Scenariusz zajęć

Autor: Marcin Małecki, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jakie inne właściwości są charakterystyczne dla pierwiastków bloku $d$?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

1) opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości w okresach.

Zakres rozszerzony

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

1) opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości w okresach.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• koreluje położenie pierwiastka w układzie okresowym z jego właściwościami;

• wiąże położenie pierwiastka w grupie z jego reaktywnością;

• analizuje, jak zmieniają się właściwości pierwiastka wraz ze zwiększającą się ilością elektronów na powłoce $d$.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• film edukacyjny;

• bateria;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, pisak.

• aplikacja Mentimeter.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału. Zadaje uczniom pytania: Z czego wykonany lub czym pokryty jest pomnik ze zdjęcia? W jakiej części układu okresowego znajduje się miedź? Jakie inne pierwiastki znajdują się w bloku $d$?

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół właściwości pierwiastków bloku $d$. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z wykorzystaniem tabletów/smartfonów. Uczniowie na tabletach/smartfonach wpisują właściwości pierwiastków, które widoczne będą na głównych ekranie, a do których będzie można się odnieść indywidualnie. Efektem burzy mózgów ma być wymienienie właściwości pierwiastków bloku $d$.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej układ okresowy pierwiastków chemicznych podzielony na bloki $s$, $p$, $d$ i $f$ celem sprawdzenia, które pierwiastki należą do bloku $d$ i porównanie tego z wypowiedzią uczniów w fazie wstępnej.

2. Nauczyciel inicjuje dyskusję zadając pytanie: Jak zmieniają się ich właściwości wraz ze wzrastającym numerem grupy? Uczniowie omawiają grupy bloku d i poszczególne zależności. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów i wyjaśnia ewentualnie niezrozumiałe kwestie.

3. Uczniowie zapoznają się z treściami w dostępnych źródłach informacji, w tym w e‑materiale, dotyczącymi właściwości pierwiastków bloku d. Powrót do burzy mózgów z fazy wstępnej – uczniowie indywidualnie odnoszą się do poszczególnych właściwości metali bloku d oraz wyjaśniają zależności pomiędzy liczbą atomową a właściwościami fizycznymi oraz obsadzeniem elektronami powłoki d a właściwościami chemicznymi.

4. Nauczyciel odsyła uczniów do filmu edukacyjnego. Uczniowie w parach oglądają go, a następnie zapoznają się z poleceniem zawartym w medium i wykonują je.

5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne kwestie, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie na planszy z narysowaną baterią i zaznaczonymi poziomami jej naładowania, np. co $5$–$10\%$, zaznaczają cenkami, w jakim stopniu opanowali zagadnienia wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. W przypadku, gdy bateria nie jest naładowana w $100\%$, zastanawiają się, w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy.

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Nauczyciel prosi uczniów o dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale w części „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film edukacyjny może być wykorzystany w trakcie lekcji oraz jako pomoc przy odrabianiu zadania domowego. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać medium do uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje na arkuszu papieru baterię z narysowaną skalą. 2. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jakie pierwiastki zalicza się do bloku $d$?

• Jakimi właściwościami charakteryzują się pierwiastki bloku $d$?

• Jak zmieniają się ich właściwości wraz ze wzrastającym numerem grupy?

• Jak należy rozumieć inertność w stosunku do metali?

• Co to znaczy, że większość z metali znajdujących się w bloku $d$ układu okresowego wykazuje ujemne potencjały standardowe?

• Które pierwiastki z bloku $d$ wykazują najlepsze właściwości przewodzące prąd elektryczny i dlaczego?