczyciel.

  3. Gwiazda pytań. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każdy zespół otrzymuje arkusz papieru A3 z ilustracją gwiazdy. Zadaniem uczniów jest umieszczenie na ramionach gwiazdy pięciu pytań dotyczących tematu lekcji. Każdy zespół po napisaniu pytań przekazuje gwiazdę innej grupie, zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Teraz zadaniem uczniów jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytania na podstawie wiadomości znajdujących się w e‑materiale.
    Uczniowie swoje odpowiedzi zapisują na otrzymanym arkuszu papieru A3. Po upływie wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje gwiazdy. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje, wyjaśnia wątpliwości.

  4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 7 i 8 (odnoszące się do rodowodu rodziny, w której pojawia się choroba genetyczna uwarunkowana jednogenowo; uczniowie mają za zadanie określić, czy choroba dziedziczy się autosomalnie, czy jest sprzężona z płcią oraz czy allel warunkujący chorobę jest dominujący czy recesywny) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i formułują wspólne uzasadnienia. Nauczyciel w razie potrzeby naprowadza ich na prawidłowy tok rozumowania. Chętni prezentują odpowiedzi na forum klasy. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie odpowiadają na pytania podsumowujące lekcję:
    – W jaki sposób tworzy się rodowody?
    – Na co należy zwrócić uwagę w interpretowaniu rodowodów?

  2. Nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie zdań: „Dziś nauczyłem/nauczyłam się…”, „Zrozumiałem/zrozumiałam, że…”, „Zaskoczyło mnie…”, „Dowiedziałem/dowiedziałam się...”.

Praca domowa:

  1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

  • Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

  • „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

  • Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Film samouczek” do podsumowania lekcji.

Sprawdź się