Autor: Joanna Oparek

Temat: Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha! Prawdy o człowieku i świecie we frazeologii i aforystyce biblijnej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• analizuje biblijne sentencje i aforyzmy jako źródło mądrości;

• omawia kulturotwórczą rolę Biblii;

• odróżnia biblizmy od aforyzmów.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego;

• praca w parach.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie się do rozmowy na temat: W jaki sposób kultura i historia narodów znajduje swoje odbicie w języku? Uczniowie zastanawiają się nad tym, jak zmienia się język potoczny, przyswajający treści kultury, odnajdują informację o Biblii jako źródle przysłów, sentencji i zwrotów obecnych w kulturze polskiej.

2. Nauczyciel podaje przykłady powiedzeń: „Lata tłuste i lata chude” (Rdz 41,25nn), „Kopać pod kimś dołki (Prz 26,27”) lub określenie „Stanąć jak słup soli” (Rdz 19,26) – pyta uczniów, czy znana im jest biblijna historia żony Lota. Jeśli nie, prosi o zapoznanie się z nią.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel podaje przykład frazeologizmu, który łatwo kojarzy się z Biblią, np. „Kainowe znamię” (Rdz 4,8–16) i przytacza fragment, z którego się wywodzi.
   Rzekł Bóg: «Cóżeś uczynił? Krew brata twego głośno woła ku mnie z ziemi! Bądź więc teraz przeklęty na tej roli, która rozwarła swą paszczę, aby wchłonąć krew brata twego, przelaną przez ciebie. Gdy rolę tę będziesz uprawiał, nie da ci już ona więcej plonu. Tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemi!» Kain rzekł do Pana: «Zbyt wielka jest kara moja, abym mógł ją znieść. Skoro mnie teraz wypędzasz z tej roli, i mam się ukrywać przed tobą, i być tułaczem i zbiegiem na ziemi, każdy, kto mnie spotka, będzie mógł mnie zabić!» Ale Pan mu powiedział: «O, nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną pomstę poniesie!» Dał też Pan znamię Kainowi, aby go nie zabił, ktokolwiek go spotka. Po czym Kain odszedł od Pana i zamieszkał w kraju Nod, na wschód od Edenu.

2. Nauczyciel prosi o podanie przykładów powiedzeń o (ewidentnym dla uczniów) pochodzeniu biblijnym.

3. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do wcześniejszej rozmowy. Wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przypomina uczniom tytuły ksiąg biblijnych – wskazuje, jak odczytywać skróty, oznaczenia miejsca pochodzenia cytatów. Następnie uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi wybraną osobę o określenie różnic pomiędzy frazeologizmem, aforyzmem a sentencją.

2. Uczniowie zapoznają się z mapą myśli, następnie dobierają się w pary i wykonują polecenia 1 i 2. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi.

3. Nauczyciel może zapytać uczniów, jakie nakazy moralne płyną z konkretnych sentencji i aforyzmów umieszczonych na mapie myśli (i uzupełnionych przez uczniów). Ma to na celu sprawdzenie stopnia zrozumienia bardziej złożonych biblizmów i może przybrać formę dyskusji.

4. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenia. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o omówienie kulturotwórczej roli Biblii i znaczenia biblijnych mądrości w kształtowaniu postaw.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu..

3. Na zakończenie nauczyciel może zaproponować uczniom wyszukanie w Biblii i odczytanie na głos wybranych fragmentów, w których pojawiają się powszechnie znane sformułowania, np. „Kolos o glinianych nogach” (Dn 2,31‑45):
   Ty, królu, patrzyłeś: Oto posąg bardzo wielki, o nadzwyczajnym blasku stał przed tobą, a widok jego był straszny. Głowa tego posągu była z czystego złota, pierś jego i ramiona ze srebra, brzuch i biodra z miedzi, golenie z żelaza, stopy zaś jego częściowo z żelaza, częściowo z gliny. Patrzyłeś, a oto odłączył się kamień, mimo że nie dotknęła go ręka ludzka, i ugodził posąg w jego stopy z żelaza i gliny, i połamał je. Wtedy natychmiast uległy skruszeniu żelazo i glina, miedź, srebro i złoto – i stały się jak plewy na klepisku w lecie; uniósł je wiatr, tak że nawet ślad nie pozostał po nich. Kamień zaś, który uderzył posąg, rozrósł się w wielką górę i napełnił całą ziemię.

Praca domowa:

1. Napisz rozprawkę lub krótki tekst o innym charakterze gatunkowym, np. własne refleksje lub dialog dwóch osób o odmiennych poglądach, na temat: „Człowiek znajduje się wciąż w sytuacji niewiernego Tomasza”. W swojej pracy zbadaj słuszność tego sądu.

Materiały pomocnicze:

• Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.

• Słownik terminów literackich, Warszawa 1995.

• Krystyna Długosz‑Kurczabowa, Biblizmy w języku staropolskim, Warszawa 1994.

Wskazówki metodyczne

• Mapę myśli można wykorzystać w fazie podsumowującej lekcję.