Scenariusz zajęć

Autor: Anna Daniewicz, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: Chemia

Temat: Jak powstają sole kwasów karboksylowych?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Poziom podstawowy

Wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno‑komunikacyjnych.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych.

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stawia hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji;

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Poziom rozszerzony

Wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno‑komunikacyjnych.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych.

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stosuje elementy metodologii badawczej (określa problem badawczy, formułuje hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji);

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia i opisuje różne sposoby otrzymywania soli kwasów karboksylowych;

• pisze równania reakcji chemicznych otrzymywania soli kwasów karboksylowych różnymi metodami;

• projektuje i przeprowadza doświadczenia, w którym otrzyma określoną sól kwasu karboksylowego.

Strategia nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• burza mózgów;

• analiza materiału źródłowego;

• eksperyment chemiczny;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy zajęć:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• aplikacja Mentimeter;

• podręczniki.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania:

• Jakie znacie przykłady soli kwasów karboksylowych z życia codziennego?

• Jakie poznaliście metody otrzymywania soli nieorganicznych (jeden z uczniów zapisuje je na tablicy)?

• Czy metody otrzymywania soli nieorganicznych można zastosować do otrzymywania soli kwasów karboksylowych?

• W jakich reakcjach otrzymuje się mydła?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia soli kwasów karboksylowych. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z użyciem smartfonów/tabletów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. W odniesieniu do sposobów otrzymywania soli kwasów karboksylowych zapisanych na tablicy w części wstępnej, nauczyciel ewentualnie uzupełnia i dopisuje inne sposoby.

2. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje arkusze papieru A3, mazaki. Ich zadaniem jest ułożenie równań reakcji otrzymywania wybranych przez siebie soli, wszystkimi metodami, jakie poznali (mrówczan sodu, mrówczan potasu, mrówczan magnezu, mrówczan wapnia, octan sodu, octan potasu, octan magnezu, octan wapnia, stearynian sodu i potasu, oleinian sodu i potasu). Po wykonaniu zadania, liderzy grup prezentują rezultaty na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel sprawdza poprawność merytoryczną propozycji uczniowskich.

3. Uczniowie w parach analizują animację, przedstawiającą sposoby otrzymywania soli kwasów karboksylowych i konfrontują ze swoimi propozycjami, po czym wykonują polecenia zawarte w medium.

4. Eksperyment chemiczny – „Otrzymywanie wybranych soli kwasów karboksylowych”. Uczniowie pracują w grupach z poprzednich ćwiczeń, tworzą instrukcję wykonania eksperymentu, po czym chętne osoby na forum klasy prezentują efekty pracy. Nauczyciel weryfikuje poprawność zaproponowanych zasad instrukcji. Przygotowuje różny sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne, spośród których uczniowie wybierają ten właściwy. Prowadzący zajęcia rozdaje karty pracy ucznia. Uczniowie przeprowadzają eksperyment. Samodzielnie stawiają pytania badawcze i hipotezy, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w kartach pracy. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Liderzy prezentują wyniki na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów i ewentualnie wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania:

• W jakich reakcjach powstają sole kwasów karboksylowych?

• Jakie produkty otrzymamy w reakcji kwas + metal aktywny?

• Co to są mydła?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiło mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Animacja może być wykorzystana przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas wykonywania zadania domowego lub przez uczniów nieobecnych na lekcji celem uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• W jakich reakcjach powstają sole kwasów karboksylowych?

• Jakie produkty otrzymamy w reakcji kwas + metal aktywny?

• Co to są mydła?

2. Mazaki, arkusze papieru (A4/A3), glutaki.

3. Doświadczenie chemiczne:

• Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, statyw do probówek, pipety, łyżeczki, palniki, zapalniczka/zapałki

• Odczynniki chemiczne: kwas mrówkowy, kwas octowy, kwas stearynowy, kwas oleinowy, zasada sodowa, zasada potasowa, magnez, tlenek sodu, tlenek potasu, tlenek wapnia.

• Instrukcja wykonania: Nauczyciel przygotowuje instrukcje na kartkach adekwatnie do zaplanowanych sposobów otrzymywania soli.

• Karta pracy ucznia: