Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Trudna sztuka przemawiania

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

II. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;

7) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

9) rozpoznaje elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

9) stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozpoznaje prozodyczne elementy stylu: akcent, intonacja, dynamika, rytmizacja i określa ich funkcje w tekście;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przedstawia zasady poprawnego tworzenia przemówienia;
definiuje i wskazuje w tekście przemówienia środki retoryczne, takie jak: apostrofa, powtórzenie, pytania retoryczne, przerzutnie, inwersje;
formułuje przemówienie z zastosowaniem środków retorycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
rozmowa kierowana.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
e‑podręcznik.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel poleca uczniom, by przed lekcją przejrzeli różne źródła w celu odnalezienia przemówień różnych osób publicznych. Uczniowie formułują notatki na temat:

emocji, które wzbudziło w nich to przemówienie,
wiedzy, której przemówienie dostarczyło,
refleksji, które wywołało (czy w związku z tym uczniowie chcieliby podjąć jakieś działanie).

Ważne, by uczniowie przygotowali wersję drukowaną tekstów wybranych przemówień.

Faza wprowadzająca

Na początku lekcji uczniowie prezentują efekty swojej pracy. Przedstawiają okoliczności i problematykę przemówienia, które wybrali oraz odczytują sformułowane notatki. Nauczyciel informuje uczniów, że określenie trzech elementów odbioru przemówienia (wiedzy, emocji, refleksji) jest kluczowe, by ocenić, czy przemówienie spełniło swój cel i było przekonujące. Nauczyciel informuje uczniów o temacie zajęć oraz prezentuje „Wprowadzenie” do materiału i cele lekcji.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” i skupiają swoją uwagę przede wszystkim na środkach retorycznych oraz zasadach tworzenia przemówienia. Jest to ich podstawowe narzędzie do dalszej pracy.

Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z treścią wykładu dr Agaty Hąci i wykonują polecenia do niego przyporządkowane. Na podstawie notatki sformułowanej na podstawie medium pracują nad drugim multimedium – audiobookiem. W tej części niezbędna jest wiedza z sekcji „Przeczytaj”, ale także informacje o środkach przywołanych przez ekspertkę (np. hiperbola, litota). W następnym kroku uczniowie wykonują ćwiczenia podsumowujące o charakterze praktycznym. Ćwiczenie nr 6 może przyjąć formę pracy domowej.

Faza podsumowująca

Nauczyciel proponuje uczniom, by w wybranych przed lekcją przemówieniach odnaleźli minimum pięć środków retorycznych, które poznali na zajęciach oraz odpowiedzieli na pytanie, czy tekst ten spełnia wszystkie zasady poprawnego tworzenia przemówienia.

Praca domowa:

Ćwiczenie nr 6:

Napisz i wygłoś pięciominutowe wystąpienie na temat: Czy rzeczywistość w mediach społecznościowych to na pewno rzeczywistość? Użyj przynajmniej czterech środków zaproponowanych w sekcji „Przeczytaj”

Materiały dodatkowe:

ABC dobrego mówcy, [w:] Polszczyzna na co dzień. Poradnik redaktora, red. M. Bańko, Warszawa 2008.
Jak mówić, żeby nas słuchano. Wykład prof. Bralczyka, Rzeszów 2017. Dostępny w internecie.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Audiobook