Autorka scenariusza: Sabina Świtała

Temat: Etos rycerski – Zbigniew Herbert Przesłanie Pana Cogito

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe

• Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• Kompetencje cyfrowe;

• Kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• Kompetencje obywatelskie;

• Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Wyjaśnisz, kim jest Pan Cogito.

• Omówisz sposób realizacji etosu rycerskiego w utworze Przesłanie Pana Cogito.

• Sformułujesz zasady postulowane przez Pana Cogito.

• Przedstawisz sytuację liryczną wiersza Przesłanie Pana Cogito.

• Opiszesz podobieństwa między sytuacją ukazaną w wierszu Zbigniewa Herberta a obrazem Albrechta Dürera.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wskazuje filozoficzny rodowód postaci Pana Cogito;

• formułuje nakazy wynikające z analizy treści Przesłania Pana Cogito;

• wyjaśnia, czym jest etos rycerski;

• omawia sytuację liryczną wiersza Herberta;

• odnajduje w Przesłaniu Pana Cogito nawiązania biblijne;

• porównuje wiersz Zbigniewa Herberta z obrazem Albrechta Dürera Rycerz, Śmierć i Diabeł.

Strategie nauczania

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania

• prezentacja multimedialna

• mapa myśli;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• kartki samoprzylepne.

Przebieg zajęć

Przed zajęciami

Uczniowie przed zajęciami oglądają dokument biograficzny dotyczący Zbigniewa Herberta pt. Potęga smaku (reż. Adam Pawłowicz). Chętne osoby przygotowują prezentację multimedialną ukazującą elementy biografii Zbigniewa Herberta, które mogły wpłynąć na kształtowanie się jego postawy moralnej i systemu wartości (doświadczenie totalitaryzmu, studia filozoficzne, życiowe wybory w trakcie pracy literackiej).

Faza wstępna

1. Nauczyciel pyta uczniów, jakie posty mogłyby się znaleźć na profilu Zbigniewa Herberta w mediach społecznościowych, gdyby istniały one w okresie, kiedy poeta próbował przetrwać, nie stając się narzędziem politycznej propagandy. Uczestnicy zajęć zapisują swoje propozycje na kartkach samoprzylepnych i przyklejają do tablicy.

2. Wybrana osoba odczytuje wypowiedzi kolegów i koleżanek. Młodzież wraz z nauczycielem rozmawiają o prezentowanych wpisach, zastanawiając się, w jaki sposób określają one postawę etyczną poety. Uczniowie wybierają wpisy, które świadczą o odwadze, honorze, bezkompromisowości i wierności zasadom.

3. Ochotnicy prezentują prace multimedialne wykonane przed zajęciami. Wprowadzają tym samym innych w świat wartości Zbigniewa Herberta, na których opiera się kodeks etyczny Pana Cogito.

4. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna

1. Prowadzący pyta, kim – zdaniem uczestników zajęć – jest Pan Cogito. Uczniowie odpowiadają na pytanie, następnie czytają teksty z bloku tekstowego i tworzą notatkę w formie mapy myśli. Wskazane osoby odczytują swoje notatki.

2. Uczniowie zapoznają się z multimedium bazowym, wykonują polecenie nr 1. Wspólnie w klasie omawiają poprawność wykonania zadania.

3. Wybrana osoba odczytuje wiersz Zbigniewa Herberta Przesłanie Pana Cogito. Uczniowie wykonują polecenie 2 z multimedium, określając, w jaki sposób autor odwołuje się do etosu rycerskiego. Mogą to ćwiczenie wykonywać w parach.

4. Nauczyciel wraca do pytania, kim jest Pan Cogito i jaki system wartości kształtuje jego tożsamość. Prosi młodzież o odpowiedź na pytanie i uzasadnienie.

5. Uczniowie dzielą się na grupy. Każdy zespół wykonuje inne ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Zespół 1 zajmuje się ćwiczeniami 1, 2, 5 oraz 8, natomiast zespół 2 - 3, 4, 6 oraz 7. Po upływie czasu wyznaczonego przez nauczyciela przedstawiciele grup prezentują wyniki prac.

6. Nauczyciel, odwołując się do ostatnich poleceń, pyta uczniów zespołu 2 (analizującego obraz Albrechta Dürera) dlaczego rycerzowi towarzyszą diabeł i śmierć. Uczniów zespołu 1 pyta, jak rozumieją słowa Herberta wolność jest zawsze tragiczna. Po wypowiedziach chętnych osób nauczyciel podkreśla dramatyzm wyborów moralnych, charakterystycznych dla postawy bohaterskiej (przeciwstawianie się złu w obliczu zagrożenia utratą życia, bezpieczeństwa i pozycji, ryzyko bycia niezrozumianym i samotności).

7. Nauczyciel zachęca uczniów do stworzenia listy wartości, którym oni sami chcą pozostać wierni. Równocześnie pyta, czy w czasach współczesnych lista wartości, które uznajemy za uniwersalne, uległa zmianie (może rozszerzyła się - np. troska o środowisko). Uczniowie przedstawiają swoje wybory. Mogą również zaprezentować swoją listę w formie transparentu.

Faza podsumowująca

1. Prowadzący rozmawia z uczniami o płaszczyznach odczytań utworu (np. filozoficznej i politycznej). Pyta, jakie wartości etosu rycerskiego można uznać za ponadczasowe i jakie zasady mogłyby się znaleźć w przesłaniu Pana Cogito XXI wieku.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Zbigniewa Herberta Przesłanie Pana Cogito. W swojej pracy odwołaj się do sytuacji politycznej czasu, w którym utwór powstał.

2. W dowolnej formie literackiej napisz przesłanie Pana Cogito XXI wieku.

3. Wyszukaj w sieci i obejrzyj film, którego bohater lub bohaterka jest współczesnym rycerzem, walczącym o wolność, prawdę lub sprawiedliwość. Napisz krótką informację na temat zasad, którymi ten bohater się kieruje.

Materiały pomocnicze:

Andrzej Kaliszewski, Gry Pana Cogito, Kraków 1982.

Materiały i artykuły zamieszczone na stronie: http://www.fundacjaherberta.com/

Andrzej Franaszek, Herbert. Biografia, tom II: Pan Cogito, Kraków 2018.

Danuta Opacka‑Walasek, Znać sekret zaklinania słów. O poezji Zbigniewa Herberta, „Postscriptum Polonistyczne” 2008, nr 2, s. 189‑197.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Multimedium bazowe można wykorzystać jako wprowadzenie do zajęć.